Пераасэнсаваць антычныя легенды прапануе мастак-графік Юрый Якавенка

Тых, хто ведае творы Юрыя Якавенкі ці бачыў іх раней, хутчэй за ўсё здзівіць яго зварот да Антычнасці. У майстра заўсёды быў уласны погляд на свет, адметная вобразнасць і схільнасць да філасофскіх разваг. Але, можа быць, цяпер яго прага да філасофіі ўзмацнілася як ніколі раней менавіта дзякуючы старажытнагрэчаскай культуры: у ёй, між іншым, заахвочвалася асэнсаванне жыцця з высновамі пра каштоўнае і заганнае, прыгожае і пачварнае, вартае і ганебнае, добрае і злое. На маю думку, Якавенка заўсёды разважаў у сваіх графічных работах менавіта пра гэта, і займеў шырокае кола шчырых прыхільнікаў. Можа быць, цяпер гэтае кола пашырыцца. Бо насамрэч гісторыя Старажытнай Грэцыі, яе міфалогія адкрываецца нам з дзяцінства, да таго ж яна вельмі запатрабаваная, дала імпульс для стварэння шматлікіх кінастужак і іншых твораў мастацтва. З аднаго боку, «плюс». А з другога боку, менавіта таму зварот да гэтай тэмы падаецца няпростым — бо складана сказаць нешта новае і быць арыгінальным. Але майстар рашыўся...

— Я не збіраўся займацца Грэцыяй наогул. Такое адчуванне, што ў ёй усё зроблена і лепей зрабіць складана: гэта ж напластаванні тысячагоддзяў! Але пазнаёміўся з грэкамі, яны мяне пакрысе рыхтавалі да таго, каб выказацца, і прыйшоў час, калі я адчуў, што гатовы, — распавядае Юрый Якавенка. — Спачатку імкнуўся выявіць нешта грэчаскае, скакаў конікам па антычных матывах. А калі падышоў да вялікіх работ, стала зразумела, што Антычнасць мы разумеем недастаткова глыбока, у тым ліку таму, што за тысячагоддзі флёр рамантызму лёг на гэтую культуру, і стала незаўважным тое, што было ў ёй натуральнае, сапраўднае, жывое. А гэта перш за ўсё чалавечыя жарсці. Калі ўсё, што засталося ад той культуры, расфарбаваць у тыя колеры, якія былі першапачаткова, — то яно выглядала б ірацыянальным, пярэстым, з процілеглымі (на першы погляд) яркімі колерамі, якія не столькі дапаўняюць адзін другога, колькі ўступаюць у канфрантацыю. Тады было б разуменне: у ёй усё вельмі складана, заблытана. А калі паглыбіцца і прыбраць з уяўлення традыцыйныя калоны, пальмы, то выходзіць на першы план галоўнае: маці і сын, мужчына і жанчына, жонка і воін. Застаюцца жарсці, войны, забойствы, крадзяжы, слёзы, гора, нянавісць, любоў. Мне было важна паглыбіцца ў чалавечыя жарсці. Паспрабаваць крыху развянчаць рамантыку міфаў. Бо тое, што мы бачылі ў фільмах, выглядае гераічна, прыгожа. А фабула вельмі простая і даволі суровая, нават жорсткая. Напрыклад, ёсць Ясон, які наняў брыгаду наёмнікаў, яны пабудавалі карабель, паплылі да Калхіды, а там скралі сімвал народа і сышлі... Звычайнае зладзейства, але ў іх яно падаецца так рамантычна, так паэтычна, гераічна. Ці Траянская вайна пачалася з таго, што скралі Алену. А траянскі конь — натуральнае вераломства, але як рамантычна падаецца гэтая гісторыя. У нейкай ступені мне вельмі хацелася захаваць каліва рамантыкі, а з іншага боку — надаць крыху жарсткаватага погляду, каб было адчуванне крыві і болю, без якіх не бывае гераізму.

Такім чынам антычная тэма дапамагла Юрыю Якавенку пракласці масток ад сівой даўніны да сучаснасці. Бо мастак, што б ён ні адлюстроўваў, так ці інакш выказваецца пра свой час, яго ідэі і тэмы, што турбуюць людзей. Бо чалавечая гісторыя ўжо знайшла адказы на большасць пытанняў. Часам гэтыя адказы адсоўваюцца ўбок, каб даць магчымасць разняволіцца і супакоіць свае думкі. А часам яна вяртае ўжо новыя пакаленні да таго, што не засвоена і вярэдзіць свядомасць.

— Важна, каб кожны бачыў сваё. Але калі ўбачаць мае эмоцыі і пачуцці — буду рады, бо змог нешта сказаць, а гледачы адчулі, — прызнаецца Юрый Якавенка. — Я заўсёды з павагай і трапятаннем стаўлюся да гледача. Самае складанае для мастака — падрыхтаваць свайго гледача. Таму што потым з ім лягчэй кантактаваць — гэта зусім іншы ўзровень размовы.

Выстава «Паміж Сцылай і Харыбдай» складаецца з некалькіх серый. Для адной з іх — «Ясон і арганаўты» — дызайнер Пётр Новікаў (сябра і шчыры прыхільнік творчасці беларускага графіка Юрыя Якавенкі) — стварыў адмысловы кейс, які прадстаўлены ў адной з залаў гасцёўні. Такія творы трэба захоўваць вельмі ашчадна. Варта адзначыць, што майстра працуе ў тэхніцы афорта — калі выява ствараецца на металічнай пласціне. Наколькі гэта складана, гледачам цалкам рэальна ўявіць. У межах выставы прадстаўлены самі пласціны, на якіх ледзь праступаюць абрысы выяў. У іх цікава ўглядацца, а потым параўноўваць з творамі, якія ў выніку атрымаліся: тонкі і складаны малюнак, часам з дабаўленнем амаль празрыстага колеру. Майстар прызнаецца: заўсёды застаецца пачуццё, што не ўсё зрабіў так, як хацеў. Але гэтым, магчыма, і прыцягальная графіка: пры ўсёй прадуманасці і дакладнасці малюнку ў ёй ёсць энергія імклівасці. На адкрыцці выставы яе адчуць маглі не толькі звычайныя гледачы, але і калегі па мастацкім цэху.

Наталля Шаранговіч, мастацтвазнаўца, першы намеснік старшыні Беларускага саюза мастакоў:

— Я вельмі рада, што выстава адкрываецца ў галерэі, якая з’яўляецца часткай музея горада Мінска. Гледачы ўбачаць цалкам новую серыю Юрыя Якавенкі. Гэтая серыя вельмі складаная, філасофская. Яна пра грэчаскія міфы — пра тое, што было, але адначасова і пра тое, што ёсць. Таму што ў кожнай рабоце Юрыя Якавенкі заўсёды прачытваецца сучаснасць. У межах выставы мы ўздымаем такія тэмы, як дабро і зло, мужчына і жанчына, адносіны бацькоў і дзяцей. Гэта новае знаёмства з цудоўным майстрам.

Уладзімір Савіч, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь, прафесар:

— Юрый Якавенка здзейсніў божае наканаванне — быць мастаком. І не проста мастаком, а  мастаком-майстрам.

Уладзімір Зінкевіч, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь, загадчык кафедры манументальна-дэкаратыўнага мастацтва Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў, прафесар:

Тут ёсць эмацыйнае судачыненне. Няма эпатажнасці. Затое ёсць дзіўная шчырасць і разуменне чалавека. Юрый застаецца рыцарам у творчасці. Валодае талентам і майстэрствам, сумленны, чэсны чалавек, адданы і ўлюбёны ў іншых людзей.

Ларыса ЦІМОШЫК

Фота аўтара