Лясныя пажары, неўраджаі, недахоп чыстай вады — усе гэтыя наступствы засухі ўяўляюць сабой смяротную пагрозу для чалавека. У выніку глабальнага пацяплення на ўсёй тэрыторыі Беларусі назіраецца скарачэнне працягласці выпадзення ападкаў прыкладна на 20 %. Пры гэтым яны становяцца больш інтэнсіўнымі (на 20—30 %), асабліва ў паўднёвых раёнах. Павялічылася і працягласць засушлівых перыядаў. Па прагнозах (з улікам таго, што выкіды парніковых газаў застануцца на існуючым узроўні), да сярэдзіны стагоддзя сярэднегадавая тэмпература ў нашай краіне павысіцца на 1,7 °С, а летам — на 2-2,3 °С. Максімальныя тэмпературы ўздымуцца на 3 °С. Колькасць ападкаў, асабліва ў маі-чэрвені, павялічыцца да 30 мм, пры гэтым сярэдняя працягласць дажджлівых перыядаў зменшыцца, а засушлівых пабольшае, сведчаць эксперты, якія расказалі, што робіцца ў нас для барацьбы з засухай і апустыньваннем зямель.
Канвенцыя ААН па барацьбе з апустыньваннем была прынятая 17 чэрвеня 1994 года. З таго часу гэтая дата стала штогод адзначацца як Дзень барацьбы з апустыньваннем і засухай. Кожны раз узнімаецца пэўная тэма, сёлетняя гучыць так: «Пераадолеем засуху агульнымі намаганнямі». Беларусь далучылася да канвенцыі 17 ліпеня 2021 года.
— Такі дэвіз мае на мэце нагадаць, што засуха — адно з самых смяротных стыхійных бедстваў. Канвенцыя заклікае ставіцца да зямлі як да абмежаванага каштоўнага прыроднага капіталу, удзяляць прыярытэтную ўвагу яе здароўю пасля пандэміі і настойліва дамагацца варочання зямлі на працягу дзесяцігоддзя па аднаўленні экасістэм, якое аб'яўлена ААН летась, — падкрэсліла Людміла Барташэвіч, намеснік начальніка ўпраўлення біялагічнай і ландшафтнай разнастайнасці галоўнага ўпраўлення рэгулявання абыходжання з адходамі, біялагічнай і ландшафтнай разнастайнасці Мінпрыроды.
У нацыянальных стратэгічных дакументах Беларусі вызначаны задачы па прадухіленні дэградацыі зямель і іх аднаўленні да 2030 года. Гэта, прынамсі, выкарыстанне глебазберагальных тэхналогій у сельскай гаспадарцы, зернетравяныя севазвароты, мінімальная апрацоўка глебы, арганічнае земляробства, выкарыстанне сістэм дакладнага земляробства.
Дзеля папярэджання дэградацыі зямель і глеб у Беларусі выконваюцца мерапрыемствы нацыянальных планаў дзеянняў, першы з якіх быў рэалізаваны ў 2016—2020 гадах. Летась зацверджаны новы план на 2021—2026 гг., згодна з якім працягнута экалагічная рэабілітацыя тарфянікаў, рэкультывацыя ўнутрыгаспадарчых кар'ераў, лесааднаўленне на згарэлых месцах, лесаразвядзенне на пясках, схілах, якія развяваюцца.
— На працягу пяцігоддзя прадугледжана стварэнне тыпавой лічбавай платформы дакладнага земляробства ў межах распрацоўкі лічбавых карт сельскагаспадарчых зямель. У рэпрэзентатыўных раёнах летась распрацавана шкала групавання глеб Беларусі па ступені ўстойлівасці да засухі і засушлівых з'яў. Праведзена ранжыраванне раёнаў па патэнцыяльных рызыках вядзення раслінаводства падчас засух і засушлівых з'яў, — расказала эксперт.
Працягваецца ў Беларусі і экалагічная рэабілітацыя парушаных тарфянікаў. У Талачынскім раёне Віцебскай вобласці рэкультывавана 53,4 гектара выпрацаваных тарфяных плошчаў. Іх перадалі папярэдняму землекарыстальніку — Талачынскаму лясгасу — пад паўторнае забалочванне і натуральнае лесааднаўленне.
Распачатая ў канцы 2020-га другая фаза праекта ўрада Карэі і Канвенцыі ААН — аднаўленне асушаных тарфянікаў Беларусі — дазволіла правесці забалочванне больш як чатырох тысяч гектараў дэградаваных асушаных тарфянікаў на Гомельшчыне. Паўторна забалочаны асушаныя тарфянікі ў Калінкавіцкім раёне (больш за тысячу гектараў), Хойніцкім (больш за 300 гектараў), распавяла Людміла Барташэвіч.
— Цяпер вядзецца работа па новых раёнах для іх экалагічнай рэабілітацыі. Распрацавана праектная дакументацыя для паўторнага забалочвання тарфяніку Паганянскае 1 плошчай больш за шэсць тысяч гектараў, які знаходзіцца ў Палескім радыяцыйным запаведніку Брагінскага раёна.
З 1980-х гадоў у Беларусі тэмпература павысілася на 2 °С, а летам — на 2,7 °С, закрануў пытанні сусветнага пацяплення Сяргей Лысенка, дырэктар інстытута прыродакарыстання НАН Беларусі:
— Агракліматычныя зоны, якія характарызуюцца гадавой сумай актыўных тэмператур, што перавышаюць 10 °С, рухаюцца на поўнач з хуткасцю 12 км у год. А індэкс, які характарызуе водны баланс і разлічваецца як суаднясенне гадавой сумы ападкаў да патэнцыйнай гадавой выпаральнасці, за час пацяплення змяніўся на 20 %. Цяпер практычна ва ўсёй паўднёвай частцы Беларусі выпаральнасць дамінуе над гадавой сумай ападкаў. Такім чынам, у Беларусі адбываецца высушванне клімату краіны.
Калі рост парніковых газаў у свеце працягнецца і павялічыцца ўдвая да канца стагоддзя, то ўжо ў сярэдзіне XXІ стагоддзя сярэднегадавая тэмпература ў нашай краіне павысіцца на 2 °С, а летам — на 2,8 °С. Максімальныя тэмпературы ўздымуцца на 4 °С, а колькасць ападкаў улетку зменшыцца на 8 %. Зімой, як прагназуюць эксперты, колькасць ападкаў павялічыцца на 11-12 %, аднак адбудзецца гэта пераважна за кошт росту дзён з ападкамі малой інтэнсіўнасці і вадкіх ападкаў. У выніку клімат стане больш экстрэмальны.
— У апошнія дзесяцігоддзі назіраюцца інтэнсіўныя хвалі цеплыні, якія ў 1980—1990-я з'яўляліся ў чатыры разы радзей і па сваёй моцы былі на 40 % меншымі. Гэта адбіваецца на стане экасістэм, устойлівасці драўняных парод і сельскагаспадарчых культур і ўплывае на працэс дэградацыі высушвання зямель, — канстатаваў спецыяліст.
Ад тэмпературы залежыць працэс фотасінтэзу. Пры тэмпературным мінімуме фотасінтэз магчымы, пры тэмпературным максімуме адбываецца дэнатурацыя бялку. А ёсць тэмпературны оптымум — розны для пэўных тэрыторый і клімату, і гэты пункт у Беларусі будзе пройдзен праз два дзесяцігоддзі. У выніку нашым экасістэмам, якія штогод паглынаюць з атмасферы каля 30 млн тон СО2, спатрэбіцца больш рэсурсаў для «дыхання», і яны, замест таго каб паглынаць вуглякіслы газ, стануць яго вырабляць. Лішак цяпла і дэфіцыт вільгаці прывядуць да таго, што прадукцыйнасць экасістэм у сярэдзіне стагоддзя стане меншая на 8 млн тон СО2 у год, непакоіцца дырэктар інстытута.
Ірына СІДАРОК
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
