І зноў што бачу.
Раніца. Электрычка. Маладжавая жанчынка насупраць: не паспела як след размясціцца ды сумкі паставіць, а ўжо за мабільнік.
— Вова, ты паснедаў? — пытае ў некага. — Я там сырнічкаў напякла. Ты пагрэў? Ну чаму, Вова? Гэта ж справа адной хвіліны!.. А чайку папіў? Не?! Я ж табе заварыла — у тэрмасе. Ну як не знайшоў, Вова?! Тэрмас жа на стале... Налі і папі — ты яшчэ паспееш...
— Хто ж такі пястунчык у вас? — цікавяцца спадарожнікі. — Няўжо ўнучак?
— Не, гэта сын, — замілавана ўсміхаецца жанчына.
— І колькі ж яму?
— Трыццаць пяць. Нежанаты...
Трэба разумець, што нейчае «шчасце» яшчэ наперадзе.
(З народнага: «Муж не вуж, а кровачку вып’е».)
Прагнозы — а хоць бы і надвор’я — рэч, як вядома, няўдзячная: іх можна чытаць і слухаць, а вось верыць...
Заўчора ў гаспадарчых таварах нейкі дзядзька вяроўку шукаў. Хацеў мо, як той аўцюковец, прыкупіць ды на ганку павесіць, бо гэта зручна — з хаты выйшаў і пазірай: калі вяроўка гайдаецца, — на вуліцы вецер, мокрая — значыць, дождж, сухая — цёпла, «знікла» (так, што зусім не відаць) — туман, кідае цень — сонца, не кідае — цёмная ноч, дваіцца — гэта ўваччу...
Ды і наогул, з Чэхава: хочаш зразумець жыццё, перастань верыць таму, што кажуць і пішуць, а назірай ды ўнікай сам.
Так што вяроўку павесіць трэба.
Рэклама падбівае купіць крэсла пад гучнай назвай «Тытан», ды так жа настойліва, што міжволі нагадвае расказ гумарыста аб тым, як некалі, падчас вучобы ў тэхнікуме, ён правініўся, трапіў у кабінет дырэктара, і як той — інвалід вайны, ардэнаносец — загадаў яму занесці ахапак дроў да тытана.
Студэнт толькі ўявіў, як будзе тое рабіць (да кінатэатра «Тытан» вёрстаў з 15), і ледзь не заплакаў. А яго аднакурснікі — як не парвалі жываты ад рогату, бо аказалася, што тытан — гэта жалезная печка ў самім будынку.
Пасля чаго студэнт зрабіў досыць важную выснову: перш чым адчуваць сябе зняважаным, трэба пераканацца, што цябе сапраўды зняважылі.
А не ўпэўнены, — «не абганяй», то-бок не плач: іншыя будуць нагоды.
Вёска, могілкі і магілкі. Дзве жанчыны каля свежай, укрытай вянкамі, — стаяць, пазіраюць і, вядома ж, не маўчаць:
— Шкада чалавека, — уздыхае адна. — Яму семдзесят ці было? Не?..
То жыць бы ды жыць!
— Але ж добра і памёр! — зайздросціць другая.
— ?!
— ...Ні дня не хварэў і летам.
— Дык што ў тым добрага?!
— А ўдавіцы лягчэй: днём работы шмат
і ночы кароткія. Мой вось у Піліпаўку сышоў. Гора было — не выплакаць!
...А вось гэта ўдава па мужу не плакала — неяк не атрымалася. Яе гаспадар досыць кампанейскі быў, а таму хто-ніхто з той кампаніі ледзь не штодня ў хату заходзіў, ставіў на стол бутэльку, казаў, што трэба памянуць. І яны паміналі — часам да песень і да таго, што нехта заставаўся нанач.
Суседзі ўсё «разумелі» (ну сапраўды, не гнаць жа чалавека з хаты, калі той ісці не можа)... І яны ж шкадавалі, прычым не столькі нябожчыка ды тую ўдаву, колькі іх... сабаку, бо той спачатку брахаў — разбіраўся, хто свой, хто чужы, а потым канчаткова заблытаўся і на ўсякі выпадак сціх.
У гэтай дзяўчынкі прыгожае было ўсё: і тварык, і адзенне, і прозвішча-імя па бацьку. А вось ён сам...
З работы ледзь не штодня прыходзіў п’яны, моцна крычаў на маму, часам — накручваў на кулак яе прыгожую касу і цягнуў у спальню...
Маці тады не крычала, а дзіўна... усміхалася і казала малой, каб тая не баялася: татка, маўляў, дурэе, і ёй зусім не баліць.
Але дачка не верыла і аж заходзілася ад крыку! Яна вельмі хацела, каб бацька прыходзіў цвярозы, а лепш — не прыходзіў зусім, каб яны з матуляй засталіся ўдзвюх.
...Няхай не адразу, але ж так яно і выйшла: засталіся, з год пражылі, пакуль не зачасціў дзядзька Міця. Кожны раз той нештачка ім прыносіў і заўсёды штосьці рабіў: правіў краны, вешаў дзіцячыя малюнкі,
заклейваў вокны, квасіў капусту... Казаў малой, для чаго: «Каб вам з матулькай лягчэй было — хоць крыху».
Ім жа палягчэла істотна, бо мама зноў навучылася смяяцца і адрасціла сабе касу, бо ў іх цяпер знаходзіўся час на «пагуляць», на разам пачытаць цікавую кніжку ды паглядзець мультфільмы, бо дома ў іх з’явіліся новыя светлыя шпалеры, шафа-купэ і пральная машына, бо пад адзін Новы год дзед Мароз падарыў ім беленькага пушыстага катка, а пад другі — мама прынесла з радзільні маленькую прыгожую сястрычку.
...Цяпер абедзьве яны, можна сказаць, вялікія. Большая — нават з пашпартам.
Што цікава, прозвішча-імя па бацьку ў ім не тое, не бацькава (хоць яно і вельмі прыгожае!), а «таты Міцева»...
Як той казаў, што пасееш, тое пажнеш, што пажнеш, — змелеш, што змелеш — з’ясі.
«У горадзе ў мяне суседзі нармальныя, — расказваў за чаркай Стасік. — А на лецішчы — далібог — нейкія дурныя... Ці дурнаватыя?»
«Ну мяркуйце самі, — прапаноўваў ён, — пры пасадах (а значыць жа, пры грашах?!) і самі, і сын з нявесткай, дзве кватэры ў іх, тры машыны. А на лецішча прыедуць — і як тыя рабы на галерах! Мужчыны ўсё нешта будуюць, бабы — дацямна ў гародзе сядзяць... У свае законныя выхадныя! Не каб расслабіцца... Каб выпіць, у гамаках паляжаць, шашлычкоў насмажыць...»
Стас усё гэта дужа любіў! З чацвярга на бацькавай «васьмёрцы» гойсаў па крамах і ўсё купляў, у суботу, з сябрамі, «звальваў» на дачу, каб два дні прагудзець.
...У той, праўда, у трэці са сваіх выхадных — галава таксама гудзела. А тут яшчэ і сусед са сваім мотаблокам — бульбу садзіць сабраўся. «Можна было б памагчы — зарабіць на пахмелле», — падумаў быў Стас і тут жа заснуў.
Прачнуўся ад цішыні: змоўк мотаблок у тых ненармальных суседзяў — да яго ў пакой далятала хіба ціхая іх размова:
— З насенкай пралічыліся, — наракаў старэйшы. — Паўвядра засталося...
— Шкада, — згаджалася жонка. — І сорт харошы, і прарослая, і прыткнуць няма дзе.
— А давайце Стасу аддадзім, — пачуўся голас нявесткі. — Града ж там ёсць — не ўсё зарасло... Дык, можа, пасадзіць?
— Хто? Гэты алкаголік?
...Пра яго ўжо казалі так: з крыкам, са слязамі — і хворыя бацькі з сястрой, і жонка з начальствам. Стасу хоць бы што было — як не чуў! А цяпер — нібы варам абдалі!
Падхапіўся з ложка, счырванелы, злы кінуўся да дзвярэй: хацеў быў выскачыць з хаты, аблажыць усіх мацюкамі, сказаць, што ён не такі...
Насілу ўтрываў!
А праз дзень-другі яшчэ і зразумеў, што словамі — не дакажа нічога, а вось справай...
У суботу ён зноў паехаў на лецішча — з жонкай, сынам, з шашлыком і... вядром насенкі. Пасадзіў-такі бульбу.
Пакуль што — амаль не п’е — даглядае.
Горад, гмах і высокі ганак. На ім стаіць маладая жанчына, па ім, гуляючы, з піскам носяцца двое малых. «Я каму сказала не бегаць?!» — ляціць ім услед і... не даганяе, бо першы з дзяцей (гадкоў чатырох), не «ўпісаўшыся» ў паварот, ніцма падае з ганка, нема, адчайна плача — ад болю, ад страху?!
Нейкія чужыя жанчыны падбягаюць, падымаюць яго, родная (?!) — падлятае з крыкам «Ну што, блін — дабегаўся?!», тут жа задзірае кашульку і б’е...
Праўду кажуць, што гнеў — гэта кароткае вар’яцтва, што рашэнне, прынятае ў ім, заўсёды памылка, часам — недаравальная.
Як прыклад: адзін стары амерыканец стаміўся ваяваць з грызунамі, бо што ні рабіў, усё было марна!..
А ўрэшце — сам злавіў неяк мыш і ад злосці шпурнуў яе ў вогнішча, дзе тлела апалае лісце.
Мыш загарэлася — кінулася ў дом...
Яго — вялікі, драўляны — пажарныя тушылі каля трох гадзін, але ўратаваць
не змаглі: згарэў ён — разам з мышамі.
Ці тыя ўсё ж разбегліся?
Усё вырашаюць кадры (калі не ўсё, — то многае).
Вось да Пятровіча (яму 90) два разы на тыдзень сацыяльны работнік ходзіць — дапамагае па гаспадарцы, прыносіць, што трэба, з прадуктаў і лекаў, можа нават пасядзець ды пагутарыць, калі час ёсць...
Але ж гэта — ранейшы, мінулы работнік.
З новым (дакладней — з новай) адносіны ў дзеда пакуль няпростыя, прычым з-за «драбязы»! Ён дзеля знаёмства ў першы дзень спытаў маладзіцу, колькі ёй гадоў ды якая сям’я?
Тая адказала, што жыве з дачушкай
і мужам, што недалёка ад іх — бацькі, што ёсць яшчэ дзядуля з бабуляй, але (даслоўна) «вельмі старыя — абодвум за шэсцьдзясят».
Пятровіч, пачуўшы гэтую лічбу, адчуў сябе — ну не тое, каб мёртвым, — лішнім на гэтым свеце.
І як бы вінаватым, што яшчэ жыве.
Крылатае «Хочаш страціць сяброўку, пазыч ёй грошай» Іванаўна, вядома ж, чула. І не пазычала б, але ж як ты адмовіш, калі чалавек так прыніжаецца-просіць, калі божкае, што праз месяц аддасць?
Пайшла насустрач — пазычыла. Цяпер спадзяецца (не першы год), што доўг аддадуць, калі, вядома ж, паспеюць, бо могуць — і не: у «крэдыторкі» — узрост плюс букет хвароб. Да іх каранавірус і, крый божа, канцы — «выйграе» былая сяброўка, бо не ведае, відаць, крылатага «Усё, што ты робіш для іншых, ты робіш для сябе», то-бок — смяецца Іванаўна — хочаш да скону жыць вінаватай — жыві.
Анекдот: «Калі цешча называе зяця сынком, значыць, на дварэ вясна: самы час ускопваць грады і садзіць бульбу».
— На зіму вам тры мяшкі хопіць? — спытаў «сынок» у Міхайлаўны.
— Мне, — уздыхнула цешча, — за вочы і два, але ж...
Зяць яе слухаць не стаў — купіў з паўпуда бульбы, занёс у склеп, сказаў, што ўвосень тры мяшкі прывязе. І без капейкі грошай... Толькі ешце, маўляў, і не дурыце галаву — ні яму, ні сабе.
...Іншая жанчына, можа, падзякавала б і рада была, а гэта — сем дзён праплакала, пакуль не зразумела, што бульба для зяця — проста прадукт, які можна есці (ці лепей — не?)...
А потым — адплакаўшы — узяла і пасадзіла: трыццаць штук, квадратна-гнездавым спосабам, пад рыдлёўку, сама.
Пасля — баранавала і чакала ўсходаў, кожны кусцік акучвала ды палола, з кожнага шторанак збірала жукоў.
Надоечы дачакалася дружных кветачак, а цяпер, падобна, і бульбы — сваёй, маладой, каб наварыць для... зяця.
А што — можа, з’есць яе — з маслачкам, з кропам, з маласольным агурочкам — і адчуе ўрэшце смак?
...Надзея памірае апошняй.
Валянціна ДОЎНАР
Сумесныя праекты ядзерных тэхналогій.
