У Магілёве ўпершыню можна ўбачыць персанальную выставку Віктара Бутры

Выстава адкрылася ў музеі імя В. Бялыніцкага-Бірулі. Пачынаеш іх глядзець – і не адарвацца, бо гэтыя чорна-белыя здымкі перыяду 60-70-х гадоў мінулага стагоддзя валодаюць містычнай прыцягальнай сілай. Віктар Бутра адзін з яркіх прадстаўнікоў народнага фотаклуба «Мінск», якога звязвае з Магілёвам шматгадовае сяброўства. З вядомымі аўтарамі магілёўскага народнага фотаклуба «Вясёлка» ён сябраваў яшчэ з 70-х гадоў. Дагэтуль у Магілёве можна было ўбачыць яго адзінкавыя работы у міжклубных фотавыставах. Магілёўская фотамастачка Ірына Савосіна паклапацілася, каб нарэшце адбылася і яго персанальная выстаўка.

— Гэты аўтар фактычна ўзначаліў у фотаклубе кірунак, які ўмоўна можна назваць псіхалагічная фатаграфія, — расказвае яна. — Адна з яго работ, якая ў свой час звярнула на сябе ўвагу, усіх павесяліла і парадавала — «Натхненне дантыста». У Магілёве яна была паказана ў 1980 годзе. Праект «Фатаграфуюць медыкі» быў арганізаваны тагачасным кіраўніком клуба «Вясёлка» Зіновіем Шэгельманам, таксама урачом, як і Віктар. Высветлілася, што сярод гэтых спецыялістаў у розных куточках Савецкага Саюза, а таксама за мяжой шмат творчых людзей, якія любяць фота і здымаць у вольны ад работы час. Хаця ў тыя гады гэта была таксама не простая справа. Сядзець пад чырвоным ліхтаром, разводзіць хімікаты, праяўляць, друкаваць, рэтушаваць — гэта праца і вялікае напружанне.

Перыяд, які ахоплівае выстаўка, ранні ў творчасці аўтара. Хаця здымаць ён пачаў яшчэ ў школе — рабіў фота для сценгазеты. Найбольш актыўна займаўся фатаграфіяй падчас вучобы ў медінстытуце. Прызнаецца, што вельмі часта карыстаўся фотаапаратамі сяброў і нават амаль незнаёмых людзей, якія бачылі, што ён вельмі захоплены гэтай творчасцю і ў яго добра ўсё атрымліваецца. 

— Не ведаю, што мяне прымушае запаволіць крок, каб зрабіць кадр, — разважае ён пра сябе. — Прыпыніць імгненне немагчыма, а зняць трэба...
На нямецкую трафейную фотакамеру «Rolleicord» ён не пашкадаваў нават амаль дзве свае зарплаты лабаранта.

— У мяне ўжо была адна камера — савецкая «Старт». Выдатная для пачатку 60-х гадоў, але са сваімі недахопамі, — успамінае ён. — Я прыйшоў у камісіёнку, каб пашукаць сабе яшчэ і замежную. А там да мяне падышоў мужчына і прапанаваў як раз нямецкую камеру на шырокую плёнку з квадратным кадрам. І я асабліва не таргаваўся. Купіў і ні разу не пашкадаваў. Якасць здымкаў з таго моманту не выклікала ў мяне пытанняў. Фотаапарат быў просты і надзейны, дазваляў здымаць нават пры самых нізкіх тэмпературах. У адрозненне ад таго ж «Старту», які замярзаў на холадзе.

Дарэчы, амаль палова фотаработ, якія можна пабачыць у музеі, напрыклад, «Халодны пляж» або «Букавы лес», зроблена менавіта той самай трафейнай нямецкай фотакамерай. І сама яна трапіла ў кадр на здымку «Аўтапартрэт ў разбітым люстэрку».

«Чалавек, які галіўся да мяне, выпусціў люстэрка, яно ўпала на падлогу і разбілася. А я склаў асколкі і — добры кадр атрымаўся», — усміхаецца Віктар Бутра.

А знакаміты здымак «Натхненне дантыста» сапраўды кур’ёзны. Аўтар зрабіў усяго два кадры, а атрымалася шэдэўральнае фота. Падлавіў момант, калі ўрач навобмацак вызначае, ці добра шчыпцы абхапілі зуб, каб не саслізнулі.

Неверагодна моцныя па ўздеянні фотаздымкі са знакамітым архімандрытам і іканапісцам Аліпіем (Іванам Воранавым). Былы франтавік ў канцы 50-х гадоў мінулага стагоддзя стаў настаяцелям Свята-Успенскага Пскова-Пячорскага манастыра. Віктар Бутра наведаў гэты манастыр у жніўні 1963 года.

— Я паехаў туды з выкладчыкамі вышэйшых ваенных вучылішч і камерцыйным дырэктарам Акадэміі навук Латвіі, — успамінае Віктар Бутра. — Так атрымалася, што было свабоднае месца, мне прапанавалі скласці кампанію і я пагадзіўся. У манастыры ішла святочная служба, было вельмі шмат народа. I я нейкім чынам апынуўся непадалёк ад айца Аліпія. Адна фотакамера ў мяне была на шыі, другая ў руках — я пачаў хутка здымаць. Я не ведаў, што на гэта трэба браць благаславенне. Мяне штурхалі, шчыпалі, але свяшчэннік сказаў: «Не чапайце, я яму дазваляю». А тады, калі ён акрапіў мяне вадой, я думаў, хай аб’ектыў нават сапсуецца, але гэты кадр зраблю. І ён атрымаўся.

Ёсць у здымках майстра нешта няўлоўнае, вельмі шчырае і прыцягальнае. Практычна на ўсіх іх прысутнічаюць людзі, але яны не пазіруюць. Такое ўражанне, што яны наогул не бачаць фатографа, жывуць сабе сваім жыццём. Можна толькі здзіўляцца, як такое магчыма зрабіць.

— Адным з візітных фота Віктара я б назвала «Раніцу ў Пагары», — адзначае Ірына Савосіна. — Гэта старадаўні рускі горад Радагошч, які быў спалены і зноў нарадзіўся, але пад іншай назвай. Нішто на здымку не нагадвае пра старадаўнюю Русь, але яна нябачна прысутнічае. Пападанне аўтара вельмі дакладнае. Яго фотаздымкі наогул вельмі складаныя, у іх шмат розных планаў, трэба прыпыніцца і падумаць. На іх прыемна глядзець, пра іх цікава разважаць. Там ёсць душа, думка неабыякавага аўтара. Тое, што ён рабіў — гэта ювелірная работа, вельмі складаная. Бо плёнка мае свае асаблівасці, тут шмат дубляў не зробіш.

Старшыня народнага фотаклуба «Вясёлка» Анатоль Талкачоў лічыць Віктара Бутру адным з трох кітоў класічнай беларускай фатаграфіі:

— Яшчэ два — гэта магіляўчане Павел Цішкоўскі і Зіновій Шэгельман, якія стаялі каля вытокаў фотааматарскага руху ў Магілёве і на якіх усе раўняліся, — удакладняе ён.

— А Віктар скарае тым, што заўсёды цвёрда прытрымліваўся класічнай чорна-белай фатаграфіі. І, трэба аддаць яму належнае, дагэтуль не змяняе сваім прынцыпам.

Нэлі ЗІГУЛЯ

Фота аўтара