Пунш, заморскі дзядзька крупніку

Ня­ўмоль­на на­ды­хо­дзяць ха­ла­ды, дык ці не са­мы час за­раз са­грэц­ца га­ра­чым пун­шам? Пунш — змя­ша­ны ал­ка­голь­ны на­пой. Ро­дам ён з Паўд­нё­вай Азіі і рас­паў­сю­дзіў­ся ў Еў­ро­пе з па­чат­ку ХVІІ ста­год­дзя дзя­ку­ю­чы анг­лі­ча­нам і га­ланд­цам. Наз­ва па­хо­дзіць ад сан­скрыц­ка­га сло­ва «панч» (англ. рunсh), — «пяць», бо ў са­стаў пун­шу па­чат­ко­ва ўва­хо­дзі­ла 5 аба­вяз­ко­вых кам­па­не­нтаў: паўд­нё­ва­а­зі­яц­кі арак, пра які мы ні­жэй па­га­во­рым, цу­кар, спе­цыі, цыт­ры­на (або ін­шыя цыт­ру­са­выя) і ві­но (ра­дзей ва­да). Га­ра­чы пунш па­да­юць на­грэ­тым да 65°С. На­пой га­ту­юць у за­чы­не­ным по­су­дзе (мож­на ў эма­ля­ва­ным ронд­лі, але тра­ды­цый­на — у ад­мыс­ло­вай ва­зе з веч­кам), на­гра­ва­ю­чы яго пры­клад­на да 70°С. Пры больш вы­со­кай тэм­пе­ра­ту­ры губ­ля­юц­ца сма­ка­выя якас­ці ві­на і вы­па­рва­ец­ца пры­кмет­ная част­ка спір­ту. Па­да­юць пунш га­ра­чым (ра­дзей асту­джа­ным) у ке­ра­міч­ных кі­ліш­ках або ў шклян­ках для гар­ба­ты.

Ідэя спа­лу­чаць пунш з ча­ем, ма­быць, за­ра­дзі­ла­ся ўжо ў Еў­ро­пе, дзе і тое, і дру­гое аса­цы­я­ва­ла­ся з Ус­хо­дам, а зна­чыць, аў­та­ма­тыч­на па­са­ва­ла ад­но ад­на­му. Да та­го ж мо­ду на пунш за­да­ва­лі Анг­лія і Га­лан­дыя, ад­куль рас­паў­сюдж­ва­ла­ся і мо­да на чай, пры­чым пры­клад­на ў адзін і той жа час. Ды і цём­ны ко­лер ара­ку, які за­ста­ец­ца ад трыс­ня­го­вай ме­ла­сы, да­во­лі бліз­кі да чай­на­га.

Спа­чат­ку пунш да­лі­ва­лі ў чай як ара­ма­тыч­ны да­да­так, а за­тым і сам пунш час­та ста­лі га­та­ваць, да­да­ючы чай, мож­на на­ват ска­заць, з да­мі­ну­ю­чым чай­ным сма­кам. Рэ­цэп­ту­ра ста­ла до­сыць воль­най, да­лё­кай ад ары­гі­на­ла. На­прык­лад, арак ста­лі за­мя­няць спа­чат­ку больш да­ступ­ным ро­мам, а по­тым, час­та, і лю­бым моц­ным ал­ка­го­лем, які трап­ляў­ся пад ру­ку. Акра­мя цыт­ры­ны і ін­шых цыт­ру­са­вых, ста­лі вы­ка­рыс­тоўваць ін­шую са­да­ві­ну і фрук­то­выя со­кі. Frее stуlе. Пунш з яго да­ра­гі­мі кам­па­не­нта­мі быў на­по­ем прын­цы­по­ва не да­ступ­ным для аб­са­лют­най боль­шас­ці. Сла­ву­ты анг­лій­скі мас­так Уіль­ям Хо­гарт па­кі­нуў на­шчад­кам са­ты­рыч­ны сю­жэт, які не над­та па­ды­хо­дзіць да сно­баў — ама­та­раў пун­шу. Гэ­тую яго гра­вю­ру час­та пе­ра­ма­лёў­ва­лі ў роз­ных кра­і­нах, ча­сам не вель­мі бліз­ка да ары­гі­на­ла, у тым лі­ку і на дне пар­ца­ля­на­вых ваз для пун­шу.

Са­мы да­ра­гі кам­па­нент тра­ды­цый­на­га пун­шу — гэ­та арак. У нас ён з'я­віў­ся ў ся­рэ­дзі­не ХVІІІ ста­год­дзя дзя­ку­ю­чы імпарту з га­ланд­скай Ба­та­віі (ця­пер ста­лі­ца Ін­да­не­зіі Джа­кар­та) і ін­дый­ска­га Гоа, якія не аб­мі­на­лі га­лоў­ны порт Рэ­чы Па­спа­лі­тай — Гданьск. Ад­туль і рас­паў­сю­дзі­ла­ся, до­сыць хут­ка, мо­да на пунш. Арак з Ба­та­віі і арак з Гоа (знач­на больш рэд­кі і да на­ша­га ча­су прак­тыч­на «вы­мер») — роз­ныя на­поі. Ба­таў­скі ро­біц­ца з ме­ла­сы цук­ро­ва­га трыс­ня­гу (як і ром), а фер­мен­та­цыя ад­бы­ва­ец­ца дзя­ку­ю­чы драж­джам з да­да­дзе­ны­мі ў яго су­ха­ра­мі з чыр­во­на­га ры­су. А ін­дый­скі і цэй­лон­скі арак — з ка­ко­са­ва­га со­ку. І той, і гэ­ты арак по­тым пе­ра­га­ня­юць. Сло­ва «арак», зрэш­ты, вя­до­мае прак­тыч­на па ўсёй Азіі: на Бліз­кім Ус­хо­дзе так на­зы­ва­юць моц­ны дыс­ты­ля­ва­ны на­пой з ві­на­гра­ду, ара­ма­ты­за­ва­ны ані­сам. У Іра­ку яго ро­бяць з со­ку фі­ні­каў, а ў цюрк­скіх на­ро­даў арак — гэ­та дыс­ты­ля­ва­ны ку­мыс. Але для тра­ды­цый­на­га пун­шу ўжы­ва­ец­ца толь­кі паўд­нё­ва­а­зі­яц­кі арак (з Ін­дыі, Ін­да­не­зіі або Цэй­ло­на).

Аж да па­чат­ку ХХ ста­год­дзя арак лі­чыў­ся ад­ным з на­по­яў, які па­ві­нен быў аба­вяз­ко­ва пры­сут­ні­чаць у «ап­тэч­цы пры­ём­най» кож­на­га пры­стой­на­га шля­хец­ка­га до­ма — у ад­мыс­ло­вай, за­мкнё­най на ключ шаф­цы, па­пя­рэд­ні­цы су­час­ных ба­раў. У ёй так­са­ма тры­ма­лі спе­цыі, цу­кер­кі і ін­шыя да­лі­ка­тэ­сы. Акра­мя пун­шу, арак вы­ка­рыс­тоў­ваў­ся як кам­па­нент для со­у­саў да мя­са і птуш­кі, для на­сы­чэн­ня вы­печ­кі (у пер­шую чар­гу, драж­джа­вых «баб»), да­да­ваў­ся ў ка­ву і гар­ба­ту. Пі­ла яго шлях­та і ў чыс­тым вы­гля­дзе, але час­цей раз­баў­ле­ны фрук­то­вы­мі со­ка­мі. Уво­гу­ле, ужы­ва­лі яго больш ці менш як ром, да яко­га ён да­во­лі бліз­кі і зы­ход­ным са­ста­вам і сма­кам.

Кухмістр Верашчака.

Пунш «па­ла­ю­чы»

Склад­ні­кі: 1 -1,5 кг фрук­то­ва­га ма­ро­зі­ва, 750 мл бе­ла­га ві­на, 200 мл ара­ку (або ро­му).

Спо­саб пры­га­та­ван­ня: раз­ліць па куб­ках або кі­ліш­ках ві­но на 1/3 вы­шы­ні. Вы­клас­ці на па­верх­ню 2-3 лы­жач­кі ма­ро­зі­ва. За­ліць ара­кам і пад­па­ліць. Мож­на пе­рад пад­па­лам дэ­ка­ра­ваць так­са­ма скрыль­ка­мі фрук­таў, ліс­цем мя­ты, кроп­ля­мі кан­фі­цю­ру і гэ­так да­лей.

Чытайце яшчэ:

Лістапад — сезон бараніны

Марцін святы - згубіцель гагаты

Што калісьці елі на Дзяды?

Ці патрэбны нам сакрэты Сапегаў?

Кухня Тышкевічаў