Некалі даўно мне давялося нямала пакалясіць па вёсках раёна, а значыць паслухаць мясцовыя гісторыі, выпадкі, забабоны, байкі... Найбольш спадабалася адна, пачутая ад жыхароў вёскі Жмурнае гадоў мо 40 таму, калі сяло яшчэ гуло! Жыхары яго — людзі разумныя, шчырыя, гумарныя — умелі працаваць, умелі песні спяваць, гасцей прымаць і байкі расказваць. Я вось такую пачуў.
Было гэта даўно, яшчэ пры царах. Вёска размяшчалася на невялікім узгорку сярод балот, і балот тых было куды болей, чым лесу. Цяжка жылося людзям. Але ж вось пракапалі канал, падсушылі балоты. Болей стала зямлі для ворыва, для выпасаў ды сенакосаў, адпаведна ў вяскоўцаў болей жывёлы, а жывёла ў хляве — дабрабыт у хаце...
Аднак ненадоўга ён там затрымаўся, бо здарылася няшчасце: зачасціла на ўгоддзі птушка, ды такая ж вялізная, што лятала над сялом і закрывала сабою сонца, крыламі ўзмахвала і са стрэх злятала салома... Жывёла баялася яе нават больш, чым ваўкоў: раўла, уцякала з пашы. Каровы не давалі малака, а сенакосы птушка стаптала так, быццам турэцкая конніца па іх праехала.
Трэба было нешта рабіць, і вяскоўцы пайшлі да старога паляўнічага, які ў свой час служыў у царскай арміі, нават ваяваў з французамі... Ён адзіны ў сяле меў прывілею — трымаў дома стрэльбу.
Дзед даўно быў стары і хворы, але ж яго кароўка таксама хадзіла ў статку — згадзіўся дапамагчы. Найперш загадаў нарубаць тоўстага дроту, бо шроту ў яго не было, не шкадуючы пораху, зарадзіў стрэльбу, прывязаў да правага пляча падушку, каб зменшыць аддачу, і пайшоў на самае высокае месца — на Лысу гару (гэта цяпер там лес парос, а тады была — голая, як калена), каб здалёк убачыць ворага і лацвей стрэліць.
Тры дні і тры ночы не спаў дзед, але ж дачакаўся моманту і... пацэліў! Падстрэліў бекуса! Праўда ўпаў ён акурат... у канал і тут жа перакрыў яго. Вада, пакуль вяскоўцы збегліся, каб выцягнуць птушку, паднялася аж да Кавыжава, пачала тапіць агароды, а ўніз, да Лельчыц, пацякла крывавая рака.
Людзі, усе разам, цягнулі бекуса рукамі — не далі рады, прыгналі тры пары валоў, зачапілі моцнай канаплянай вяроўкай, але і яна не вытрымала... Знялі ланцугі з калодзежаў і толькі так дасталі птушку на бераг.
Жанчыны ўзяліся скубці яе і наскублі цэлы стог пер’я (хтосьці мо і дагэтуль спіць на падушках?). Мужчыны ж нарубалі з бекуса сем бочак мяса і на радасцях запрасілі гасцей з навакольных вёсак.
Тры дні ў сяле было свята: месцічы ўсхвалялі стральца, частавалі гасцей і расказвалі ім пра бекуса, пра сваю перамогу...
З тога балю жыхароў вёскі Жмурнае і празвалі — бекусы. Ніякай ганьбы ў гэтым слове няма, бо невялічкая балотная птушка (памерам з дзятла) насамрэч называецца бакас...
І байкі такой, мусіць, нідзе няма — ні ў іншым сяле, ні ў кніжцы, ні ў інтэрнэце... А гэта, на мой погляд, дарэмна, бо па сваім каларыце, удалым спалучэнні сапраўднага з вымыслам, адлюстраваннем прыродных умоў, заняткаў і нават характараў людзей байку можна ўносіць у зборнік фальклору краіны.
Аляксандр Маскалевіч,
г. Лельчыцы.
Мае бацькі (светлай памяці!) вельмі любілі ўспамінаць, як калісьці, яшчэ да вайны, жаніўся мамін стрыечны брат... Гэта і сапраўды цікавая гісторыя.
Значыць, той брат, Антось, у сваёй сям’і быў першынцам (пасля яго — яшчэ чацвёра дзяцей). Адпаведна — першым ён вучыўся пасвіць гусей, баранаваць, касіць, вазіць, араць, запрагаць каня, разам з бацькам — цяслярыць, хаты будаваць іншым людзям ... Тады ж наспявала думка, што можна ўжо і сабе: самы час ажаніцца, аддзяліцца ад бацькоў, завесці сваю гаспадарку, зажыць самастойна...
Карацей, стаў Антось прыглядацца да дзяўчат, але ў сваёй вёсцы ні адна з іх хлопцу не падабалася.
Тады, па нядзелях, ён зачасціў да царквы: на службы з усёй акругі людзі збіраліся: прычым сталых, старых было тады менш, чым моладзі.
Сярод яе і згледзеў хлопец Марусю: загаварыў і адзін раз, і другі... Потым падумаў, а навошта час марнаваць — трэба засылаць сватоў, няхай дамаўляюцца наконт вянчання ды вяселля... Не падумаў ён неяк, што ў Марусі яшчэ тры сястры, што ў яе вёсцы, у сем’ях — няпісаны закон: замуж выходзіць па чарзе, то-бок пакуль старэйшую не возьмуць, малодшыя таксама «на печы сядзяць».
Маруся была другой, але ж Антосевых сватоў бацькі прынялі, пачаставалі — дамовіліся, што вяселле зладзяць на Каляды (ЗАГСаў не было, вянчаў ды шлюб рэгістраваў бацюшка).
І вось той самы дзень. У сваёй больш заможнай сваячкі Антось пазычыў адмысловай брычкі, разам са «світай» з найбліжэйшай радні хораша прыбраў яе і паехаў да царквы.
Нявеста са сваёй радзінай была ўжо на месцы — у прыгожым вышываным кажушку, у цёплай вялікай хустцы... Твар пад ёй не дужа і разгледзіш.
Але ж вось усе вясельнікі зайшлі ў царкву, распрануліся і... Што гэта: ці не гром пасярод зімы: замест Марусі — у вяночку яе старэйшая сястра! Хораша ўсміхаецца, смела бярэ Антося за руку (а яму і няма як вырывацца: людзі ж вакол!), рашуча вядзе да бацюшкі...
Толькі потым, за вясельным сталом, малады змог неяк ачомацца, добра разгледзець нявесту: дзеўка як дзеўка — не брыдкая, вясёлая, шчаслівая... Высакаватая, праўда... Але ж з такой на сенакосе добра.
...Як паказала далейшае жыццё, — не толькі там. Маладыя паціху-памалу пабудавалі сваю хату, завялі гаспадарку, нарадзілі і выгадавалі чацвярых дзяцей. Антось у калгасе шафёрам працаваў, Люба — даяркай. У вёсцы іх вельмі паважалі.
Не засядзелася ў дзеўках і Маруся: за свайго аднавяскоўца замуж пайшла. Швагры паладзілі адразу: дапамагалі адзін аднаму, прыходзілі ў госці, жылі!
У мяне пытанне: а што ж гэта робіцца цяпер? Знаёмяцца, сустракаюцца, любяцца-кахаюцца, а пажэняцца — праз паўгода развод. Чаму? Вочы ж (не тое, што ў Антося) бачылі, што куплялі?
Ніна Горгуль,
г. Мінск.
Рубрыку вядзе Валянціна Доўнар
Ад яе ж, і ў працяг апошняй гісторыі — хатняе заданне.
У аднаго ну вельмі талковага бацькі (разумнага, багатага, добрага, майстравога...) было аж тры дарослыя дачкі — хоць сёння замуж выдавай! Прычым — усіх! Але... за каго, калі на гарызонце — ну нікога вартага!
Перажываў бацька, малілася маці і такі ж вымаліла — з’явіўся жаніх! Якраз той, што патрэбна!.. Пагасціў у гэтай сям’і, пабачыў нявест, у адну закахаўся без памяці, — згодны жаніцца!.. Але ж як пра гэта сказаць, каб сясцёр не пакрыўдзіць, каб, крый бог, бацькоў не прагнявіць?
Думаў ён думаў і прыдумаў: папрасіў прынесці тры аднолькавыя чайнікі, у кожны з іх — наліць вады (пароўну!), усе тры паставіць на пліту... У каторай з дзяўчын вада загатуецца найраней, тая за жонку стане.
Як надумалі ў тым доме, — так зрабілі: чайнікі ўжо на пліце.
Пытанне: якая з трох сясцёр — старэйшая, сярэдняя ці малодшая — стане жонкай гэтага вынаходніка?
Ёсць здагадкі? Пішыце!
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
