Што было — было: у Аўцюках каля крамы аднаму чалавеку нядобра стала — прытомнасць страціў. Людзі, вядома ж, да яго, абступілі:
— Вады! — нехта крычыць.
— Таблетку пад язык!
— Выклікайце «хуткую»...
— Дайце яму віна, — сказала бабка Маня.
Хворы, пачуўшы гэта, варухнуў брывом, расплюшчыў вока, ледзь чутна прашаптаў: «Эй вы... Усе... Заткніцеся... Паслухайце, што бабця кажа».
І сапраўды: яно ж грэх не паслухаць, бо чараўніца — не іначай: з таго свету чалавека вярнула — адным толькі словам!
Во якім дужым яно бывае!
Сталіца. Нядзеля. Метро. Справа ад увахода лаўка — тры месцы і ўсе незанятыя. Значыць, можна сесці, пачытаць, краем вока заўважыць, што паводдаль прымасцілася танклявае дзяўчо, а паміж намі — праз станцыю — «плюхнуўся» дзяцюк ды такі здаравенны... Не тое, што чытаць, — дыхаць нельга...
Не без цяжкасцяў выбралася са свайго кутка, дзяўчо — таксама: сталі побач... Мужчына, што называецца, вокам не міргнуў: разваліўся, заняў усю лаву! Што здзівіла — аніякіх комплексаў у чалавека наконт пуза і шырыні сваёй пятай кропкі, наконт таго, што выціснуў іншых — двух, слабейшага полу...
А галоўнае, каб хоць ехаў далёка, — праз станцыю выйшаў. Памяць пакінуў — спадарожнік.
Маеш дачку — май гарэлку ў глячку. Прымаўку гэту бацькі ведалі і з кожнай зарплаты, хай пакрысе, адкладвалі грошы — на шлюбную сукенку і добры падарунак, на само вяселле... Хацелася тады — адна ж дачушка — зладзіць маладым прыгожае свята, сабраць радню, пагуляць, зняць на памяць кіно...
Да яго, як здавалася, рукою падаць: з’явіўся жаніх, што-нішто пра яго бацькі ўжо чулі, а тут...
Дачка прынесла білеты ў тэатр, папрасіла прыйсці на паўгадзінкі раней, каля ўвахода сустрэла — правяла да століка з шампанскім.
Там жа праз хвіліну-дугую з’явіўся малады чалавек.
— Пазнаёмцеся, гэта Саша, мой муж, — аб’явіла дачка. — Сёння мы распісаліся.
— ?!
...Бацькі, здаецца, павіншавалі? Напэўна ж, выпілі... Пра нешта гаварылі... Потым глядзелі на сцэну...
Што там паказвалі, ні бацька, ні маці, ні ў той вечар, ні назаўтра — успомніць не змаглі.
З размовы мужчын: «Цяпер у модзе жаночая эмансіпацыя». — «А гэта што такое?» — «Сяло... Гэта калі жанчыны змагаюцца за свае правы». — «Калі жанчыны змагаюцца за свае правы, — гэта экзамены ў ДАІ».
З тэлефоннай размовы на прыпынку вечарам: «Не, мама, ваджэнне я не здала... Чаму-чаму? Дык жа цёмна: дзе там газ, дзе тормаз, — ні халеры не відаць!»
Надпіс на школьным сшытку: «Ведаў у мяне — не адабраць! Чаго няма — таго няма!»
Пра сябе ці не, але шчыра.
Горад, базар — стары... А вось прадаўцы дзе-нідзе ўжо новыя. Адзін досыць цікава сала прадае: злева ад вагаў тавар, справа — талерка з добрым дзясяткам маленькіх бутэрбродаў на шпажках. Падыходзь, маўляў, пакаштуй! Не спадабаецца — ідзі далей,
альбо...
Іншага тут, мусіць, не дадзена: ці не кожны, хто каштуе, адразу ж займае чаргу. Значыць, і нам грэх не пастаяць крыху і ўжо на подступах грэх не пазваніць сябрам, не спытаць, ці не ўзяць з кілаграмчык ім?
— Калі добрае, чаму ж не! — чуем у адказ (і не толькі мы).
— Тады нам — два, — кажам прадаўцу.
У тога рука, відаць, набітая: спрытна адразае кіло (нібы ў аптэцы — грам у грам), потым яшчэ адно, спрытна кладзе ў два пакеты, бярэ нашы 44 рублі, 4 — тут жа вяртае.
— Навошта? — не разумеем. — Вунь жа цэннік — 22 за кілаграм.
— А я беларускамоўным зніжку раблю.
...Дробязь, як той казаў, а прыемная! Мы дзякуем чалавеку, ён — нам, разыходзімся амаль сябрамі!
Чарга застаецца: як выглядае, трохі разгубленай і заклапочанай — у прыватнасці, пошукам беларускіх слоў, што былі б дарэчы.
Жылі-былі...
З гэтых слоў пачынаюцца не толькі казкі, але і... тосты.
Значыць, жылі-былі тры дзяўчынкі-равесніцы. Разам хадзілі ў дзіцячы садок, потым у школу, разам здавалі экзамены, бегалі на танцы, адзначалі святы. І вось — Новы год, дваццаць першы ў іх жыцці. «Дзесяць мінулых мы пражылі цяжкавата, — кажа самая гаваркая. — Заканчвалі школу, выбіралі прафесіі, здавалі выпускныя і ўступныя экзамены, прайшлі праз першыя каханні... Затое цяпер... Жывём, сябровачкі! Наступныя дзесяць гадоў павінны быць лягчэйшымі!»
І вось яны прайшлі (ці праляцелі?), дзяўчаты зноў сабраліся за сталом, і зноў самая гаваркая цяжка ўздыхнула-сказала: «Божухна, якія ж няпростыя гэтыя дзесяць... Мы вучыліся (яшчэ і працаваць), выходзілі замуж, туліліся ў здымных кватэрах, сыходзілі ў дэкрэты, нараджалі, улазілі ў крэдыты, будавалі жыллё, грошай катастрафічна не хапала, малыя хварэлі... Затое цяпер...
Праз наступныя дзесяць (вы здагадаліся?) жанчыны зноў сустрэліся і зноў прызналі прыкладна тое ж, бо пастарэлі іхнія бацькі, бо з падрослымі дзецьмі праблем было яшчэ больш, чым з малымі, бо з’явіліся хваробы ў саміх, бо мужы... У адной папіваў, у другой пагульваў, у трэцяй не было зусім... Бо грошай па-ранейшаму не хапала... Затое ў наступныя дзесяць...
Сяброўкі былі аптымісткамі, спадзяваліся на лепшае: на тое, што некалі ж пачнецца тая светлая паласа, калі ўсё ў іх стане... Ну як у адной Аліны.
...А ў той не жыццё, а сто дваццаць «але»: у школе вучылася добра, але ў інстытут не паступіла. Замуж выйшла рана, але праз два гады муж сышоў. Аліментаў не плаціў, але пакінуў кватэру — адзін невялічкі пакой (затое кухня — аж дзевяць метраў!).
Хацелася ў ёй нешта гатаваць (пажадана смачнае) — і сабе, і дзіцяці, але грошай часцяком не было, таму Аля (ад паўгода малой) пайшла працаваць — прыбіральшчыцай, але там плацілі... Ды і графік — тое, што трэба: пару гадзін рана ранічкай, пару — увечары, а ўвесь дзень свабодны, і яны з малой чаго ні рабілі, чым ні займаліся: маляваннем, плаваннем, музыкай, гімнастыкай, танцамі... А паралельна Аля скончыла курсы кройкі і шыцця, сабе, дачцэ і на продаж шыла-вязала прыгожыя рэчы, сачыла за сабой, шмат чытала...
Быў час — сустрэла мужчыну, пакахала і ведала, што гэта ўзаемна, але...
Ён быў жанаты. Як чалавек прыстойны, хацеў, збіраўся развесціся, пакінуць жонку... Сына — не мог: увесь час адкладваў, жыў, можна сказаць, «на два дамы», нерваваўся і першы інфаркт яшчэ перанёс, а вось другі...
Пасля гэтага ніякіх раманаў у Алі не было, а яшчэ і таму, што свае пачыналіся ў дачкі: у 17 яна закахалася, у 18 выйшла замуж (дакладней, ён, муж, пераехаў да іх), канапку для Аліны паставілі ў кухні: дзевяць метраў, можна! І нават добра, бо зяць аказаўся чалавекам справы: шмат працаваў і зарабляў, у прыгарадзе, у адным з так званых царскіх сёлаў, узяўся дом будаваць (участак атрымаў у спадчыну)... Да таго ж у сям’і хутка з’явіўся першынец...
Жыць у ранейшай аднапакаёвай кватэры ім, ну вядома ж, цяжкавата было, але сыходзіць на прыватную, аддаваць камусьці (прычым штомесяц!) такія патрэбныя грошы яны не хацелі: стараліся адзін аднаму дапамагаць, ужывацца, ладзіць... Нават тады, калі ў сям’і з’явіўся яшчэ адзін хлопчык і яшчэ адна дзяўчынка.
...Летась шматдзетная сям’я пераехала ў асобную прасторную кватэру — абсталяваную па апошнім слове тэхнікі.
Але гэта — не ўсё: грошай, якія яны разам стараліся зарабляць ды эканоміць, хапіла яшчэ і на тое, каб за гэтыя гады падагнаць работы на будаўніцтве дома. Ён ужо з дахам, з вокнамі-дзвярыма, з асобнымі пакоямі для кожнага з сямейнікаў і найлепшым (сама выбірала!) — для цёшчы.
...У сваёй аднапакаёвай (зяць пасля высялення «ўклаўся» ў вельмі прыстойны рамонт) яна цяпер адна, але, вядома ж, не адзінокая: у яе вялікая дружная сям’я, верныя сяброўкі, швейная машынка і наперадзе — як усе спадзяюцца — яшчэ многа часу. Без розных там «але».
Што датычыцца мінулага, дык усё, вядома, магло быць лепш! А магло і горш.
«ПРОДАЕТСЯ!» — на вокнах, балконах, лоджыях кватэр...
Упершыню такія абвесткі (па-руску, з нумарамі тэлефонаў, літары-лічбы з аршын) некалі даўно бачылі ў Балгарыі. Цяпер іх нямала ў нас: прадаецца, напрыклад, кватэра ў цэнтры сталіцы. І, напэўна ж, нятанна, бо побач — плошча Перамогі, метро, бо... з вокнамі на «Мір».
Насупраць — кінатэатр, толькі і ўсяго... Ці не толькі?
Студзень. Снег. Ён жа — шанц (паводле анекдота) для мужчын зляпіць сабе бабу. На ўласны густ.
Не лепяць, што толку — са снежнай? Да таго ж — гэта ўжо было. Бог (па новай версіі) стварыў не аднаго Адама, а цэлых... дзесяць! Потым, каб не сумавалі, прынёс ім гліны і цукру, сказаў, што з іх кожны можа зляпіць жонку.
Мужчыны згадзіліся і вельмі стараліся: кожны ляпіў сваю, для сябе, з дабаўленнем слодычы... Бог, «прымаючы работу», гэта ацаніў. А ўголас яшчэ і заўважыў, што цукру было адзінаццаць кавалачкаў, а не дзесяць. Значыць, нехта з мужоў паклаў у свой «выраб» два?
Высвятляць, каторы (і ў каторую з жанчын), часу не было і, як быццам, патрэбы? Але ж пытанне «павісла». І з той самай пары дзевяць мужоў з дзесяці перабіраюць жанок — шукаюць тую, самую салодкую.
І толькі адзін з іх гэтага не робіць. Ён дакладна ведае, што на слодыч усе жанчыны роўныя, бо той, дадатковы драбочак цукру, ён проста з’еў.
«Наш зяць — як лётчык: на зямлі ад яго ніякай карысці», — казала суседкам цешча, бо ў сям’ю, якая ўсё жыццё штось будавала, рамантавала, абнаўляла, прыйшоў акулярык, які ўмеў хіба нож трымаць у правай руцэ, а відэлец — у левай... Усё астатняе (малаток, рыдлёўка, сякера, нажоўка) валіліся — то ў самым нечаканым месцы, то ў самы недарэчны момант!
Спачатку гэтыя «прыгоды» не маглі не смяшыць. Потым, як і варта было чакаць, сталі раздражняць. Цешча ўсё часцей называла зяця хадзячым непаразуменнем, цесць намякаў, што ён «халяўшчык», жонка ўсё радзей і радзей пярэчыла. І, магчыма, сапраўды падала б на развод, калі б...
Калі б гэты «акулярык» раптам не змяніў работу і не стаў зарабляць, як той самы лётчык!
...І нідзе ж не дзелася — запаважала чалавека цешча. І не фанабэрыцца болей цесць. І цяжарнаю ходзіць жонка.
Ранак, трамвай, на чарговым прыпынку ў салон падымаюцца дзеці — падобна, другакласнікі, чалавек мо з дваццаць...
Кіроўца чакае, пакуль яны зойдуць (усе ў адны дзверы), пакуль размесцяцца на задняй пляцоўцы, пакуль, па загадзе настаўніц, за нешта ўчэпяцца... Далей — вольніца: дзяўчынкі аб нечым шэпчуцца паміж сабой, хлопчыкі папрыліпалі насамі да задняга шкла — сочаць за рухам машын, уголас (і гучна!) «варожаць», якая з іх дагоніць трамвай, а якая не?
— Міліцэйская? Зараз!
— «Хуткая»? Лёгка!..
— Вунь той грузавік? Не! Ён стары...
— Вунь той трамвай? Ды ніколі!
— Чаму?
— Бо ён — не ў наш бок.
...Гэта была ілюстрацыя да сумнай жаночай высновы: чакаць мужчыну, які вас не кахае, — тое ж, што карабель — у аэрапорце.
Маладосць — дурносць: знаёмы падлетак нават у моцныя маразы хадзіў без шапкі. Маці ўгаворвала, бацька сварыўся — усё без толку: сын хварэў, лячыўся і зноў хварэў.
— У гэтым месяцы шмат грошай на лекі пайшло, — выпраўляючы ў школу пасля чарговай прастуды, сказала матуля. — Так што на кішэнныя расходы — прабач — ні капейкі не дам ні сёння, ні заўтра... Ды і наогул выбірай: альбо галава ў холадзе і вецер у кішэнях, альбо...
Да холаду сын неяк прыцярпеўся, да ветру — не.
Валянціна ДОЎНАР
Ад яе ж: калі вас палохае ваш узрост, паспрабуйце перавесці яго ў долары, і вы зразумееце, што гэта зусім няшмат.
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
