Якія славутыя імёны звязаны з Паставамі?

У «віцебскай» частцы філакартычнай калекцыі Уладзіміра Ліхадзедава Паставы і Пастаўшчына займаюць годнае месца. Ёсць выявы агульнага зімовага выгляду Пастаў пачатку XX стагоддзя. Ёсць паштоўка, якая напамінае пра маштабны, перапоўнены людзьмі і жывёлай рынак у Паставах. А яшчэ — гандлёвыя рады ў горадзе ў 1930-я гады. І ашчадная каса, здымак прыблізна гэтага ж часу. Пра канец XІX стагоддзя нагадвае выява будынка афіцэрскай кавалерыйскай школы... Пазней у горадзе размяшчаўся польскі полк гродзенскіх уланаў. А ўжо з далучэннем Заходняй Беларусі да БССР Савецкага Саюза ў гэтых казармах знайшла сваё месца Пастаўская ваенная авіяцыйная школа пілотаў бамбардзіроўшчыкаў.

Між іншым тут з 1940 года і да самага пачатку Вялікай Айчыннай вайны вучыўся будучы рускі дзіцячы пісьменнік Сяргей Аляксееў. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР, ён вядомы сваімі адметнымі мастацка-публіцыстычнымі кнігамі — «Яны абаранялі Маскву», «Апошні штурм», «Сто апавяданняў пра вайну» і шмат яшчэ якіх кніг на тэмы гісторыі. Начальнікам Пастаўскай авіяшколы быў палкоўнік Вячаслаў Цімафееў. Пасля вайны ён напісаў кнігу «Таварышы лётчыкі», дзе расказаў і пра Паставы ў 1940–1941 гады.

...Увогуле Паставы — адно з найцікавейшых паселішчаў Віцебшчыны. Гісторыя горада даволі даўняя. Мы ж зазірнём у часіны больш блізкія да нас. Свой адметны след у гісторыі горада пакінулі славутыя Тызенгаўзы — Антоній (1733 —1785) і Канстанцін (1786 — 1853). Менавіта Антоній, які займаў высокія гаспадарчыя пасады ў ВКЛ, зрабіў шмат для перабудовы Паставаў, для пераўтварэння паселішча ў сапраўдны прамысловы і культурны цэнтр Беларусі. Дапамагаў яму ў гэтым клопаце архітэктар Джузепа дэ Сака. Новая па тым часе планіроўка Рынкавай плошчы, будаўніцтва дома рамеснікаў, гарадской канцэлярыі і суда, школы, гатэля, аптэкі і рэалізацыя іншых архітэктурных праектаў — усё гэта і ёсць іх заслуга ў пераабсталяванні Паставаў. Пасля свой унёсак у развіццё горада зрабіў і Канстанцін Тызенгаўз. У яго палацы быў створаны арніталагічны музей. Адкрылася карцінная галерэя. Гаспадар выявіў сябе апантаным бібліяфілам, сабраўшы адзін з найлепшых кнігазбораў на Віцебшчыне.

Якія ж яшчэ славутыя імёны звязаны з Паставамі, пастаўскімі ваколіцамі?

У красавіку 1855 года ў Паставах нарадзіўся пісьменнік і журналіст Леў Давыдавіч Зэйдэль. Спярша закончыў яўрэйскую школу. Пасля — тэхнічнае чыгуначнае вучылішча ў Вільні. Настаўнікам нашага земляка быў «чайковец» Аляксееў (між іншым, хатні настаўнік дзяцей Льва Мікалаевіча Талстога). Сацыяльныя, палітычныя погляды Льва Зэйдэля сфарміраваліся пад уплывам знаёмства з творамі Мікалая Міхайлоўскага, Міхаіла Салтыкова-Шчадрына. Друкаваўся ўраджэнец Паставаў у часопісах «Восход», «Уральская жизнь», «Русская жизнь». Вядомыя кнігі Л. Зэйдэля — «Выходцы из черты оседлости» (Санкт-Пецярбург, 1910), «Железнодорожники» (Екацярынбург, 1910). Напісаў ён і п’есу «Ірад Вялікі». На жаль, болей звестак пра творчы і жыццёвы лёс Льва Зэйдэля адшукаць не ўдалося…

У маёнтку Губіна на Пастаўшчыне нарадзіўся Антон Уладзіміравіч Станкевіч (1862 — 1919), расійскі і савецкі военачальнік. Імя яго, на вялікі жаль, згадваецца ў Беларусі не так і часта. У 1880 годзе Антон закончыў Віленскае пяхотнае вучылішча — вядомую кузню малодшых афіцэраў расійскай арміі. Прайшоў усе камандзірскія ступені. Першую Сусветную вайну пачаў камандзірам палка. Затым узначаліў брыгаду, потым дывізію. У 1917 годзе Антону Уладзіміравічу было прысвоена званне генерал-маёра. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі Станкевіч пераходзіць на бок Савецкай улады. Камандаваў 42-й і 55-й стралковымі дывізіямі 13-й арміяй Паўднёвага фронту. У час Арлоўска-Кастрамской аперацыі 1919 года ў выніку здрады начальніка штаба 55-й дывізіі былога генерала Лаўрыца з групай чырвоных камандзіраў патрапіў у палон. Перайсці на бок белагвардзейцаў адмовіўся і быў павешаны. Пасмяротна Антона Уладзіміравіча Станкевіча ўзнагародзілі ордэнам Чырвонага Сцяга. Як герой Грамадзянскай вайны Антон Станкевіч пахаваны каля Крамлёўскай сцяны ў Маскве.

Пастаўскія Ліпнікі — радзіма Героя Сацыялістычнай Працы Васіля Мікалаевіча Асяненкі (1916–1977). У час Вялікай Айчыннай вайны ён быў партызанскім разведчыкам, сакратаром Пастаўскага падпольнага райкама камсамола. Пасля вайны — на партыйнай рабоце. Узначальваў Глыбоцкі райкам КПБ. Званне Героя атрымаў у 1966 годзе за поспехі ў развіцці сельскагаспадарчай вытворчасці на Глыбоччыне.

Калі будзеце праходзіць па Паставах, то наўрад ці міняце вуліцу Маркава. Яна названа ў гонар Героя Савецкага Саюза Фёдара Рыгоравіча Маркава, які нарадзіўся ў вёсцы Качанішкі. Дарэчы, ёсць такая ж вуліца і ў Вілейцы, і ў Лынтупах. У маі 1942 года наш зямляк быў прызначаны камандзірам партызанскай брыгады імя Варашылава, адначасова ўзначальваў ваенна-аператыўны аддзел Вілейскага падпольнага абкама КП (б) Б. 

Званне Героя было прысвоена 1 студзеня 1944 года.

Цікавы лёс яшчэ ў адной удзельніцы Вялікай Айчыннай вайны. Ганна Іванаўна Маслоўская нарадзілася ў вёсцы Курсевічы ў 1920 годзе. У 1942 годзе па заданні партызан у Паставах уладкавалася на працу да немцаў швачкай. Прыняла ўдзел у ліквідацыі нямецкага генерала. У сакавіку 1943-га перайшла ў партызанскі атрад імя Пархоменкі, удзельнічала ў разгроме фашысцкіх гарнізонаў. 

У Залессі Ганна Іванаўна стала прыёмнай маці для 15 сірот, бацькі якіх загінулі ад рук фашыстаў.

Лідзія Паўлаўна Абрамава — з пасляваенных дзяцей Пастаў. Калі закончыла сямігодку, паступіла ў Казанскі хіміка-тэхналагічны тэхнікум. Шэсць гадоў адпрацавала на ваенным заводзе і, не пакідаючы працы, закончыла вакальнае аддзяленне Казанскага музычнага вучылішча. Следам паступіла ў Маскоўскі музычна-педагагічны інстытут імя Гнесіных. З 1978 года наша зямлячка — салістка Маскоўскай дзяржаўнай акадэмічнай філармоніі. У рэпертуары Лідзіі Паўлаўны звыш тысячы твораў, вялікія праграмы рускай і замежнай класікі, старадаўнія рамансы і народныя песні. Спявачка аб’ездзіла з канцэртамі не толькі ўсю Расію, але і многія краіны свету — гастралявала ў Венгрыі, Італіі, Англіі, Францыі, Мальце, Польшчы, Германіі і іншых куточках. Народная артыстка Расіі, яна доўгі час уваходзіла ў склад журы конкурса «Bella voce». Лідзія Паўлаўна — яшчэ і прэзідэнт Рэгіянальнага Грамадскага Фонду «Авэ Марыя».

У 1957 годзе ў Паставах нарадзіўся Аляксандр Міхайлавіч Раеўскі (загінуў у 2008 годзе). Герой Расійскай Федэрацыі, заслужаны лётчык-выпрабавальнік Расіі, палкоўнік. Легендарная асоба, чалавек, вопыт якога як выпрабавальніка розных мадэляў самалётаў яшчэ надоўга застанецца ў арсенале авіяцыі Расіі і свету. У свой час Аляксандр служыў у палку карабельнай авіяцыі на авіяносцы «Мінск». Факт пра тое, што Раеўскі з 1990 да 1994 года здзейсніў 78 пасадак на палубу авіянясучага крэйсера «Адмірал Кузняцоў» (досыць часта — з надзвычайнай рызыкай для жыцця), і цяпер уражлівы прыклад майстэрства лётчыка-выпрабавальніка. А загінуў легендарны лётчык у аўтамабільнай катастрофе. Такое, на вялікі жаль, жыццё... Мне здаецца, што прыйдзе час — і нашаму земляку Аляксандру Міхайлавічу Раеўскаму абавязкова паставяць помнік на радзіме.

Часта бываючы ў Паставах, на Пастаўшчыне, не мінаю сустрэч з краязнаўцам Ігарам Пракаповічам. Вось і аднойчы пачуў ад яго такую думку: «Многія турыстычныя маршруты для школьнікаў нашай старонкі і для тых, хто прыязджае ў раён, горад, можна было б распрацаваць з улікам месцаў нараджэння славутых землякоў». Сапраўды, чаму б і не? Менавіта людзі, якія нечага дабіліся за свой кароткі век, упрыгожваюць гісторыю роднага краю. А Паставы, Пастаўшчына, акрамя згаданых славутых сыноў і дачок, — гэта яшчэ і лёсы паэтаў і пісьменнікаў: Уладзіміра Дубоўкі, Міхася Машары, Аркадзя Нафрановіча, ды і многіх дзеячаў беларускай культуры. А цяпер Ігар Пракаповіч завяршыў унікальную працу над гісторыяй броварскай справы на Пастаўшчыне і ў ваколіцах. Рукапіс яго працы — зусім новае ў айчыннай гісторыі, айчынным краязнаўстве. Вось бы знайсці зацікаўленага кнігавыдаўца для гэтага праекта!

Кастусь ЛЕШНІЦА

Паштоўкі з калекцыі лаўрэата Прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь «За духоўнае адраджэнне» Уладзіміра ЛІХАДЗЕДАВА