Некалi ў Кракаве яны пазнаёмiлiся — масцiты ўжо беларускi дакументалiст Вiктар Аслюк, той самы, што, як кажуць, прынёс «Беларусьфiльму» найбольшую колькасць узнагарод, i малады аўтар Андрэй Куцiла, якi сёння лiчыцца адным з найцiкавейшых беларускiх рэжысёраў. Сёлета абодва дакументалiсты са сваiмi работамi трапiлi ў конкурсныя праграмы Кракаўскага фестывалю дакументальнага кiно, а Куцiлаў фiльм «Мне трэба поцiскаў» яшчэ i атрымаў спецыяльную згадку журы. Нешта ў завiслым праз «ковiд» кiно ўсё ж адбываецца — мы гэтыя «падзеi» паглядзелi i расказваем, што з беларускай рэчаiснасцi гэтым разам трапiла ў поле зроку найлепшых беларускiх дакументалiстаў.
Аслюк i назiральнiк ёсць сiнонiмы. Як у сваiх галоўных работах, рэжысёр удала заняў «пазiцыю» i зрабiў карцiну-атмасферу «Эпiтафiя», прычым так своечасова пра могiлкi — тэма смерцi зараз папросту лунае ў паветры. Ён нават узяў героя: iм стаў складальнiк каталога беларускiх могiлак Андрэй Бурдзянкоў, але мужчына тут толькi выконвае функцыянальную ролю i трымае форму.
Галоўным прадметам увагi з'яўляюцца ўсё ж могiлкi: праз чалавека, яго прысутнасць i адзiнокае рабочае блуканне мы засяроджваемся на тварах на надмагiллях, становiмся сведкамi стрыманых святкаванняў, трапляем у сакральную прастору, у якой трэба замаўчаць i нешта адчуць.
Здавалася б, мы што, могiлак не бачылi? — ну, такiм чынам не бачылi. А гэтае месца, як вядома, часта становiцца пунктам прыцягнення нават тых, хто не мае пахаваных на iх сваякоў. Сам Вiктар Аслюк прызнаецца, што ў паездках пасля шпацыру па горадзе iдзе шукаць могiлкi. I яны сапраўды цiкавыя не фактурай, падзеямi цi гiсторыямi — гэта ў першую чаргу адчуванне, i фiльм намагаецца яго ўхапiць, нават здымае могiлкi ноччу з абрысамi крыжоў i агнямi ў лампадках, што ўвогуле асобная гiсторыя.
Адсюль, з-за канцэнтрацыi на даволi абстрактных рэчах, наратыў у карцiне замяняецца эстэтыкай — адмысловай гукавой дарожцы, своеасаблiвай несапраўднай колеравай гаме, шматлiкiх партрэтах памерлых, паўтарэнне якiх уяўляецца мастацкiм прыёмам.
Да таго ж апроч атмасферы могiлкi ўтрымлiваюць у сабе знакi культуры — iх мы тут таксама бачым, i на ўвазе маюцца не толькi сама па сабе «архiтэктура» месца i бясконцыя фотаздымкi, але i, напрыклад, традыцыя накрытых на магiлах сталоў. Аўтар бесстаронна назiрае за людзьмi, якiя, здаецца, нiякай атмасферы нiдзе не адчуваюць, а нават яе перабiваюць, а гэта як назiраць за турыстамi ў «Аўстэрлiцы» Сяргея Лазнiцы, калi культурны элемент ператвараецца ў антрапалагiчны. А i сапраўды, напэўна, галоўнае адчуванне на могiлках — гэта адчуванне сябе жывым.
А на карцiне «Мне трэба поцiскаў» давялося пакруцiць галавой ад узрушэння. Дакументальны фiльм Андрэя Куцiлы задумваўся як рэпартаж — ён i выглядае эсэ, эцюдам, мiмалётным вiзiтам у нiкому невядомы дом у нiкому невядомай вёсцы — а стаў усё ж менавiта мастацкiм выказваннем. Гэта сумнае i няпростае вiдовiшча: у вёсцы Бобры жыве незвычайная сям'я — яна складаецца з мацi Валянцiны, якой ужо за дзевяноста, i ад нараджэння паралiзаванай амаль шасцiдзесяцiгадовай дачкi Таццяны, якую мацi даглядае адна.
Фiльм пачынаецца з нязмушанай i пустой балбатнi вясковых бабуль у чаканнi аўтакрамы — апроч iншага Валянцiна купляе там пячэнне для Танюшы. А потым мы бачым, уласна, што Танюша — не дзяўчына i не звычайная жанчына, якая б увiхалася па гаспадарцы, а любоў, гора i матчын боль. Праўда, больш здагадваемся i даведваемся з маналогаў, чым бачым: Андрэй Куцiла ўвайшоў у гэты дом далiкатна, без вiдовiшчных манiпуляцый i прагi да эмацыянальнага ўздзеяння. Адлюстраваць безвыходнасць i беспрасветнасць далiкатнасць не перашкаджае.
Да таго ж манера камеры, а рэжысёр тут з'яўляецца адначасова i аператарам, i аўтарам сцэнарыя, сугучная паэзii Таццяны, дакладней яе прысутнасцi ў фiльме. Запiсаныя ў шматлiкiх сшытках вершы паэткi Таццяны Бобрыкавай, прынамсi тыя адабраныя, што ў фiльме ў выкананнi актрысы Святланы Анiкей гучаць па-за кадрам, расказваюць аб празе свабоды, жыцця i палётаў i разам з тым, што мы бачым, утвараюць, вядома, пранiзлiвы эфект.
Ну i стрыманасць камеры выйгрышна працуе на канцоўку, калi пасля маналогаў мацi, шматлiкiх дэталяў сямейнага быту, паказу таццянiных малюнкаў мы ўсё ж такi бачым аўтарку ўсiх тых няпростых слоў i яна нам усмiхаецца. Але нам цяжка ўсмiхнуцца ў адказ.
«Мне трэба поцiскаў» хутка будзе таксама паказаны на мiжнародным кiнафестывалi ў iспанскiм горадзе Уэска.
Iрэна КАЦЯЛОВIЧ
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
