Прачнуцца раніцай, умыцца, паснедаць і прыняць таблеткі, а затым займацца некалькі гадзін на хатніх трэнажорах, распрацоўваючы непаслухмяныя рукі ці ногі, — праз невыносны боль, ад якога з вачэй коцяцца слёзы, не шкадуючы сябе. З іншых даступных заняткаў — выезд у двор на інвалідным вазку, фільм, кніга ці гульня на камп’ютары. А заўтра ўсё паўтарыць зноў... Штогод у Беларусі адбываецца больш за тры тысячы ДТЗ, у якіх гіне каля 450 чалавек, а больш за тры тысячы атрымліваюць траўмы. На жаль, многім з іх ніколі не ўдасца аднавіцца цалкам. Такіх людзей не ўбачыш на вуліцы ці ў краме, яны прыкаваны да ложка ці інваліднага вазка.
У 2019 годзе ў аграгарадку Лясны пад Мінскам быў адкрыты Цэнтр дапамогі ахвярам ДТЗ. Яго мэта — дапамагчы пацыентам у коме ці вегетатыўным стане дасягнуць хоць бы мінімальнага прагрэсу, палепшыць якасць жыцця, а таксама навучыць блізкіх штодзённаму догляду без шкоды для ўласнага здароўя. Тут прымаюць і пацыентаў, якія атрымалі траўмы некалькі дзесяцігоддзяў таму, і тых, хто толькі пачаў аднаўляцца. А галоўнае — даюць надзею, што аднаўленне магчымае. Медыкі з’яўляюцца сведкамі рэальных гісторый, калі пацыенты і блізкія з іх дапамогай зрабілі, здавалася б, немагчымае.
Дзень, які раздзяліў жыццё 32-гадовай жыхаркі Клецка Віты на «да» і «пасля», — 13 чэрвеня 2022 года.
— З пяцігадовай дачкой я паехала ў Капыль да сваёй маці, была за рулём. Калі вярталіся, у Сашы ўпала цацка і яна папрасіла мяне падняць. Я адшпіліла рэмень і нахілілася. Апошняе, што памятаю: калі падняла галаву, убачыла, што машына вылецела з дарогі.
Я не паспела нічога зрабіць. Як мне расказалі пасля, у кювеце машына шмат разоў перавярнулася і спынілася на даху. Мяне выкінула праз лабавое шкло. Саша была ў дзіцячым крэсле, яна не пацярпела, нават змагла выбрацца з машыны, знайшла мяне ў полі. Потым спыніліся іншыя кіроўцы — два хлопцы, выклікалі «хуткую».
Апрытомела на другія суткі пасля аперацыі ў Слуцку, гэта была найбліжэйшая бальніца, куды былі шанцы давезці мяне жывой. У мяне былі пераломы 5-га і 6-га пазванкоў, сцісканне і ўдар спіннога мозгу, пералом лапаткі, рэбраў, адкрытая траўма грудной клеткі.
Былі моцна пашкоджаны лёгкія, і медыкі найперш змагаліся не за рукі-ногі, а за лёгкія, бо я не магла самастойна дыхаць. Урачы мне давалі суткі — максімум двое — так і сказалі блізкім, што мне засталося няшмат... Я, калі апрытомела, сама зразумела, што ўсё: не варушацца ні рукі, ні ногі. Але першыя думкі былі пра дачку — я памятала, што была з ёй. Калі сказалі, што з ёй усё добра, мне таксама стала добра.
Насуперак прагнозам Віта пражыла і суткі, і двое. Яе перавезлі ў абласную бальніцу, дзе ў нейрарэанімацыі маладая жанчына правяла некалькі месяцаў.
— Я не дазваляла сабе раскісаць нават у рэанімацыі, урачы называлі мяне чэмпіёнам. Не плакала, паміраць не збіралася, хацелася жыць і аднавіцца. Які сэнс плакаць? Трэба змагацца і спадзявацца на лепшае. Ніхто ў гэтай сітуацыі табе не дапаможа, калі не ты сам.
Сёння побач з жанчынай муж, свякроў, маці, дачка, сяброўкі. Дома ёй пастаянна патрабуюцца памочнікі, нягледзячы на тое, што дзякуючы курсам рэабілітацыі і штодзённым самастойным заняткам удалося часткова аднавіць рухавасць рук і ўмацаваць мышцы. Сёння яна можа самастойна трымаць бутэльку з вадой і нават паесці — істотны прагрэс для чалавека, у якога цела было цалкам нерухомым.
Найбліжэйшая мэта — навучыцца самастойна садзіцца. Для гэтага трэба максімальна ўмацаваць спіну і рукі. Цэнтр дапамогі ахвярам ДТЗ — чарговы этап рэабілітацыі, які дазволіць наблізіцца да жаданай мэты.
— Ці ёсць шанцы аднавіць ногі? Калі ў гэта верыць, то ёсць. Мне ўвогуле шанцаў на жыццё не давалі — не тое, што змагу быць у прытомнасці, самастойна есці і кантактаваць. Калі верыш, то ўсё атрымаецца, — упэўнена Віта.
Такая ж мэта — аднойчы ўстаць з вазка — і ў 30-гадовага Аляксандра з Барысаўскага раёна. Цалкам спакойна, як звычайны дзень, ён згадвае 24 ліпеня 2022 года.
— Быў на рабоце ў Карэліі, горадзе Сартавала. Выхадны, ноччу вяртаўся з дыскатэкі — пешшу прайсці трэба было 20 кіламетраў. Прагаласаваў, спынілася машына. Людзей у ёй не ведаў, як і тое, што кіроўца аказаўся нападпітку. Ён не даў рады кіраванню, урэзаўся ў скалу, зляцелі ў абрыў. Усе засталіся жывыя, з нязначнымі пашкоджаннямі. Нас ззаду сядзела чацвёра, і я спрацаваў як падушка для астатніх пасажыраў.
Апрытомнеў, калі мяне грузілі ў верталёт. З Сартавалы за 500 кіламетраў даставілі ў Петразаводск, дзе ў адной з найлепшых клінік Расіі зрабілі аперацыю.
Былі пашкоджаны чатыры пазванкі, на галаве наклалі 18 швоў... Раніцай пасля аперацыі апрытомеў, добра сябе адчуваў. Зайшоў доктар, кранае за нагу, а я нічога не адчуваю, ён кажа: «Дзіўна». Пасля я сам пачаў кранаць і зразумеў, што палову цела не адчуваю. Але ніякіх дрэнных думак не было ні тады, ні да гэтага дня. Я застаўся такім, якім быў да аварыі, — ніколі не маркочуся.
З Петразаводска праз дзевяць дзён Аляксандра перавезлі на радзіму, у Барысаў. Там паўтара месяца ён правёў у аддзяленні траўматалогіі.
— Хірург у Петразаводску даваў 80%, што я буду хадзіць, але не раней, чым праз год, бо пашкоджаны спінны мозг. У Барысаве маці сказалі, што сын ніколі не будзе ранейшым, — згадвае мужчына.
Сёння Аляксандра даглядае маці-пенсіянерка, якая сама некалькі гадоў таму перанесла інсульт. Жыве сям’я ў вёсцы, у прыватным доме, на пенсію маці і Аляксандра па інваліднасці. Прычым зімой пенсія мужчыны цалкам сыходзіць на аплату ацяплення — у доме ўстаноўлены электракацёл.
Вясковы дом не разлічаны на інваліда — перасоўвацца па ім на вазку мужчына не можа, шмат парогаў. Ды і з-за пролежняў перамяшчацца ў вазок пакуль непажадана.
— Год таму я паехаў на рэабілітацыю, але праз чатыры дні мяне адправілі ў Барысаў з запаленнем лёгкіх. Пачалося заражэнне крыві, я паміраў. Па 12 гадзін мне капалі антыбіётыкі, пералівалі кроў, плазму. З’явіліся пролежні.
Але мужчына не здаецца. Штодзень у яго абавязковыя заняткі.
— За тры месяцы я свой стан самастойна нашмат палепшыў. Да гэтага не мог павярнуцца, адкрыць корак. Да столі ў мяне прыкручаны гумкі, перакладзіны, побач з ложкам — скамейка, на якую можна садзіцца, — своеасаблівая спартзала.
У планах — прыбраць парогі і пабудаваць навес у двары, каб мужчына на вазку мог выязджаць на вуліцу. Яшчэ больш амбіцыйная мэта — устаць на ногі.
— Мне 30 гадоў, я толькі збіраўся заводзіць сям’ю, мяне цанілі як спецыяліста на рабоце. Толькі пачало ўсё атрымлівацца, як здарылася аварыя... Я ні разу не заплакаў і не засумаваў, увесь час на пазітыве. Але сёння рэальнасць такая, што без маці я ніхто. Таму выбару няма: трэба ўставаць.
Тое, што палепшыць стан любога пацыента можна, упэўнена і Ірына Сідарэнка, урач-тэрапеўт (загадчык) аддзялення паліятыўнай медыцынскай дапамогі з цэнтрам дапамогі ахвярам ДТЗ Мінскага абласнога клінічнага шпіталя інвалідаў ВАВ, галоўны пазаштатны спецыяліст па паліятыўнай дапамозе Мінскай вобласці. Іх аднаўленне адбываецца з яе непасрэдным удзелам. Герой адной з самых натхняльных гісторый — 19-гадовы маладзечанец Павел Варонін.
У цэнтры ён пабываў ужо тройчы.
— Першы раз пацыент паступіў да нас у стане комы. Тады ён толькі скончыў лячэнне ў рэанімацыі. На сёння ён інвалід-калясачнік. Разумее звернутую да яго размову, самастойна есць, можа складваць словы, лічыць, адрознівае колеры, гуляе ў гульні на камп’ютары. Калі бачыш такі вынік сваёй працы, гэта кранае да слёз. Ніколі не ведаеш, чым скончыцца тая ці іншая гісторыя, часам яна аказваецца зусім не сумная, — кажа Ірына Пятроўна.
Вядома, большасць гісторый тут зусім іншыя. Шмат пацыентаў паступае ў стане комы і ў вегетатыўным стане. І мэта работы цэнтра — палепшыць якасць жыцця кожнага з іх. Калі гэта кома — зрабіць так, каб чалавек быў у свядомасці.
Амаль усе пацыенты прыязджаюць з блізкімі, бо самастойна сябе не абслугоўваюць. Сваякоў тут вучаць догляду: як правільна рабіць павароты ў ложку для прафілактыкі пролежняў, своечасовай змене падгузкаў, кармленню, прысаджванню ў ложку. Для блізкіх, якія забіраюць такога хворага з рэанімацыі і вымушаны клапаціцца пра яго самастойна, такія навыкі — сапраўднае выратаванне.
Пакуль у цэнтры, які з’яўляецца часткай паліятыўнага аддзялення шпіталя ветэранаў ВАВ, усяго пяць палат на шэсць ложкаў. Калі б у перспектыве ён стаў паўнавартасным цэнтрам са сваім штатам вузкіх профільных спецыялістаў, у прыватнасці ўрачом паліятыўнай дапамогі, неўролагам, лагапедам, псіхолагам, то натхняльных гісторый было б нашмат больш. Для гэтага варта мяняць і адносіны да паліятыву.
— Паліятыў — гэта не перадморгавае аддзяленне. Мы можам рэальна палепшыць якасць жыцця пацыента, не толькі ў вегетатыўным стане ці коме, але і тых, у каго ўзровень свядомасці захаваны, хто можа сядзець і перасоўвацца на вазку. Гэта такія ж паўнапраўныя члены грамадства і любімыя кімсьці людзі, — кажа Ірына Сідарэнка.
У героях гэтага матэрыялу ўражвае найперш іх моц. Ад іх не пачуеце песімістычных думак, жалю да сябе і дакладна не ўбачыце слёз — толькі настрой перамагчы. Пра гэта разважаем з настаяцелем Свята-Троіцкага прыхода аграгарадка Лясны ў гонар Святой Жыццепачатнай Троіцы протаіерэем Андрэем Круцялёвым. Са шпіталем ветэранаў вайны ён супрацоўнічае даўно, з 1996 года, калі быў прызначаны настаяцелям. Цяпер пад духоўным наглядам знаходзяцца і пацыенты Цэнтра дапамогі ахвярам ДТЗ.
— Сіла чалавека правяраецца ў экстранных сітуацыях. Калі ў жыцці ўсё добра, ён жыве ў дастатку, на сваіх нагах і сваім розумам, нельга сказаць, ці моцны гэта чалавек. У экстранных сітуацыях — у турме, канцлагеры, падчас хваробы, вайны — праяўляецца наша сапраўднае я, — кажа айцец Андрэй. — Калі чалавек атрымаў інваліднасць і годна нясе свой крыж, па законах нашай веры яго чакае вянец у тым, вечным, жыцці, бо ён тут выпакутаваў усё, не зламаўся, не азлобіўся на людзей і жыццё. Я заўсёды звяртаю ўвагу на блізкіх — маці, жонак, мужоў. Важна, каб у іх хапіла цярпення вынесці гэты цяжкі крыж — пакуты блізкага чалавека. Заўсёды хвалю, што не адмовіліся, не кінулі — гэта сапраўды подзвіг.
Айцец Андрэй усцешаны, што ў апошнія гады пачалі звяртаць нашмат больш увагі на людзей з інваліднасцю.
— Гэта вялікая справа, што наша грамадства павярнулася да такіх пакутных людзей. Часцей за ўсё чалавек так лічыць: пакуль мяне не датычыцца, я пра гэта не думаю, закране — буду думаць. Усё ж такі мы, здаровыя, павінны клапаціцца пра гэтых людзей.
Алена КРАВЕЦ
Фота аўтара
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
