Адна траціна ўсіх вырабляемых у свеце прадуктаў харчавання, ці 1 млрд тон харчу, марна псуецца ці губляецца. Такія высновы зрабілі аўтары даклада Праграмы ААН па навакольным асяроддзі (ЮНЕП) пра індэкс харчовых адходаў за 2021 год. Гэта праблема — не толькі адлюстраванне нерацыянальнага выкарыстання рэсурсаў. Яна ўплывае на кліматычную сітуацыю, бо, па ацэнках экспертаў, 8-10 % глабальных выкідаў парніковых газаў злучана з нескарыстанымі прадуктамі харчавання. З-за іх жа скарачаецца біяразнастайнасць і забруджваецца навакольнае асяроддзе.
Як жа яе вырашыць?
Арганічныя адкіды — гэта біялагічна раскладаемыя адкіды, што ўтвараюцца ў домаўласніцтвах, на прадпрыемствах грамадскага харчавання і рознічнага гандлю, а таксама падобныя з імі па складзе адходы прадпрыемстваў па перапрацоўцы харчовых прадуктаў. Да іх ставяцца харчовыя (з’яўляюцца пры гатаванні і пасля спажывання ежы, таксама гэта сапсаваныя прадукты харчавання без упакоўкі), а яшчэ драўняна-раслінныя адходы з зялёных зон, з паркаў, сквераў і з прысядзібных пляцовак домаўласніцтваў.
Паводле слоў навуковага сакратара Інстытута жыллёва-камунальнай гаспадаркі НАН Беларусі кандыдата сельскагаспадарчых навук, дацэнта Ірыны Вага, арганічная частка цвёрдых камунальных адкідаў у нашай краіне практычна не выкарыстоўваецца, а хаваецца на палігонах, што вабіць за сабой шэраг праблем. Падчас захоўвання арганічныя адкіды робяцца ідэальным асяроддзем для размнажэння небяспечных хваробатворных мікраарганізмаў, крыніцай непрыемнага паху, нясуць небяспеку самаўзгарання, а таксама пры раскладанні ў анаэробных умовах палігонаў вылучаюць парніковыя газы ў атмасферу.
Штогод у Беларусі ўтвараецца да 4 млн тон цвёрдых камунальных адходаў, з іх да 40 % па масе адводзіцца на арганічныя.
Як пластык, шкло і паперу, арганіку таксама можна і трэба скарыстаць у эканоміцы краіны. Гэта прапісана ў шмат якіх стратэгічных дакументах і нарматыўных праўных актах у сферы звароту з адходамі. Так, у адпаведнасці з Нацыянальнай стратэгіяй па звароце з цвёрдымі камунальнымі адходамі і другаснымі матэрыяльнымі рэсурсамі ў Рэспубліцы Беларусь, разам з паступовым узростам выкарыстання камунальных адходаў павінен вырасці і ўзровень выкарыстання арганікі: да 2025 года — да 354 тысяч тон, а да 2035-га — да 535 тысяч тон. Сёння ж у краіне перапрацоўваецца каля 2 % арганічных адходаў.
Паводле слоў Ірыны Вагі, у прыярытэце павінна забяспечвацца экалагічна бяспечнае і эканамічна эфектыўнае выкарыстанне адходаў. У залежнасці ад гэтага вылучаюць наступныя тэхналагічныя кірункі апрацоўкі арганічнай часткі АТК:
— З 2018 года ў Беларусі пачалі здабываць арганічны складнік (раслінныя рэшткі) з АТК і скарыстаць яе ў якасці карыснага грунту ці кампосту для рэкультывацыі і азелянення тэрыторый, — кажа спецыяліст. — Пакуль дасягнуты ўзровень выкарыстання яшчэ далёкі ад высокіх паказчыкаў, якіх дамагліся шмат якія краіны ЕЗ.
Практыка паказвае, што зрабіць гэта можна, правільна (паасобна), збіраючы іх ля крыніцы ўтварэння, напрыклад, ля домаўласніцтваў. Таму вельмі важна наладзіць сістэму паасобнага збору арганічных адходаў для іх наступнага кампаставання. Гэта дапаможа захаваць карысны рэсурс палігонаў, забяспечыць экалагічную бяспеку тэрыторый, а таксама засцерагчы ад забруджвання іншыя другасныя матэрыяльныя рэсурсы.
Сёння ў краіне створана 67 пляцовак для кампаставання. Самым буйным аб’ектам стала станцыя ПКУП «Мінскзелянбуд», якая пачала працу ў кастрычніку 2021 года. Штогод тут плануюць перапрацоўваць 70 тысяч м3 адкідаў і атрымліваць 28 тысяч м3 кампосту.
Як расказаў генеральны дырэктар прадпрыемства Аляксандр Ермаловіч, рашэнне пра будаванне цэха было злучана з неабходнасцю перапрацоўкі арганічных адходаў з гарадскіх паркаў і сквераў. Гэты аб’ект — адзіны на постсавецкай прасторы, пабудаваны на грунце тэхналогій, якія выкарыстоўваюць у Германіі і Польшчы.
На станцыю паступаюць раслінныя адходы, што ўтвараюцца падчас прыбірання ў зялёных зонах. Лісце і траву змешваюць са здробненымі галінамі і сукамі ды кампастуюць. Атрыманы матэрыял хочуць скарыстаць падчас прац па ўпарадкаванасці тэрыторый Мінска, для замены торфу пры вытворчасці грунту і іншых мэт, а лішкі — у гадавальніку і для рэкультывацыі глеб.
На кампаставанне могуць перадавацца раслінныя адходы не толькі з тэрыторый абслугоўвання «Зелянбудаў» адміністрацыйных раёнаў Мінска, але і ад арганізацый ЖКГ і іншых суб’ектаў. Ужо складзены 15 дамоў.
У 2021 годзе ў Слоніме стартаваў праект па правільным кампаставанні арганікі, у якім бяруць удзел каля 500 домаўласніцтваў. Ён рэалізуецца супольнымі высілкамі навукоўцаў Інстытута жыллёва-камунальнай гаспадаркі НАН Беларусі, Інстытута абароны раслін і Слонімскай ЖКГ.
Мясцовыя жыхары збіраюць свае харчовыя і раслінныя адходы (кухоннае смецце, лісце, зялёную траву, пілавінне) у біяраскладальныя пакеты, якія потым складуюцца на пляцоўцы для кампаставання. З сабраных адкідаў плануюць вырабляць арганічнае ўгнаенне.
Было закладзена восем капцоў з розным зместам арганічных кампанентаў, у тым ліку і харчовых адходаў. Кампост спее, праводзяцца даследаванні якасці яго складу і канчатковага прадукту, а таксама падбор мікрабіялагічнага прэпарата для паскарэння яго паспявання.
— Праект у Слоніме пілотны. Ён праходзіць усе стадыі апрабацыі, — кажа Ірына Вага. — Выяўляюцца некаторыя нястачы, але гэта нармальна: каб дасягнуць адладжанасці працэсу, трэба ўбачыць нястачы. Галоўнае, што нас цешыць, — ёсць водгук у насельніцтва. Не ва ўсіх, вядома, але досыць вялікая частка выказала цікавасць і ўдзел. Былі раздадзены адмысловыя вёдры і біяраскладальныя пакеты для паасобнага збору харчовых адходаў, усталяваны адмысловыя кантэйнеры, і людзі адгукнуліся: збіраюць паасобна арганіку, цікавяцца, што будзе далей і ці арганізуюць падобнае ў іншых раёнах горада.
Інстытут жыллёва-камунальнай гаспадаркі НАН Беларусі таксама праводзіць акцыі, святы, каб падтрымаць цікавасць да праекта. Навукоўцы імкнуцца даносіць інфармацыю да насельніцтва максімальнае зразумела і цікава. Для ўзаемадзеяння з мясцовымі жыхарамі, зваротнай сувязі і інфармавання створаны акаўнты ў сацсетках TikTok, Instagram і супольнасць у Viber.
— Мы спадзяёмся, што досвед праекта ў Слоніме дазволіць не толькі адпрацаваць мноства выточных праблемных пытанняў, але і ўкараніць гатовую мадэль у маштабах усёй рэспублікі, — адзначае Ірына Іванаўна.
— Як зацікавіць насельніцтва?
Паводле слоў навуковага сакратара Інстытута ЖКГ, вельмі важна працаваць з грамадзянамі, прыцягваць цікавасць да тэмы экалогіі, падтрымваць іх жаданне быць карыснымі ці рабіць добрыя справы. Для гэтага трэба ўсталяваць кантэйнеры, вызначыць месцы, куды можна аднесці арганіку.
— Вельмі важна таксама ўвесь час апавяшчаць насельніцтва: ліст фармата А4 у кожную паштовую скрынку і асобную аб’яву ў пад’ездзе з перыядычным паўторам будзе добрай дапамогай; інфармацыя пра месцазнаходжанне кантэйнера і час вывазу, калі пляцоўка для збору арганікі будзе зачыняцца на ключ — дзе можна ўзяць ключ, — лічыць эксперт. — Трэба стварыць атмасферу даступнасці і нескладанасці збору праз фокус-групу ў кожным двары, выяўляць усе выгоды ці нязручнасці ў месцазнаходжанні, якасці і колькасці збору, а таксама атрымваць водгукі.
Здолець наладзіць дыялог з насельніцтвам — важны фактар пры рашэнні шмат якіх праблем, у тым ліку ў сферы звароту з адкідамі. Для гэтага трэба рэгулярна пашыраць веды грамадзян пра віды адходаў, пра іх утылізацыю і пра другаснае выкарыстанне праз білборды, плакаты, брашуры, аб’явы ў жыроўках, выступлені ў дзіцячых садках і школах, правядзенне розных імпрэз, каб знаёміць насельніцтва і юрыдычных асоб з бягучай сітуацыяй і спосабамі яе паляпшэння. Магчыма, таксама варта арганізаваць пазнавальныя экскурсіі ў месцы па перапрацоўцы арганікі.
Не варта забываць і пра фінансавае пытанне, бо за перапрацоўку адходаў гараджане павінны плаціць. І чым цяжэй дастаць рэсурсы са смеццевага кантэйнера, тым найчасцей даражэйшая гэта паслуга. Таму паасобны збор адходаў — адзін са спосабаў скараціць выдаткі грамадзян.
— Больш радыкальны метад вырашэння гэтага пытання — укараненне сістэмы штрафаў, — кажа Ірына Вага. — Напрыклад, у Швейцарыі ёсць смеццевая паліцыя, супрацоўнікі якой здольныя знайсці і прыцягнуць да суда нават чалавека, які выкінуў з акна машыны недакурак. А ў Германіі за пакінутую ля бака старую шафу ці халадзільнік давядзецца заплаціць штраф у памеры да 2 500 еўра.
Пры гэтым калі парушальніка не атрымаецца знайсці, то выдаткі за вываз такога смецця кіроўная кампанія потым падзеліць пароўну паміж уласнікамі ўсіх кватэр.
Самы ж дзейсны метад вырашэння праблемы харчовых адходаў – максімальнае скараціць іх утварэнне. Так, у шмат якіх краінах дзейнічаюць харчовыя банкі – арганізацыі па зборы якасных рэштак прадуктаў харчавання, якія акрамя утылізацыі могуць быць пераразмеркаваны паміж беднымі людзьмі. Абмяркоўвалася магчымасць стварэння такога банка і ў Беларусі.
Вераніка КОЛАСАВА
У парадку дня — зацвярджэнне Канцэпцыі нацбяспекі і Ваеннай дактрыны.
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
