Успаміны пра Расула Гамзатава

Іншы раз у размове з калегамі, якія распавядалі пра сваё блізкае знаёмства з пісьменнікамі Каўказа, я пытаўся: 

— А ў цябе колькі шабляў, якія табе падарыў хто-небудзь з каўказскіх пісьменнікаў? Ну, напрыклад, Расул Гамзатаў? 

Расул Гамзатаў якраз вылучаўся тым, што дарыў сваім сябрам шаблі ці буркі. 

— Ніводнай. 

— І ў мяне ўсяго толькі адна. 

Гэтую шаблю Расул Гамзатавіч уручыў мне пасля выхаду ў свет чатырохтомніка сваіх твораў, надрукаванага ў выдавецтве «Советский писатель». Я быў рэдактарам збора, двойчы прыязджаў у Махачкалу, працуючы над ім, і Расул Гамзатавіч палічыў, што мяне варта адзначыць шабляй. 

Дарэчы, гэта была цікавая карціна, калі я з шабляю ў руках прыйшоў на дагляд рэчаў у маскоўскім аэрапорце «Унукава». У Махачкале на шаблю ніхто не звярнуў увагі, тым больш службовая «Волга» падвезла мяне адразу да трапа ў самалёт. Гасцей Расула Гамзатава ў махачкалінскім аэрапорце не даглядалі. 

— Ідзіце і атрымлівайце дазвол на зброю, — сказаў адзін з даглядчыкаў. — Гэта вунь там. 

Ён паказаў, куды трэба ісці. 

На шчасце, шабля аказалася не сапраўднай зброяй, і мне лёгка выдалі даведку, што я магу ісці са сваім сувенірам куды заўгодна. 
Я і пайшоў: у адной руцэ пакет з каньяком «Расія» ў фарфоравай бутэльцы, у другой — шабля. 

Было гэта якраз напярэдадні васьмідзесяцігоддзя Расула Гамзатава, якое шырока адзначалася ў Махачкале і Маскве. Паэт ужо цяжка хварэў, але, тым не менш, прысутнічаў на ўрачыстым вечары ў канцэртнай зале гасцініцы «Расія». Яе, між іншым, ужо няма, цяпер там парк «Зараддзе». 

А ў Махачкале Расул Гамзатаў прымаў нас у сваім доме. Ён нават правёў мяне ў рабочы кабінет на другім паверсе, куды не пускаў нікога.

— Кабінет для пісьменніка — інтымнае месца, — сказаў ён мне. — Я тут самнасам з аркушам чыстай паперы, і гэтага ніхто не павінен бачыць. Пазней чытачы ўбачаць вершы, і тыя толькі ў свой час. 

Я паківаў у знак згоды. 

За сталом нас частавалі чуду — блінцамі з тварагом, прыгатаванымі сваячкамі Гамзатава. 

— Па тым, як дзяўчына ўмее гатаваць чуду, у нас перад вяселлем выяўляюць вартасць маладой, — сказаў Расул. — Смачныя чуду падала гасцям на стол — можна браць у жонкі. 

— Вельмі добры звычай, — згадзіўся я. — Трэба было б распаўсюдзіць яго на Беларусі. 

— У вас ёсць свае, — усміхнуўся Гамзатаў. — Не можа быць, каб не было. 

Канешне, гэта так. Я чуў ад многіх людзей, што Расул Гамзатаў сапраўдны мудрэц. Прычым мудрэц вельмі дасціпны. За тым сталом госці смяяліся ледзь не пасля кожнай яго заўвагі. 

— Расул Гамзатавіч, як вам цяпер пішуцца вершы? — спытаўся я. 

— Вершы пішуцца, — уздыхнуў паэт. — Перакладчыкаў няма. Усе памерлі — Грэбнеў, Салаухін, Казлоўскі... 

— А маладыя? 

— Маладых трэба выгадаваць. Гэта як з вінаграднай лазой, якую знішчылі падчас барацьбы з п’янствам. Новую лазу вельмі доўга вырошчваюць... Дзякуй табе за чатырохтомнік. Гляджу на яго і сам сабе зайздрошчу. 

— А я зайздрошчу таму, як паэта Гамзатава вітае моладзь Дагестана. Такой пашаны мала хто ўдастойваецца. 

Мне яшчэ пры першай сустрэчы кінулася ў вочы, што на набярэжнай Махачкалы з Гамзатавым вітаўся амаль кожны махачкалінец: «Салам, Расул!» І гэта тычылася не толькі сталых людзей, але і маладых хлопцаў і дзяўчат. 

— Эх, не тое я паклаў у банк, — уздыхнуў Гамзатаў. — Трэба было маладосць заместа рубля класці. Шкада, што мы зараз пойдзем рознымі шляхамі. Ты — у самалёт, а я — у бальніцу. 

Паэт цяжка хварэў, і яго гумар быў досыць сумны. 

— Вось маё сапраўднае пасведчанне асобы, — узважыў у руках чатырохтомнік Гамзатаў. — Толькі яно скажа, хто ты і чаго варты. Дарэчы, у ім вельмі добрыя ілюстрацыі. Як прозвішча мастака? 

— Касмынін. 

— Дай Бог яму здароўя! На развітанне хачу табе сказаць: самае прыгожае ў жыцці — твар сябра. 

Гэтыя словы я запомніў на ўсё жыццё. 

Алесь КАЖАДУБ 

Фота даслана аўтарам