Якія лясныя праблемы сёння трэба вырашаць?

Якія дасягненні ў справе абароны лясоў адбыліся за апошнія гады і якія лясныя праблемы сёння трэба вырашаць, учора, у Сусветны дзень дзікай прыроды, расказалі спецыялісты лясной гаспадаркі, аховы прыроды і навукоўцы.

Зрабіць лясы больш устойлівымі

Сяргей САЗОНАЎ, кансультант упраўлення лясной гаспадаркі Міністэрства лясной гаспадаркі, адзначыў, што сёння лясістасць нашай краіны складае больш за 40 %. Гэта максімальны паказчык больш чым за стагадовы перыяд нашай гісторыі. Па шэрагу ключавых паказчыкаў Беларусь уваходзіць у першую дзясятку лясных дзяржаў Еўропы.

Прыродаахоўныя лясы займаюць каля 1,6 млн га, ці 16 % тэрыторыі ляснога фонду. Асноўную іх частку складаюць асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі. Каб каштоўныя тэрыторыі захоўваліся найбольш эфектыўна, выяўляюцца і перадаюцца пад ахову землекарыстальнікам тыповыя і рэдкія біятопы, асобныя ўчасткі лесу ў іх натуральным стане. З 2015 года выяўлена і перададзена пад ахову больш за 250 біятопаў агульнай плошчай каля 27 тысяч гектараў.

Лясы іграюць вялікую ролю ў захаванні воднага балансу, дапамагаюць змяншаць выпарэнне вільгаці і зніжаць паверхневы сцёк. Акрамя таго, лясныя экасістэмы рэгулююць тэмпературны рэжым на планеце, з'яўляючыся галоўным паглынальнікам аднаго з парніковых газаў — вуглякіслага. Так, штогод лясы краіны паглынаюць больш за 35 млн тон СО₂.

— Мінлясгас распрацаваў і зацвердзіў шэраг дакументаў, накіраваных на зніжэнне наступстваў ад змены клімату ў галіне лясной гаспадаркі, — адзначыў прадстаўнік міністэрства. — Мерапрыемствы, запланаваныя ў дакументах, дазволяць павялічыць плошчу лясоў і лясістасць краіны да 42 %, палепшыць пародную і ўзроставую структуру лясоў, павялічыць прадукцыйнасць насаджэнняў.

Смарагдавая сетка ў Беларусі

Лясы застаюцца галоўным асяроддзем пражывання для трох чвэрцяў усіх відаў жывёл, раслін і грыбоў, расказаў кансультант аддзела біяразнастайнасці
Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя Віталь КАРАНЧУК. І каб захаваць прадстаўнікоў флоры і фаўны, неабходна зберагчы іх тэрыторыі пражывання. Таму прыярытэтам беларускай прыродаахоўнай палітыкі з'яўляецца захаванне прыродных комплексаў і экалагічных сістэм, у тым ліку лясных.

Каштоўныя прыродныя тэрыторыі Беларусі звязаны з аналагічнымі еўрапейскімі аб'ектамі праз так званую Смарагдавую сетку прыродаахоўных тэрыторый, куды ўваходзяць 155 беларускіх тэрыторый агульнай плошчай 2,3 млн га, ці 11 % ад плошчы краіны. Туды ўключаны і асабліва ахоўныя прыродныя
тэрыторыі (ААПТ).

— Агульная плошча ААПТ сёння складае 1,8 млн га, ці 9 % ад агульнай плошчы краіны, — адзначыў Віталь Каранчук. — За апошнія тры гады яна павялічылася на 67,5 тыс. га — гэта больш, чым тэрыторыя Нацыянальнага парку «Браслаўскія азёры».

У склад Смарагдавай сеткі ўваходзяць таксама прыродныя тэрыторыі, якія падлягаюць спецыяльнай ахове — гэта месцы пражывання чырванакніжнікаў, каштоўныя і рэдкія біятопы. Сёння ў Беларусі зарэгістраваны 1758 месцаў пражывання дзікіх жывёл і 2265 месцаў росту дзікарослых раслін, 622 біятопы.

Неабходна таксама выяўляць з дапамогай вучоных і іншыя тэрыторыі, якія адпавядаюць крытэрыям Смарагдавай сеткі. Дзякуючы гэтаму яна зможа вырасці ў нашай краіне да 13—15 %.

Праблемы, якія трэба вырашаць

Сёння ў свеце захавалася прыблізна палова тых лясоў, якія існавалі да інтэнсіўнага развіцця чалавецтва, ці 4,06 млрд га. І лясы Беларусі складаюць усяго 0,27 % ад лясоў свету. Але нават гэтую невялікую ў параўнанні з іншымі краінамі долю неабходна захоўваць і прымнажаць — упэўнены дырэктар Інстытута эксперыментальнай батанікі імя В. Ф. Купрэвіча НАН Беларусі, кандыдат біялагічных навук Аляксандр ПУГАЧЭЎСКІ. Лясная гаспадарка і лесанарыхтоўка даюць 2,7 % ВУП Беларусі. Наша краіна цалкам забяспечвае сябе драўнінай, за выключэннем драўніны трапічных парод.

Па словах Аляксандра Пугачэўскага, дзякуючы ў тым ліку стварэнню ААПТ прыкладна ў пяць разоў вырасла доля спелых і перастойных лясоў, адначасова ідзе паляпшэнне іх узроставай структуры. Але нягледзячы на работу, якую праводзяць прадстаўнікі розных ведамстваў і навуковых арганізацый па захаванні і прымнажэнні лясных тэрыторый, сёння існуе шмат праблем, якія патрабуюць свайго вырашэння.

• • Змяняецца клімат — пакутуе лес

Прыродныя бедствы, выкліканыя ў тым ліку працэсамі змены клімату, значна ўплываюць сёння на стан лясных насаджэнняў. Так, у выніку ўспышкі масавага размнажэння караедаў у 2018 годзе быў пастаўлены гістарычны антырэкорд — страчаны 50 000 га лесу.

Змена клімату таксама правакуе павелічэнне колькасці лясных пажараў. Але ўсё ж галоўная прычына іх узнікнення — гэта бяздумныя паводзіны людзей. З чалавечым фактарам звязаны 84 % усіх узгаранняў у лесе. З астатніх 16 % па значнай частцы выпадкаў не атрымліваецца знайсці прычыну.

Штогод шкода ад лясных пажараў складае ад 0,5 да 9,5 мільёна долараў. Пры гэтым, дзякуючы дзейнасці спецыялістаў, каля 83 % узгаранняў у лясным фондзе выяўляюцца на працягу адной гадзіны.

• Купляеце чарамшу — падтрымліваеце браканьераў

Гэты чырванакніжны від раслін, што расце ў лясах, увесну актыўна прадаецца на стыхійных рынках. Ці проста спыніць знішчэнне віду? Па словах Віталя Каранчука, у лясных масівах праводзяцца рэйды як інспектарамі тэрытарыяльных органаў Мінпрыроды, так і сумесна з прадстаўнікамі Дзяржінспекцыі жывёльнага і расліннага свету. Але працаваць неабходна і ў гандлёвых пунктах — тут павінны падключацца прадстаўнікі МАРГ, мясцовыя органы ўлады.

— Мы дзейнічаем у розных кірунках, — кажа Віталь Каранчук. — Звяртаемся да насельніцтва з заклікам не купляць чарамшу, а вырошчваць яе на прысядзібных участках, тлумачым: купляючы мядзведжую цыбулю, вы падтрымліваеце браканьерства. Магчыма, калі знікне попыт на гэтую расліну, спыніцца і незаконная нарыхтоўка чырванакніжніка.

• У лясных рэсурсаў вялікі кошт

У лясах захоўваюцца значныя рэсурсы расліннага свету — лекавыя, харчовыя (ягады, грыбы, духмяныя травы), тэхнічныя расліны, эксплуатацыйны запас якіх ацэньваецца ў 497,8 тысячы тон. Усё гэта можна выкарыстоўваць не толькі ўнутры краіны, але і прадаваць за мяжу.

Па словах Аляксандра Пугачэўскага, калі кошт стваловай драўніны ў Беларусі складае 5,4 млрд долараў ЗША, то кошт усіх лясных рэсурсаў — лекавых, харчовых, кармавых раслін, футра і мяса жывёл, ляснога мёду, бярозавага соку і іншых — 12,2 млрд долараў.

Але гэтыя каштоўныя рэсурсы сёння выкарыстоўваюцца далёка не поўнасцю. Як зрабіць беларускія грыбы і ягады, лекавыя расліны канкурэнтаздольнымі на знешнім рынку? Гэта пытанне патрабуе адказу.

Вераніка КОЛАСАВА

Фота Анатоля КЛЕШЧУКА