Птушкі і гнёзды

Перапісаўшы свой «вясковы» генетычны код, можам страціць болей, чым знойдзем.

Суседка казала, ужо вярнуліся з выраю шпакі. Пэўна, абжываюцца ў новых хатках, што павесілі летась у старым садзе, нясмела яшчэ пасвістваюць, распяваючыся перад вялізным майскім канцэртам, у якім будуць саліраваць — спаборнічаць з салаўямі, зязюлямі ды гарластымі жабамі ў балацянцы за агародамі... Вось-вось прыляцяць з далёкай вандроўкі і буслы, без якіх і вясна — не вясна. Яны ў нас — бы свойскія птушкі — ходзяць па сенакосе, па агародзе проста пад вокнамі. Даводзіцца часам нават крычаць на іх «акыш», каб не патапталі цыбатымі нагамі кволыя яшчэ ўсходы на градах.

Мы пра гэта сёння раніцай успаміналі-цешыліся, а потым шуганула веданне, ад якога ўвесь бадзёры настрой некуды знік.

Буслы сёлета не прыляцяць да нас. У іх няма дома, ім не будзе куды дзецца. Яны па звычцы крыху пакружаць над месцам, дзе шмат гадоў была буслянка, і паляцяць кудысьці яшчэ, дзе можна знайсці прытулак, вывесці і выгадаваць дзяцей.

Буслянка на старым дрэве на мяжы двух участкаў была ці не спрадвеку. Апошні раз старую барану туды зацягнуў дзядзька Анатоль з таварышамі гадоў з дваццаць назад, і птушкі з радасцю ўспрынялі прапанову абнавіць жытло. З таго часу яны там вяліся штогод, часам вясной наладжваючы нават бойкі, калі на гняздо прэтэндавалі больш чым двое ахвотных. Іх жыццё было часткай нашага, усіх суседзяў, што жылі побач з гэтым старым дрэвам. Хтосьці заўважаў, што вылупіліся бусляняты — і мы ўсе спяшаліся на левановічаў ганак, адкуль лацвей за ўсё было ўбачыць смешных даўгашыіх птушанят. Задраўшы голаў, назіралі і абмяркоўвалі, як яны кормяць малых, як вучаць лётаць. Нават часам філасофствавалі — убачыўшы, як стары бусел ладкуецца на начлег на галіне клёна (у гняздзе, калі дзеці падрастаюць, месца ўсім не хапае), хтосьці са старэйшых аднойчы задумліва вымавіў: «Усё, як у людзей: гадуеш іх, даглядаеш, а пасля і начаваць у сваёй хаце няма дзе...»

Буслова жытло разам з велікаватымі ўжо птушанятамі вецер звярнуў пазамінулым летам, зламаўшы верхавіну ў ліпы, на якой трымалася тая барана. Малыя загінулі, дарослыя птушкі роспачна кружылі над сваім раскіданым гняздом. Шкадучы іх да слёз, мы ўсё ж верылі, што налета яны вернуцца, абмяркоўвалі, дзе лацвей на тым высокім іхнім дрэве прыладзіць ім пляцоўку для новай будоўлі... Толькі нічога не выйшла.

У падворка ўвесну з'явіліся новыя гаспадары — прыезджыя са сталіцы, яны купілі хату дзядзькі Анатоля ў яго далёкіх сваякоў. Нікому ў вёсцы ні радня, ні сябры, ні знаёмыя нават. На прапанову аднавіць буслянку толькі фыркнулі: маўляў, нічога падобнага, а ліпу гэту ўвогуле спілуем, бо замінае.

Абяцанне сваё яны стрымалі, бо што ім да тых буслоў, якія людзям, што нарадзіліся тут, прыносілі на крылах вясну і радасць, што ім да ліпы, якую пасадзіў на мяжы шмат гадоў назад дзед пажылых ужо суседак? Яны не чулі і не хацелі чуць пра гэта, не хацелі ведаць, паспрабаваць зразумець — стаць хоць на каліва сваімі ў гэтай вёсцы, якую абралі месцам свайго летняга адпачынку.

З таго часу адносіны ў нас не заладзіліся. Хоць жывуць яны ў вёсцы ад першых пралесак да першых маразоў, па-суседску — цёпла, жартам, спагадліва — як спрадвеку на вёсцы — у нас не атрымліваецца. Хутчэй як апошнім часам у горадзе, калі тых, хто жыве з табой на адной пляцоўцы, ведаеш толькі ў твар і холадна вітаеш пры сустрэчы... Канешне, тут не толькі ў спілаванай ліпе прычына. Людзі проста прывыклі жыць адасоблена, дый час зараз такі, што ў чужы манастыр са сваім статутам не тое што не заганна — модна стала прыходзіць.

Якой з таго бяды, спытаеце? У вёсцы заўсёды жылі (і, дзякуй богу, жывуць і сёння) паняцці, такія важныя для кожнага, для грамадства, для дзяржавы, урэшце, — талака, узаемадапамога, неабыякавасць да таго, што робяць іншыя і што думаюць людзі пра цябе і пра твае справы.

Вёска спрадвеку была цеснай супольнасцю, грамадой, камунай, а адсюль школай чалавечнасці, спагады, клопату пра тых, хто побач. Мы ўсе па сутнасці — выпускнікі гэтай школы, беларусы — вясковая нацыя, можа, таму ў свеце нас і ведаюць як добрых, памяркоўных, гасцінных.

Але пакрысе мы становімся нацыяй гарадской. А многія вёскі ператвараюцца ў дачныя пасёлкі. І невялікая бяда, калі гаспадары гэтых дач — дзеці, што выгадаваліся ў гэтых хатах. Але часта з той ці іншай прычыны спадчыннікі адракаюцца ад бацькаўшчыны, прадаюць іх зусім чужым людзям. І ўжо не супольнасць атрымліваецца, не грамада — аднаасобнае суіснаванне абыякавых людзей, якія далей свайго плота нічога не бачаць і бачыць не хочуць. І для іх дзяцей ужо гэта — правілы жыцця. А адкуль тады ў іх возьмецца памяркоўнасць, спагада, гасціннасць? Надзея на генетычны код? Але, здаецца, мы яго калі ўжо не перапісалі, дык пачынаем перапісваць...

Дай бог усім нам, каб я памылялася. Каб гэта былі проста ўражанні, навеяныя птушкамі, якія вернуцца з выраю і не будуць ведаць, дзе зрабіць гняздо...

alena@zviazda.by