Кіраўнікі мясцовай улады павіншавалі з 90-годдзем жыхарку аддаленай вёскі

Аляксандра Дзям'янаўна Макушык надзвычай рада гасцям. Нас, старшыню райсавета і сенатара Анатоля Шалтанюка, кіраўніка сельвыканкама Анатоля Марчука, а таксама карэспандэнта, запрашае ў хату, стараецца пасадзіць як найлепш. Але перад пачаткам гутаркі мерае ціск, выпівае свае таблеткі: тахікардыя, іншыя праблемы нагадваюць аб сабе нават пры самым нязначным хваляванні. Не так даўно шаноўны ветэран сельскай адукацыі адзначыла 90 гадоў.

Раней кукавала, а цяпер свішчы!

— Ніколі не думала, што дажыву да такіх гадоў, а вось бачыце, які доўгі век Бог адмераў, — пачынае гаворку гаспадыня і дастае свае альбомы са здымкамі, скарбонкі з дакументамі, папкі з памятнымі і важнымі рэчамі. І сама вырашае, што лепш расказваць па парадку, з самага дзяцінства.

Нарадзілася яна ў вёсцы Харкі суседняга Пружанскага раёна. Вёска асаблівая тым, што побач праходзіць чыгунка. Колькі сябе памятае, праводзіла цягнікі: бацька ж працаваў на дарозе. Думала спачатку звязаць сваё жыццё з чыгункай. Але потым усё ў сям'і памянялася, у 1949 годзе бацька захварэў і памёр. Яна толькі скончыла сямігодку, ехаць вучыцца далёка не выпадала, а ў Пружанах у той час было педвучылішча. Ну і пайшла паступаць, у прамым сэнсе пайшла. Па тым часе 25 кіламетраў — не адлегласць, а грамадскі транспарт не хадзіў. Кожны тыдзень у суботу пасля заняткаў прыходзіла дадому, каб дапамагчы маці, а ў нядзелю вечарам зноў кіравала ў Пружаны. Так і вучылася чатыры гады.

У гэты час давялося асвоіць яшчэ адну навуку — касьбу. Маці трымала карову. Дачка за лета накошвала сена. «Тут у нас у ваколіцах Гарадзечна век балота было, а касіць для сваёй жывёлы можна было толькі на няўдобіцах, — успамінае Аляксандра Дзям'янаўна. — Вось мы з мамай і выбіраліся зранку на балота. Я касіла, яна выносіла траву на грудок, там сушылі, складалі ў копы. А вывозіць можна было толькі ўзімку, калі падмарозіць. Карова была патрэбная: яна карміла сям'ю».

У 1953-м юная Аляксандра скончыла вучобу, атрымала першае ў сваім жыцці накіраванне на работу, у Жабінкаўскі раён. І зноў згадвае: «Прыехала ў Жабінку: вёска-вёскай, адны драўляныя хаты — не тое што ў нас, у Пружанах. Думаю: і што гэта за райцэнтр? Але знайшла аддзел адукацыі, ён якраз каля вакзала размяшчаўся, прад'явіла дакументы. Інспектар з гумарам аказаўся, накіраваў мяне ў школу з такім наказам: «Раней кукавала, а цяпер свішчы!» У мяне прозвішча было Зазуля. А школа, што стала першым месцам работы, была ў вёсцы Свішчы».

Работа і дом

Калектыў Свішчоўскай сямігодкі яна згадвае з асаблівай цеплынёй, лічыць, што пашанцавала: і падбадзёраць, і падтрымаюць маладую настаўніцу. А яна зразумела, што знайшла справу па душы, вельмі радавалася кожнаму вучню, які на яе ўроках навучыўся чытаць, прыгожа пісаць, лічыць. «Вучні вясковыя былі тады сціплыя, паслухмяныя. Настаўніка ж на сяле асабліва паважалі, — заўважае суразмоўніца. — На работу ішла з жаданнем, з настроем». Потым яна працавала крыху ў Мацясах, праз год перавялі ў Глыбокае, якое і стала лёсам.

У Глыбоцкай пачатковай школе працавалі нейкі час усяго дзве настаўніцы — яна і калега. «Я была вельмі энергічная, усё старалася зрабіць і арганізаваць для школы: і агароджу пафарбаваць, і печ адрамантаваць, каб добра грэла. Потым мы пасадзілі агарод, каб была свая прадукцыя для вучняў на сняданак. А яшчэ выпускалі сценгазеты, ладзілі канцэрты, праводзілі гутаркі і лекцыі — адным словам, цікава жылі».

Тут яна і сустрэла свайго Яўгена Макушыка. З ім пабраліся шлюбам. Сталі ўзводзіць дом.

— Бедныя былі, дапамогі — ніякай: у мяне — адна маці, у яго — мачаха і многа дзяцей у сям'і. Купілі старую хаціну, перавезлі, астатняе ўсё куплялі паступова. Зарплата на той час у мяне, памятаю, 40 рублёў была. Атрымаеш грошы: за адзін месяц купіш вокны, за другі — дзверы, і зноў чакаць трэба. Ды неяк хату агоралі, і жыць стала лягчэй. Памятаю, як шафу першую купляла — дык сваёй зарплаты не хапіла, у калегі пазычыла. Але ж мэблю займела — радасці было! Во і цяпер тая шафа стаіць — на мой век яе хопіць. А потым з маім Жэнем патроху разжыліся, кароўку купілі, гаспадарку сваю завялі. Дзеці нарадзіліся: спачатку — Саша, потым — Тамара.

Выпрабаванні

Усё было добра ў сям'і настаўніцы, але ў 1978 годзе трагічна загінуў сын. Яна той дзень як сёння памятае. У вёсцы праводзілі ў армію аднаго хлопца — тады гэтую падзею адзначалі, ладзілі вечар. І не сказаць, каб ён блізкім сябрам быў прызыўніка, але запрасілі. Расказвае: «Як чула маё сэрца: чамусьці не хацела, каб Саша ішоў, але ж прычын не было і адмовіцца. Я толькі куртку новую сыну купіла... Яны там пасядзелі за сталом, выйшлі, і некалькі хлопцаў, у тым ліку Саша, узяліся правесці прызыўніка да Жабінкі. А Саша вярнуўся дадому па тую куртку, бо пайшоў на вечар без верхняга адзення. Потым, відаць, даганяў кампанію подбегам, сцямнела ўжо. Машына ішла насустрач, кіроўца не заўважыў чалавека на вясковай вуліцы...»

А праз чатыры гады яна пахавала мужа — таксама загінуў у выніку няшчаснага выпадку. Потым давялося забраць да сябе хворую маці. На пенсію пайшла па выслузе: школу ў вёсцы закрылі, а хадзіць у Крыўляны было далёка. Потым, праўда, яшчэ дзесяць гадоў працавала ў калгасе... Гора і слёз хапіла за век гэтай жанчыне. Але яна не страціла дабрыні і спагады, цікавасці да жыцця. Зараз Аляксандра Дзям'янаўна жыве адна. Дачка Тамара, унук — у горадзе. Яны часта праведваюць, дапамагаюць, але ж выбіраюцца ў выхадныя. А на тыдні да яе заходзіць сацыяльны работнік Галіна Ундзірук.

Кнігі, газеты, каты

— Яна і пагаворыць, і кніжкі прынясе з бібліятэкі, дроў мне, вады наносіць. Першая памочніца, адным словам. А нядаўна вечарам, мусіць, тэлевізар гучна ішоў ці задрамала я, але тэлефон не пачула, як дачка званіла. Ужо сцямнела, чую стук у акно, пытаю, хто там. Аказалася, мая Тамара занепакоілася, што я не адказваю, набрала Галю — тая і прыбегла. Даводзілася ўсіх супакойваць, расказваць, што я жывая, нічога асаблівага не здарылася, — з усмешкай згадвае нядаўнюю гісторыю пенсіянерка.

Аляксандра Дзям'янаўна глядзіць тэлевізар. Прызналася, што любіць асобныя ток-шоу. Выпісвае газету, чытае кнігі — і свае, і з бібліятэкі. Яшчэ некалькі гадоў таму трымала нават казу. Цяпер ужо з гаспадаркі ў яе засталася адна шэрая кошка. «Сабачка быў такі добры, — згадвае гаспадыня, — пражыў 18 гадоў, а цяпер яго няма. Так шкадую. А гэта во кацянятка прыбілася. Я яго сагрэла, адкарміла. Вырасла такая ласкавая кошачка. Ды на табе, бяда: летась пад машыну трапіла, сківіцу ёй раструшчыла. Пазваніла, унук Вадзім прыехаў адразу, завёз яе ў лячэбніцу, там зрабілі аперацыю — выратавалі маю гаротніцу. Суседкі потым здзіўляліся, як гэта я 60 рублёў за аперацыю не пашкадавала. А я сказала: каб і больш — заплаціла б: гэта ж жывая істота, мы з ёй сябруем».

Даўжынёй у вуліцу

А суседак, паводле яе слоў, засталося мала: адну сын на зіму гэтым разам забраў, яшчэ дзве, якім пад дзевяноста, рэдка выбіраюцца з хаты. Людзей і наогул нямнога засталося. Гэта некалі Глыбокае — вёска ў адну вуліцу больш за два кіламетры — было вялікім, шумным. Напрыклад, паводле звестак 1970 года, тут пражывала 365 чалавек, у 1998 годзе яшчэ больш за сотню жыхароў налічвалася, а потым колькасць насельніцтва хутка пайшла на спад... Як ужо сказана, была свая школа, працавала ўчастковая бальніца. Некалі нават сельскі Савет функцыянаваў у Глыбокім, і калгас быў свой. Потым, пачынаючы з 70-х, засталася вытворчая брыгада з фермай, паляводчым участкам, дзе працавала нямала людзей. Быў і клуб з бібліятэкай. Зараз нічога не засталося. Цяпер тры разы на тыдзень прыязджае аўтакрама, па графіку — паштовая машына. Абсалютная большасць людзей — пенсіянеры, некаторыя даволі сталага веку.

Аляксандру Макушык цёпла павіншавалі з юбілеем родныя, вучні, мясцовая ўлада. Яна не адзначала сваё 90-годдзе з-за эпідэмічнай абстаноўкі, сямейнае святкаванне вырашыла перанесці на лета. Тых, хто не забыўся пра яе асабістае свята і вырашыў праведаць, прымала з радасцю.

Святлана ЯСКЕВІЧ, фота аўтара

Жабінкаўскі раён