Сацыяльна-эканамічная сітуацыя ў Эстоніі пагаршаецца хуткімі тэмпамі. Усё большая колькасць людзей у краіне знаходзіцца ў стане абсалютнай беднасці. Адна з галоўных прычын гэтага — значны рост кошту тавараў і паслуг, паведаміў Дэпартамент статыстыкі Эстоніі. За год колькасць людзей, якія жывуць у абсалютнай беднасці, павялічылася больш чым у 2,5 раза — з 18 да 48 тысяч. Такім чынам, эканамічны спад у гэтай прыбалтыйскай краіне стаў адным з найглыбейшых, а інфляцыя — адной з самых хуткіх у Еўрапейскім саюзе. Што ж адбываецца ў Эстоніі?
Сёлета ў трэцім квартале эканоміка Эстоніі скарацілася ў супастаўных цэнах на 3,9 працэнта ў гадавым вылічэнні, паведаміў «Інтэрфакс» са спасылкай на Дэпартамент статыстыкі краіны. Кіраўнік рабочай групы нацыянальных рахункаў у гэтым ведамстве Роберт Мюйрсеп адзначыў, што, нягледзячы на пэўнае запаволенне росту цэн, ажыўлення ў эканоміцы не назіраецца. У параўнанні з апублікаванай у кастрычніку экспрэс-ацэнкай, памер спаду быў значна перагледжаны ў бок пагаршэння. «Калі ў другім квартале ў эканоміцы з’явіліся некаторыя прыкметы ажыўлення (ВУП Эстоніі ў другім квартале ў гадавым вылічэнні ўпаў на 2,9 працэнта супраць 3,2 працэнта першым квартале — „Зв“.), то ў трэцім квартале спад паскорыўся да ўзроўню папярэдніх перыядаў. Зніжэнне працягнулася як у частцы дабаўленай вартасці, так і ў паступленні падаткаў», — адзначыў Мюйрсеп.
Найбольшы негатыўны ўплыў на эстонскую эканоміку ў трэцім квартале аказвалі транспарт і складская гаспадарка, паколькі там сітуацыя ў параўнанні з папярэднімі кварталамі пагоршылася яшчэ больш з прычыны цяжкасцяў у знешнім гандлі. «Амаль такія ж слабыя паказчыкі адзначаюцца ў апрацоўчай прамысловасці. Акрамя таго, значны адмоўны ўплыў аказалі галіны інфармацыі і сувязі, а таксама прафесійнай, навуковай і тэхнічнай дзейнасці. Абедзве галіны часта былі рухавікамі эканомікі Эстоніі. Адчувальнае зніжэнне таксама адзначана ў дабаўленай вартасці ў будаўніцтве», — заўважыў Мюйрсеп.
Прыватнае спажыванне эстонцаў у трэцім квартале зменшылася на 2,4 працэнта. Больш за ўсё знізіліся выдаткі спажыўцоў на адзенне і абутак. Акрамя таго, значна скараціліся выдаткі на добраўпарадкаванне дома і прадметы хатняга ўжытку, алкаголь і тытунь, а таксама на адпачынак і культуру.
У сваім апошнім восеньскім прагнозе Еўрапейская камісія (ЕК) прадракае Эстоніі 2,6-працэнтны эканамічны спад — найвялікшы ў Еўрапейскім саюзе. Паводле ацэнкі ЕК, эканоміка прыбалтыйскай краіны сёлета ўпадзе з-за прыватнага спажывання, змяншэння інвестыцый, пагаршэння становішча асноўных гандлёвых партнёраў, а таксама змяншэння запасаў. Еўрапейская камісія прагназуе 9,4-працэнтны рост цэн у гэтым годзе (адзін з самых высокіх у ЕС). На думку ЕК, дэфіцыт дзяржаўнага бюджэту сёлета павінен вырасці да 2,9 працэнта валавога ўнутранага прадукта. У цэлым дзяржаўны доўг Эстоніі павінен вырасці з 19,2 працэнта ВУП у гэтым годзе да 23,2 працэнта да 2025-га.
АЭСР таксама прагназуе спад эстонскай эканомікі на 2,6 працэнта (ранейшы прагноз — зніжэнне на 1,3 працэнта). Банкаўскія аналітыкі чакаюць глыбейшага эканамічнага крызісу, чым чакалася раней. Swedbank і SEB лічаць, што эстонскі ВУП у гэтым годзе знізіцца на 2,5 працэнта, Lumіnor — на 2 працэнта.
Пагаршаюцца паказчыкі не толькі ВУП, але і знешняга гандлю. Паводле даных Дэпартамента статыстыкі, у верасні экспарт тавараў з Эстоніі скараціўся ў гадавым параўнанні на 24 працэнты (да 1,5 мільярда еўра), а імпарт — на 22 працэнты (да 1,7 мільярда еўра). Прычым падзенне экспарту і імпарту адзначалася на працягу ўсяго трэцяга квартала. Істотнае зніжэнне адзначана ў тавараабмене з дзяржавамі, якія не ўваходзяць у ЕС: экспарт у гэтыя краіны скараціўся на 41 працэнт, імпарт з іх — на 44 працэнты.
Узровень беспрацоўя павялічыўся да 7,6 працэнта (па стане на лістапад 2023-га), што складае звыш 50 тысяч чалавек, паведаміла ERR.
Як адзначыў кіраўнік аддзела маркетынгу партала па працаўладкаванні CV keskus Хенры Аувяэрт, колькасць вакансій на рынку працы Эстоніі ў параўнанні з мінулым годам скарацілася на 20-30 працэнтаў. Паводле даных Дэпартамента статыстыкі, узровень беспрацоўя бесперапынна расце. Па словах аналітыка ведамства Тэа Васільевай, прадпрыемствы ствараюць менш працоўных месцаў. Яна адзначыла, што рост колькасці беспрацоўных сведчыць аб тым, што эканоміка ў стане спаду.
Кіраўнік аддзела маркетынгу партала па працаўладкаванні Карла Одэр адзначыла, што прадпрыемствы зараз прыпынілі свае планы росту і перасталі актыўна набіраць персанал. Гэта азначае, што канкурэнцыя за працоўнае месца становіцца ўсё больш жорсткай. Сітуацыя ўскладняецца крызісам у будаўнічай галіне Фінляндыі. Справа ў тым, што ў гэтай сферы працуе шмат эстонскіх рабочых, якія вымушаны з’язджаць. Існуе вялікая імавернасць таго, што пасля вяртання дадому далёка не ўсе з іх змогуць працаўладкавацца.
На думку эканамічнага аналітыка банка LHV Хейда Вітсура, падмурак цяперашняга спаду эканомікі Эстоніі быў закладзены некалькі гадоў таму, і ў першым паўгоддзі 2024-га краіну чакае складаны «перыяд карэкцыі». «Было зразумела, што той рост цэн, які ў нас быў і які мы не здолелі прадухіліць, акажа разбуральнае ўздзеянне на эканоміку ў доўгатэрміновай перспектыве. І калі часам сітуацыя станавілася крыху лепшай, то варта адзначыць, што такія галіны, як апрацоўчая прамысловасць, будаўніцтва, заўсёды знаходзіліся ў вельмі складаным становішчы. Незалежна ад таго, што часам у гандлі ці нейкім іншым сектары справы паляпшаліся, цяжкасці ў апрацоўчай прамысловасці і рэальнай эканоміцы па-ранейшаму дамінуюць, і мы яшчэ не пераадолелі гэтыя наступствы. Так што цэны, энергетычныя праблемы — гэта тое, што працягне аказваць негатыўны ўплыў на эканоміку», — заўважыў Вітсур.
Паводле меркавання эксперта, у Эстоніі была магчымасць пазбегнуць такога рэзкага падзення эканомікі, але ёй не скарысталіся. «Мы сапраўды вельмі цесна звязаны з замежнымі партнёрамі, і, па меры таго як мы дазваляем усяму даражэць, наша канкурэнтаздольнасць зніжаецца на найважнейшых для нас рынках. А калі да гэтай цяжкай сітуацыі дадаць, што Эстонія стала даражэйшай, чым іншыя краіны, то праблема павялічваецца ўдвая», — адзначыў аналітык. Па яго меркаванні, «рэальная эканоміка больш не можа вярнуць заробкі на ранейшы ўзровень».
Як лічыць галоўны эканаміст банка Lumіnor Лен Уускюла, такое рэзкае падзенне эканомікі зусім не дзіўнае. Ён адзначыў, што прамысловая вытворчасць згарнулася яшчэ мацней, пацярпеў і эстонскі экспарт на асноўных рынках. «Спынілася пятая частка вытворчасці, пакутуе транспартная сфера, паколькі сама перапрацоўчая прамысловасць менш вырабляе і экспартуе, а расійскі транзіт зніжаецца з кожным месяцам», — сказаў Уускюла. На яго думку, у першай палове наступнага года перамен да лепшага не адбудзецца.
Даследаванне банка SEB сведчыць аб тым, што пачуццё ўпэўненасці ў заўтрашнім дні буйных эстонскіх прадпрымальнікаў самае нізкае за апошняе дзесяцігоддзе. Толькі чвэрць з іх лічаць бізнес-асяроддзе ў краіне спрыяльным. Як адзначаюць аналітыкі, засмучае і той факт, што эстонскія прадпрымальнікі значна больш песімістычна глядзяць у будучыню, чым латвійскія ці літоўскія. Гэта прамое следства непрафесійных дзеянняў урада.
На думку эканамічнага аналітыка банка SEB Міхкеля Нестара, жыццё ў Эстоніі стала занадта дарагім. «Даныя сведчаць, што ў кастрычніку індэкс спажывецкіх цэн быў амаль на 5 працэнтаў вышэй, чым годам раней. У адрозненне ад многіх іншых краін, кастрычніцкі паказчык інфляцыі быў нават вышэйшы, чым у верасні, калі спажывецкія цэны ўзраслі на 4 працэнты ў гадавым вылічэнні», — адзначыў Нестар.
Усё больш эстонцаў улазяць у даўгі. Згодна з аналізам, праведзеным OU Kredііdіregіster і Aktіva Fіnance Group, запазычанасць маюць 224 тысячы чалавек. Агульная сума павялічылася з 280 мільёнаў да 370 мільёнаў еўра. Сярэдняя сума доўгу за паўгода ўзрасла з 3600 да 4400 еўра, паведаміла Aktіva. Сярод людзей, якія адчуваюць цяжкасці з выплатамі, доля мужчын прыкладна 66 працэнтаў. Колькасць людзей, якія маюць даўгі, хутчэй за ўсё павялічваецца ва ўзроставай групе 18–25 гадоў.
Спад працягваецца амаль два гады, адзіная мэта рэфармістаў — прыняць да Калядаў законапраекты аб павышэнні падаткаў, заўважыў старшыня парламенцкай фракцыі цэнтрыстаў Танэль Кійк. «Цэнтрысцкая партыя не давярае цяперашняму ўраду, не давярае прэм’ер-міністру Каі Калас і яе палітыцы, якая заключаецца ў павышэнні падаткаў і іншых рашэннях, якія прывядуць да яшчэ большага збяднення насельніцтва. У сітуацыі, калі эканоміка падае, мы мусім знайсці магчымасць дапамагчы людзям і прадпрыемствам. Аднак дзяржава ўзяла курс у супрацьлеглым кірунку», — адзначыў Кійк.
Па яго словах, Цэнтрысцкая партыя сабрала 30 тысяч подпісаў пад петыцыяй за адстаўку кіраўніка ўрада. «Для людзей непрымальная палітыка, у выніку якой яны бяднеюць, прадпрыемствы банкруцяцца, паглыбляюцца эканамічны і дэмаграфічны крызісы, палітыка, якая не прапануе ніводнага рашэння, а, наадварот, робіць сітуацыю значна горшай, — заўважыў Кійк.
Парламентарый адзначыў, што павышэнне падатку з абароту, якое ўступіць у дзеянне ў пачатку 2024 года, ужо адбіваецца на людзях. «Амаль кожны дзень мы атрымліваем паведамленні аб падаражэнні паслуг і плацяжоў па крэдытах. Калі ўлічыць эканамічны спад, падаражанне жыцця і рост беспрацоўя, то зразумела, што самыя складаныя часы яшчэ наперадзе», — лічыць Кійк.
«Уся гэтая палітыка, якую ў нас чамусьці называюць ліберальнай, ужо прывяла Эстонію на мяжу сацыяльнай катастрофы, — заўважыў дэпутат Рыйгікогу Аляксандр Чаплыгін. — Колькасць грамадзян, якія пражываюць у беднасці, перавысіла 330 тысяч. Больш за палову сукупнай маёмасці эстонскіх хатніх гаспадарак засяродзілася ў руках усяго 5 працэнтаў сем’яў. Астатнія 95 працэнтаў сем’яў, як вы разумееце, змушаныя здавольвацца аб’едкамі з панскага стала. Як лічыць парламентарый, новыя падатковыя рашэнні ўрада яшчэ больш паглыбяць сацыяльную прорву, якая падзяляе грамадства: бедныя стануць яшчэ бяднейшымі, багатыя — багацейшымі. «Гэта можна назваць сацыяльным генацыдам, калі ўрад забівае сярэдні клас і ўганяе сотні тысяч чалавек у канчатковую галечу», — перакананы Аляксандр Чаплыгін.
Адстаўка прэм’ер-міністра Эстоніі Каі Калас магла б вырашыць палітычны крызіс у краіне. Такое меркаванне выказаў прэзідэнт рэспублікі Алар Карыс, паведаміла ERR. Ён таксама распавёў, што адстаўку дзейнага прэм’ера падтрымліваюць прадстаўнікі і лідары палітычных партый, у тым ліку і не апазіцыйных. У Эстоніі большая частка жыхароў выступае за адстаўку Каі Калас з пасады прэм’ера. Паводле даных апытання, праведзенага на гэтым тыдні сацыялагічнай службай Norstat, адстаўку лідара Партыі рэформаў Каі Калас з пасады прэм’ер-міністра падтрымлівае 71 працэнт жыхароў Эстоніі. У параўнанні з папярэднім апытаннем,праведзеным месяц таму, доля тых, хто падтрымлівае адстаўку цяперашняга кіраўніка ўрада, узрасла на тры працэнтныя пункты.
Стала вядома, што парламент Эстоніі прыняў дзяржаўны бюджэт на 2024 год з рэкорднымі выдаткамі на абарону, якія плануюцца ў памеры 3,2 працэнта ВУП. Аб гэтым паведаміла ТАСС са спасылкай на партал ERR. Перадаецца, што ў наступным годзе абаронны бюджэт упершыню перавысіць 3 працэнты ВУП. На гэтыя мэты мяркуецца накіраваць больш за 1,3 мільярда еўра. Як бачым, прыярытэты афіцыйнага Таліна разыходзяцца з патрэбамі простых людзей, якія ўжо даведзены да адчаю.
Пётр ДУНЬКО
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
