Як не прапусціць хваробы нырак?

Ныркі — выключна цярплівы орган. У гэтай іх «цягавітасці» ёсць і ўразлівасць.

Першыя сімптомы нырачнай недастатковасці з’яўляюцца часта пры значным зніжэнні функцыі органа. Многія звяртаюцца да ўрачоў, калі паталогія ўжо сур’ёзна запушчана. Як не прапусціць сур’ёзныя захворванні нырак? Якія сімптомы «сігналяць» аб праблемах з імі? Наколькі эфектыўнае сучаснае лячэнне гэтай катэгорыі пацыентаў? Гутарым з загадчыкам нефралагічнага аддзялення ГКБ № 4 Мінска Ігарам Анішчанка.

— На працягу апошніх 15-20 гадоў у развітых краінах захворвання нырак папоўнілі пералік асноўных прычын смяротнасці. З чым, Ігар Мікалаевіч, гэта звязана?

— Перш за ўсё, як гэта ні дзіўна прагучыць, з поспехамі сучаснай медыцыны. У мінулым стагоддзі я быў на канферэнцыі ў Швецыі і наведаў аддзяленне гемадыялізу (метад пазанырачнага ачышчэння крыві пры вострай і хранічнай нырачнай недастатковасці. — заўв. аўт.) адной з клінік. Тады мяне здзівіла поўная адсутнасць там маладых пацыентаў. І калі я пацікавіўся, чым гэта тлумачыцца, пачуў: працаздольным грамадзянам з сур’ёзнымі нефралагічнымі праблемамі ныркі перасаджваюць (гэта найлепшы варыянт рэабілітацыі), а ў стацыянарах лечаць пажылых, якім у сілу розных спадарожных паталогій трансплантацыя органаў ужо супрацьпаказана. Сёння ў Беларусі прыкладна такая ж сітуацыя. Таму праблемы з ныркамі і становяцца адной з лідзіруючых прычын смяротнасці.

— На якія нефралагічнымі паталогііі часцей за ўсё пакутуюць маладыя людзі?

— Першым чынам гламеруланефрытам — аутаіммунным захворваннем з рознымі гумаральнымі і клеткавымі механізмамі, пры якім сам арганізм знішчае ўласныя ныркі. Выклікаюць яго хранічныя, непралечаныя інфекцыі верхніх дыхальных шляхоў: танзіліты, ангіны, ВРЗ. А яшчэ моладзь трапляе да нас нярэдка са спадчыннымі паталогіямі, у прыватнасці, генетычна дэтэрмінаваным полікістозам.

— Акрамя інфекцый і спадчыннасці, якія фактары рызыкі для нырак?

— Іх вельмі шмат. Ныркі — орган не толькі мочавыдзяляльнай, але і эндакрыннай сістэмы. Напрыклад, прычынамі мачакаменнай хваробы могуць быць і спадчыннасць, і жорсткая, з высокім утрыманнем соляў кальцыя пітная вада, і паталогія шчытападобнай залозы, і парушэнні мінеральнага абмену, і гэтак далей. Нярэдка камяні з’яўляюцца ў цяжарных маладых здаровых жанчын з-за парушэнняў адтоку мачы і гарманальнага фону. У сталым узросце нефралагічныя праблемы часта ўзнікаюць як следства цукровага дыябету і гіпертэнзіі. Этыялогія шэрагу нырачных захворванняў да гэтага часу не зусім зразумелая.

— Ці ёсць у нефралагічных захворванняў агульныя сімптомы, знешнія праявы, якія павінны адразу насцярожыць?

— На праблемы з ныркамі можа паказваць павышэнне ціску (артэрыяльная гіпертэнзія і нефралагічныя паталогіі цесна звязаны адзін з адным), галаўныя болі, «шапка» пены пры мачавыпусканні. Калі няма генетычнай схільнасці да ацёкаў, а вы раптам пачалі іх заўважаць пад вачыма, на лытках ног, — гэта таксама сігнал для занепакоеннасці. Прычым, калі твар і ногі ацякаюць да вечара, варта западозрыць кардыялагічныя праблемы, а вось калі такія сімптомы назіраюцца раніцай, то варта звярнуцца да нефролагу. На нырачную недастатковасць у пажылых мужчын, якія маюць праблемы з прадсталёвай залозай, паказвае частае начное мачавыпусканне. Нярэдка нырачныя захворванні нічым сябе не выдаюць. Не выпадкова гламеруланефрыт завуць ціхім забойцам: ён можа досыць доўга ніяк не выяўляцца.

— Якія абследаванні звычайна рэкамендуюць пры нырачнай паталогіі?

— Усё залежыць ад комплексу сімптомаў і праяў хваробы ў пацыента. Выбар і аб’ём даследаванняў дыктуе клініка захворвання і спадарожных паталогій. УГД нырак, ізатопная рэнтгенаграфія, пункцыйная біяпсія, дынамічная сцынтыграфия, канцэнтрацыйныя індэксы — гэта далёка не поўны пералік таго, што можа прызначыць нефролаг для ўдакладнення дыягназу. І вядома, урач накіруе здаць мачу — менавіта гэты аналіз адразу выяўляе адхіленні ад нормы ў рабоце нырак. З’явіліся ў мачы эрытрацыты, лейкацыты, бялок і г. д. — гэта доказ няшчасця. Часам толькі аналіз мачы і можа паказаць на парушэнні ў нырках.

— Адным з распаўсюджаных нефралагічных захворванняў у маладых вы назвалі генетычна дэтэрмінаваных полікістоз. Гэта значыць схільнасць да кіст у нырках успадкоўваецца? Наколькі гэта небяспечная паталогія?

— Кісты бываюць рознымі. Полікістоз, мультыкістоз нырак, кістозная дісплазія перадаюцца па спадчыне і патрабуюць пільнай увагі спецыялістаў. Пункцыю кіст (пракол і адсмоктванне змесціва. — Заўв. аўт.) робяць толькі пры ўскладненнях, якія ўяўляюць пагрозу жыццю. У іншых выпадках выдаляць іх немэтазгодна. У пажылым узросце нярэдка з’яўляюцца салітарныя кісты. У 90% пацыентаў яны дабраякасныя і патрабуюць толькі штогадовага кантролю шляхам выканання УГД. Толькі пры крытычным росце кіст, іх злаякасным характары неабходна медыцынскае ўмяшанне.

— Пры сур’ёзных праблемах з ныркамі найлепшым метадам рэабілітацыі вы назвалі трансплантацыю органа. А наколькі для нефралагічных пацыентаў эфектыўная медыкаметозная тэрапія?

— Да трансплантацыі нырак, замяшчальнай нырачнай тэрапіі, гемадыялізу звяртаюцца ў тых выпадках, калі астатнія метады вычарпаны. З’явіліся прэпараты, якія дазваляюць дасягаць устойлівых рэмісій, захоўваць функцыю нырак доўгія гады нават пры сур’ёзных дыягназах. Вельмі важны фактар поспеху ў лячэнні — стаўленне саміх пацыентаў да прызначэнняў урача. Калі чалавек выконвае іх, то, як правіла, ён дасягае рэмісіі. Калі ігнаруе рэкамендацыі, той стан пагаршаецца, і непазбежныя крайнія меры.

— Ці звяртаецеся вы ў лячэнні пацыентаў да БАДаў, травяных настояў? Наколькі лічыце іх эфектыўнымі?

— Пры абвастрэннях ніякія лекавыя сродкі расліннага паходжання прымаць не рэкамендуецца. А вось для падтрымання рэмісіі ёсць пералік прэпаратаў. У гэты перыяд травяныя зборы бываюць дастаткова эфектыўныя. БАДы мы не выкарыстоўваем.

— Спосаб жыцця людзей з нефралагічнай паталогіяй прыкметна адрозніваецца ад таго, які вядуць здаровыя людзі? У іх шмат абмежаванняў?

— Пры нырачнай замяшчальнай тэрапіі, на апараце «штучная нырка», гемадыялізе пацыенты ўвесь час знаходзяцца пад назіраннем урача. Ім трэба берагчы сябе ад пераахаладжэнняў, прастуд, розных экстрэмальных відаў спорту. Для такой катэгорыі небяспечна любая вакцынацыя. Падчас эпідэміі COVID-19 перад намі стаяла сур’ёзная дылема: ці прывіваць пацыентаў з актыўнай формай гламеруланефрыту і якія перанеслі трансплантацыю нырак. Пры генетычна дэтэрмініраваным полікістозе выключаюцца фізічныя нагрузкі, траўматычныя віды спорту, якія могуць прывесці да падзенняў і траўмаў. Пры патагенетычным тэрапіі пацыентам трэба пазбягаць знаходжання на сонца, не наведваць салярый. Калі функцыя нырак парушана, варта выконваць дыету, не выконваць цяжкай фізічнай працы. На этапе тэрапіі, якая падтрымлівае, пры дасягненні стойкай рэмісіі і адсутнасці сістэмных захворванняў звычайна дазваляюць вярнуцца да нармальнага жыцця.

— Сярод вашых пацыентаў больш мужчын ці жанчын?

— Прыкладна пароўну. Хоць некаторыя хваробы (напрыклад, піяланефрыт) у маладым узросце часцей сустракаюцца ў жанчын — яны больш схільныя інфекцыям мочапалавых шляхоў з-за іх анатамічных асаблівасцяў. Мужчыны пакутуюць гэтым захворваннем, як правіла, у пажылым узросце з-за цяжкасцяў адтоку мачы з нырак з прычыны звужэння прасвету ўрэтры, павялічанай прастатай пры адэноме.

— Быў перыяд, калі маладыя жанчыны, прытрымліваючыся капрызам моды, не лічачыся з надвор’ем, хадзілі з аголенай паясніцай. Гэта дадало нефролагам работы?

— Безумоўна. Менавіта тады з-за пераахаладжэнняў прыкметна вырасла колькасць пацыентак з піяланефрытамі. На шчасце, такая мода абмінула. Але цяпер я адзначаю іншую тэндэнцыю, якая вельмі непакоіць. Расце паталогія нырак, выкліканая бескантрольным прыёмам абязбольвальных, нестэроідных, супрацьзапаленчых прэпаратаў (такіх, як ібупрафен, МіГ 400 і да т. п.). Чалавек з нефралагічнымі праблемамі пры болях у каленным суставе без кансультацыі са спецыялістам пачынае прымаць абязбольвальнае і праз 3-5 дзён трапляе да нас з вострым пашкоджаннем нырак. Часам гэта настолькі цяжкія пацыенты, што даводзіцца падлучаць іх да апарата «штучная нырка».

— Ігар Мікалаевіч, у чым заключаецца прафілактыка нефралагічнай паталогіі? Што любяць ныркі, а што — не?

— Ныркі, як і ўсе нашы органы, любяць здаровы спосаб жыцця. У тых, хто паўнавартасна сілкуецца, выконвае пітны рэжым, не марнатравіць салёным, не паліць, падтрымлівае сябе ў добрай фізічнай форме, гартуецца, выконвае рэжым працы і адпачынку, не пакутуе атлусценнем, шанцы пазбегнуць праблем з ныркамі прыкметна вышэй. Але няма тых, хто застрахаваны ад інфекцыйных і вірусных захворванняў, а значыць, і ад нефралагічных паталогій як іх следства. Таму паўтаруся: прафілактыка сур’ёзных праблем з ныркамі — своечасовае выяўленне парушэнняў у іх рабоце. Перанеслі ВРЗ, танзіліт, ангіну, — праз 2 тыдні пасля акрыяння здайце аналіз мачы.

Вольга ПАКЛОНСКАЯ

Фота прадастаўлена субяседнікам