Эксперымент па ўдасканаленні школьнага харчавання, які праводзіўся ў некаторых школах краіны летась, адобраны як вучнямі і іх бацькамі, так і на ўзроўні ўрада. Таму яго вырашана распаўсюдзіць на ўсе школы. Спецыялісты прыйшлі да высновы, што такое харчаванне з’яўляецца паўнавартасным, якасным і бяспечным і, што немалаважна, падабаецца школьнікам, а, адпаведна, у адходы адпраўляецца зусім нязначная частка прадуктаў. Так, у меню не будзе гамбургераў і чызбургераў, але цалкам магчымы падобны на іх гарачы бутэрброд. Нічога супраць не маюць спецыялісты і наконт піцы, праўда, і яна ў меню будзе нячаста.
Як адзначыла начальнік аддзела па арганізацыі харчавання Нацыянальнага інстытута адукацыі Міністэрства адукацыі Люцыя Міхальчук, звыш мільёна школьнікаў у Беларусі атрымлівае школьнае харчаванне. Пры гэтым бясплатнае аднаразовае, двухразовае ці трохразовае харчаванне атрымлівае 17 катэгорый школьнікаў, а гэта больш за 750 тысяч дзяцей. Яшчэ 350 тысяч харчуецца за бацькоўскую плату.
Спецыяліст нагадала, што ў мінулым навучальным годзе ў 23 школах Беларусі праходзіў пілотны праект па апрабацыі новых тэхналогій прыгатавання ежы. Удзельнічалі 17 гарадскіх школ і гімназій і шэсць школ у сельскай мясцовасці. Эксперымент прызнаны паспяховым. Таму да канца лета вядзецца падрыхтоўка персаналу школьных сталовых і апрабаваны спосаб харчавання будзе прымяняцца ў частцы школ — з 1 верасня 2023 года, у частцы — з 1 студзеня 2024 года, у астатніх — з 1 верасня 2024 года.
Асноўныя змены датычацца ўкаранення новых страў і вырабаў. Пры іх прыгатаванні будуць кіравацца новым зборнікам, складзеным з улікам смакавых пераваг школьнікаў. Ён уключае каля 400 страў, якія можна прыгатаваць і дома. Зборнік з новай рэцэптурай размешчаны на сайтах Міністэрства адукацыі, абласных упраўленняў па адукацыі, школ.
Галоўнымі высновамі пасля правядзення эксперымента падзялілася загадчыца аддзялення гігіены дзяцей і падлеткаў Рэспубліканскага цэнтра гігіены, эпідэміялогіі і грамадскага здароўя Міністэрства аховы здароўя Ала Малахава.
— Гадамі школьнае харчаванне гатавалася на аснове зборніка рэцэптур. І няхай там быў дастатковы пералік страў, але выбіраліся пераважна простыя ў выкананні, а складаных пазбягалі. Так, няпроста прыгатаваць дранікі, бабку ці складаную салату. Такім і быў рацыён: што больш простае і бяспечнае. Але смакавыя перавагі мяняюцца і ў дарослых, і ў дзяцей, з’яўляюцца новыя прадукты. І гэтаму павінна адпавядаць сённяшняе харчаванне ў школах.
Ала Малахава адзначыла, што з пачатку эксперымента ў прэсе з’яўляліся крытычныя матэрыялы, маўляў, цяпер дзеці будуць есці фастфуд і ў школе.
— Так, былі ў эксперыментальным меню гамбургеры, чызбургеры, але цяпер яны выключаны. Будзе штосьці падобнае, што будзе прынцыпаў мець назву, скажам, гарачы бутэрброд. Бо адзін з прынцыпаў — выхаванне здаровага харчавання ў школьнікаў.
Пры гэтым спецыяліст адзначыла, што нічога дрэннага не здарыцца, калі раз на два тыдні школьнік з’есць піцу.
— Мы не забараняем піцу, раз на два тыдні яе можна ўключыць, — падкрэсліла Ала Малахава, дадаўшы, што не ўсе стравы, напрыклад, тую ж шаўрму, уводзіць у меню школьніка бяспечна. Аднак выбар вялікі.
— На месцах тэхнолагамі распрацавана больш за 400 рэцэптаў. Яны былі прадстаўлены нам, і мы разгледзелі і адобрылі іх не толькі з пазіцый складанасці прыгатавання, але і з пазіцыі дзіцячай дыетэтыкі.
Пры гэтым, нягледзячы на тое што рацыён распрацаваны на паўгода, увесь час у меню будуць з’яўляцца новыя стравы.
— Калі дзеці не ядуць нейкую страву — варта яе мяняць своечасова. Нельга, каб прадукты выкідваліся, бо гэта і дзяржаўныя, і бацькоўскія грошы. Варта імкнуцца да таго, каб не больш за 10% ежы адпраўлялася ў адходы, — адзначыла Ала Малахава.
Спецыяліст адзначыла, што падчас эксперыменту былі выяўлены і адмоўныя бакі. У прыватнасці, карміць усіх школьнікаў цягам дзвюх гадзін. Ад такога падыходу вырашана адмовіцца. Аптымальна, калі вучні 1–4 класаў будуць атрымліваць гарачы сняданак, вучні 5–11 класаў — гарачы абед.
— Такім чынам ежа будзе гатавацца паслядоўна і можна пазбегнуць скучанасці ў сталовай, — патлумачыла Ала Малахава.
У рамках пілотнага праекта ў некаторых сталічных школах быў апрабаваны шведскі стол.
— Мы прапаноўвалі абед на выбар, прычым не толькі старэйшым школьнікам, але і вучням 1–4 класаў. Дзеці рабілі выбар з двух варыянтаў. Мы атрымалі цікавы вопыт. Добра, калі ўлічваюцца пажаданні, бо ва ўсіх свае сямейныя традыцыі і смакавыя перавагі, — расказвае дырэктар Камбіната школьнага харчавання горада Мінска Надзея Лукашэвіч. — Дапоўнілі і сталовыя прыборы, дадалі нажы, школьнікі з задавальненнем імі карыстаюцца. Для гарачых напояў мы прапанавалі цукар дадаваць асобна. Гэта вельмі віталася бацькамі. З’явілася новая форма шклянак — гладкая. Абедзенная зала школьнай сталовай усё больш нагадвае кавярню ці рэстаран — гэта таксама прываблівае.
Ёсць цікавы вопыт заказнога меню і ў рэгіёнах.
— У цэлым арганізаваць меню на выбар складана, але можна прапаноўваць асобныя стравы ці прадукты. Некаторыя дзеці, напрыклад, не п’юць малако, і іх не прымусіш. Навошта яго выліваць? Таму можна хоць бы тут даваць выбар. У Магілёўскай вобласці ў некаторых школах прапаноўвалі тры салаты на выбар — і яны з’ядаліся. Мы заўважылі, што дзеці прыносяць з сабой соусы і імі паліваюць мяса, катлету ці рыбу. Чаму не прапаноўваць на выбар соусы? У тым, каб стравы падабаліся школьнікам і іх з’ядалі, мусіць быць зацікаўлена і школа, і камбінаты школьнага харчавання, — рэзюмавала Ала Малахава.
У Беларусі распрацоўваюцца малочныя, мясныя, хлебныя, кандытарскія і кансервавыя прадукты для харчавання школьнікаў, якія паступаюць не толькі ў школьныя сталовыя і буфеты, але і ў прадуктовыя крамы. Напрыклад, печыва, сушкі і саломка для школьнікаў з нізкім утрыманнем солі і цукру, якія абагачаюцца кальцыем і вітамінамі групы В. Сёлета ў навукова-практычным цэнтры Нацыянальнай акадэміі навук па харчаванні завяршаецца распрацоўка сухіх сняданкаў, у тым ліку з нізкім утрыманнем глютэну, а таксама цукру і солі. Тое ж датычыцца дзіцячых кансерваваных прадуктаў і сокаў.
— Да эксперыменту па ўдасканаленні школьнага харчавання намі падрыхтаваны цэлы пералік, які налічвае 54 групы прадукцыі. Уся яна запатрабавана ў Беларусі, валодае вялікім экспартным патэнцыялам і пастаўляецца за мяжу, — адзначыў намеснік генеральнага дырэктара па навуковай і інавацыйнай рабоце навукова-практычнага цэнтра НАН Беларусі па харчаванні Дзмітрый Зайчанка.
Каля 30 найменняў малочнай і мясной прадукцыі распрацавана для харчавання дзяцей у інстытуце мяса-малочнай прамысловасці Нацыянальнай акадэміі навук. У прыватнасці, каўбасныя вырабы для дзяцей з павышаным індэксам масы цела. Такія каўбасы ўтрымліваюць на 30% менш тлушчаў, таксама ў іх істотна менш солі.
Алена КРАВЕЦ
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
