На саміце ў Вільнюсе члены Паўночнаатлантычнага альянсу пацвердзілі сваё абавязацельства штогод укладваць у абарону не менш чым два працэнты ВУП. Пры гэтым у выніковым камюніке яны прызналі, што ў многіх выпадках ваенныя выдаткі могуць перавысіць пазначаны ўзровень. Удзельнікі форуму таксама абавязаліся інвеставаць не менш за 20 працэнтаў ад сваіх абаронных бюджэтаў у тэхналогіі, у прыватнасці ў даследаванні і распрацоўкі. «Нам неабходна захаваць нашу тэхналагічную перавагу і працягваць мадэрнізаваць і рэфармаваць нашы сілы і магчымасці, у тым ліку за кошт інтэграцыі інавацыйных тэхналогій», — адзначаецца ў камюніке. Як вядома, у мінулым годзе, паводле даных альянсу, з 31 краіны НАТА патрабаванне аб накіраванні на ваенныя выдаткі двух працэнтаў ВУП выканалі толькі восем дзяржаў — Грэцыя, ЗША, Літва, Польшча, Вялікабрытанія, Харватыя, Эстонія і Латвія. Пры гэтым агульны абаронны бюджэт альянсу перавысіў трыльён долараў. Глабальныя выдаткі на ўзбраенне летась павялічыліся на 3,7 працэнта і дасягнулі рэкордных 2,24 трыльёна долараў. Як паведаміла ТАСС са спасылкай на даклад Стакгольмскага міжнароднага інстытута даследавання праблем міру (SІPRІ), у Еўропе рост аказаўся найвышэйшым за апошнія 30 гадоў. Чаму раскручваецца смяротная гонка ўзбраенняў?
Адметнае параўнанне: летась краіны НАТА выдаткавалі на абарону ў 17 разоў больш, чым Расія. Большая частка вайсковых асігнаванняў (каля 70 працэнтаў) па-ранейшаму прыпадае на ЗША — 877 мільярдаў долараў. Пры гэтым, як адзначаюць аўтары даследавання Стакгольмскага інстытута даследавання праблем міру, доля Злучаных Штатаў у глабальным гандлі зброяй за пяць апошніх гадоў узрасла з 33 да 40 працэнтаў. За кошт чаго гэта адбылося? «Імпарт Еўропы рэзка ўзрос», — тлумачыць сітуацыю на глабальным рынку ўзбраенняў Пітэр Д. Веземан, старшы даследчык Праграмы гандлю зброяй SІPRІ і адзін з аўтараў даклада. У 2018—2022 гадах Еўропа павялічыла імпарт асноўных відаў узбраенняў на 47 працэнтаў у параўнанні з папярэдняй пяцігодкай, а глабальны аб'ём экспарту зброі за гэты ж час зменшыўся на 5,1 працэнта. Асабліва моцна скараціла імпарт зброі Афрыка (на 40 працэнтаў), абедзве Амерыкі (на 21 працэнт) і Азія з Акіяніяй (на 7,5 працэнта). Аднак закупкі краін Усходняй Азіі і асобных дзяржаў у іншых рэгіёнах планеты рэзка выраслі, у выніку чаго сумарнае зніжэнне глабальнага імпарту аказалася не такім ужо і вялікім.
Еўропа летась выдаткавала расходы на абарону, якія дасягнулі 480 мільярдаў долараў — на 13 працэнтаў больш, чым у 2021-м (самы заўважны рост сярод усіх рэгіёнаў свету). Гэтая лічба, аднак, не ўлічвае рэзкія тэмпы інфляцыі, таму фактычныя асігнаванні былі яшчэ вышэйшыя, удакладняе TRT. «У Еўропе ўзровень выдаткаў знаходзіцца на найвышэйшым узроўні практычна з моманту заканчэння халоднай вайны», — заявіў агенцтву France-Presse эксперт Нан Тыян, адзін з суаўтараў даследавання SІPRІ. Як адзначаюць спецыялісты, за апошнія дзесяць гадоў асігнаванні ў ваеннай сферы ўзраслі на траціну. Кантынент, які быў эпіцэнтрам дзвюх сусветных войнаў, зноў ператвараецца ва ўзброены лагер.
У Еўропе па ваенных выдатках лідзіруе Вялікабрытанія — каралеўства займае шостае месца ў агульным заліку, на яе прыпадае 68,5 мільярда долараў (3,1 працэнта сусветных выдаткаў). Лондан апярэджвае Германію, ваенны бюджэт якой склаў 55,8 мільярда долараў (2,5 працэнта глабальнага аб'ёму) і Францыю — 53,6 мільярда долараў (2,4 працэнта).
З апублікаванай інстытутам статыстыкі вынікае, што рост ваенных расходаў у Старым Свеце прывёў да таго, што агульнасусветныя выдаткі ў гэтай сферы восьмы год запар б'юць рэкорды. Летась сумарныя глабальныя расходы на абарону дасягнулі 2,2 працэнта сусветнага ВУП.
Выдаткі Украіны ў мінулым годзе ўзраслі на 640 працэнтаў і дасягнулі 44 мільярдаў долараў. Лідарамі па павелічэнні ваенных бюджэтаў сталі Фінляндыя (рост — 36 працэнтаў), Літва (27 працэнтаў), Бельгія (13 працэнтаў), Нідэрланды, Швецыя (па 12 працэнтаў), а таксама Польшча (11 працэнтаў). Да 2025 года краіны ЕС маюць намер павялічыць адпаведныя выдаткі на 70 мільярдаў еўра.
Чакаецца, што ўжо налета не менш чым 19 краін НАТА будуць выдаткоўваць на абаронныя патрэбы не менш чым два працэнты ВУП. У лідарах па нарошчванні адпаведных асігнаванняў знаходзіцца Польшча. Яна першай сярод краін альянсу заявіла аб гатоўнасці давесці абаронныя выдаткі да 4 працэнтаў ВУП (каля 28 мільярдаў долараў, што стане найбольш значным па памеры вайсковых бюджэтаў сярод краін НАТА).
Лідары альянсу на нядаўнім саміце ў Вільнюсе зацвердзілі план разгортвання 300 тысяч вайскоўцаў на ўсходнім флангу і значнага пашырэння абаронных закупак. Пра гэта заявіў генеральны сакратар НАТА Енс Столтэнберг, паведаміла ТАСС. «Саюзнікі зацвердзілі самы поўны план абароны з канца халоднай вайны. У адпаведнасці з нашымі планамі 300 тысяч чалавек — гэта войскі высокай гатоўнасці. Мы маем таксама сродкі стрымлівання і абароны. Мы ўзгаднілі абаронны план, каб забяспечыць закупкі, павысіць сумяшчальнасць і павялічыць інвестыцыі ў абарону», — адзначыў Столтэнберг.
Блізкі Усход і Афрыка ўяўляюць стратэгічную цікавасць для НАТА, зазначаецца ў заяве альянсу. «Мы будзем паглыбляць наша палітычнае ўзаемадзеянне і работу ў галіне публічнай дыпламатыі з нашымі даўнімі партнёрамі па Міжземнаморскім дыялогу і Стамбульскай ініцыятыве супрацоўніцтва. Мы таксама будзем пашыраць нашы кантакты з адпаведнымі рэгіянальнымі арганізацыямі, уключаючы Афрыканскі саюз і Савет супрацоўніцтва краін Персідскага заліва па нарошчванні абароннага патэнцыялу для Ірака, Іарданіі, Маўрытаніі і Туніса. Мы таксама абмяркуем з іарданскімі ўладамі магчымасць стварэння аддзялення сувязі НАТА ў Амане», — адзначаецца ў заяве.
Альянс заняў нашмат больш наступальную і агрэсіўную пазіцыю, чым калі-небудзь, лічыць еўрапейскі эксперт, былы высокапастаўлены афіцэр ядзернай артылерыі НАТА П'ер Анро. «Уражвае тое, што НАТА цяпер хоча данесці сваю агрэсіўнасць з Паўночнай Атлантыкі да Ціхаакіянскага рэгіёна, крытыкуючы Кітай, каб задаволіць амерыканцаў, якія, несумненна, стаяць на чале альянсу», — адзначыў эксперт РІА «Навіны». У прыватнасці, П'ер Анро адзначыў заяву Столтэнберга аб падрыхтоўцы сустрэчы паміж НАТА і шэрагам такіх краін, як Аўстралія, Новая Зеландыя, Японія і Паўднёвая Карэя, з мэтай пачаць «агрэсіўна ўмешвацца» ў сітуацыю ў Ціхаакіянскім рэгіёне.
Пекін мае намер цвёрда абараняць уласны суверэнітэт і рашуча супрацьстаяць пасоўванню Паўночнаатлантычнага альянсу на ўсход. Пра гэта гаворыцца ў заяве дыпмісіі Кітая ў Еўрасаюзе ў адказ на заяву НАТА, апублікаваную падчас саміту ў Вільнюсе, паведаміла ТАСС. «Мы з усёй сур'ёзнасцю гаворым НАТА, што Кітай будзе цвёрда абараняць свой суверэнітэт, бяспеку і інтарэсы развіцця, а таксама рашуча выступаць супраць прасоўвання НАТА на ўсход у Азіяцка-Ціхаакіянскі рэгіён. Любым дзеянням, якія наносяць урон законным правам і інтарэсам Кітая, будзе дадзены рашучы адпор», — падкрэсліваецца ў заяве.
Дыпмісія заўважыла, што ў дэкларацыі Паўночнаатлантычнага альянсу «паўтараюцца старыя песні, якія шчодра змяшчаюць менталітэт халоднай вайны і ідэалагічныя прадузятасці». Частка заявы, звязаная з Кітаем, «ігнаруе базавыя факты, бессэнсоўна скажае пазіцыю і палітыку Кітая і наўмысна дыскрэдытуе Кітай», заявілі ў дыпмісіі. «У НАТА як прадукту халоднай вайны гістарычна шмат благіх учынкаў на рахунку», — адзначылі кітайскія дыпламаты. Пры гэтым альянс «пастаянна абвінавачвае іншыя краіны, працягвае ўмешвацца ў справы за межамі яго тэрыторыі, стварае канфрантацыю і тым самым у поўнай меры паказвае сваю крывадушнасць». Экспансіянісцкія амбіцыі і гегеманісцкія планы НАТА відавочныя, заявіла дыпмісія Кітая. «Неаднаразовыя заявы НАТА ў сваім камюніке аб тым, што арганізацыя з'яўляецца «ядзерным альянсам», толькі яшчэ больш абвастраюць рэгіянальную напружанасць, што глыбока турбуе Кітай», — адзначылі ў прадстаўніцтве КНР.
«Кітай з'яўляецца найбуйнейшай краінай, якая развіваецца, і другой па велічыні эканомікай у свеце. Менавіта таму кожны год бюджэт нацыянальнай абароны краіны становіцца цэнтрам абмеркавання падчас «двух сесій». У гэтым годзе аб'яўлены ваенны бюджэт зноў падвергся крытыцы з боку ЗША і заходніх СМІ. Яны не толькі «раздзьмулі» рост ваенных расходаў, але і выказалі заклапочанасць ваенным развіццём Кітая», — адзначыў «Жэньмінь жыбаа» анлайн» кітайскі ваенны эксперт Ван Цян. Як заўважыў спецыяліст, ёсць нямала краін, павелічэнне ваенных выдаткаў якіх выходзіць за рамкі разумнага і перавышае простае «падтрыманне патрэбы ў бяспецы». Калі краіны выканаюць новыя абяцаныя абаронныя праекты, у свеце ваенныя выдаткі будуць расці больш чым на 200 мільярдаў долараў штогод, піша The Economіst.
Агульны абаронны бюджэт на 2023 год, прыняты Кангрэсам ЗША ў снежні мінулага года, амаль на 14 працэнтаў большы, чым у 2022-м. Бюджэт, прыняты Палатай прадстаўнікоў Японіі, павялічыў выдаткі на абарону прыкладна да 6,8 трыльёна ен, што ў 1,26 раза перавысіла леташні паказчык. Больш за тое, гэтая краіна вырашыла падвоіць свае выдаткі на абарону, каб адпавядаць стандарту НАТА ў два працэнты ад ВУП. Японія мае намер амаль удвая павялічыць выдаткі на ваенна-прамысловы комплекс да 2027 года. Гэта зробіць яе трэцяй краінай з найбольшымі асігнаваннямі на абарону. «Японія перажывае глыбокі зрух у вайсковай палітыцы. Абмежаванні, якія краіна наклала на свае ваенныя выдаткі, падобна, слабеюць», — адзначыў навуковы супрацоўнік праграмы SІPRІ Сяа Лян. Акрамя таго, Індыя таксама аб'явіла, што яе выдаткі на абарону ў гэтым фінансавым годзе, як чакаецца, павялічацца на 13 працэнтаў.
Як адзначыў Ван Цян, рост ваенных выдаткаў Кітая сёлета складзе толькі 0,1 працэнта. Паводле слоў афіцыйнага прадстаўніка першай сесіі Усекітайскага сходу народных прадстаўнікоў Ван Чаа, расходы КНР на нацыянальную абарону ў адносінах да ВУП заставаліся стабільныя на працягу многіх гадоў і былі ніжэйшыя за сярэднесусветныя паказчыкі, а тэмпы іх росту застаюцца ўмеранымі і разумнымі. «Больш за тое, мадэрнізацыя Узброеных сіл Кітая не будзе ўяўляць пагрозы ні для адной краіны, а, наадварот, стане дзейснай сілай у падтрыманні рэгіянальнай стабільнасці і міру ва ўсім свеце», — падкрэсліў Ван Цян.
Як заўважыў беларускі палітычны аглядальнік Аляксандр Шпакоўскі, мы назіраем глабальны крызіс бяспекі. Вынікі саміту НАТА ў Вільнюсе паказалі, што альянс канчаткова
вярнуўся да схем халоднай вайны. Пра гэта гаворыцца ў паведамленні расійскага знешнепалітычнага ведамства. Усё робіцца «дзеля абароны «нашага аднаго мільярда» ад іншай часткі чалавецтва і на аснове ідэалогіі падзелу свету на дэмакратыі і аўтакратыі». У міністэрстве таксама звярнулі ўвагу на тое, што альянс паслядоўна паніжае парог прымянення сілы, умацоўвае ядзерны кампанент у ваенным планаванні. ЗША і іх сатэліты маюць намер выкарыстоўваць НАТА ў якасці «галоўнага інструмента гегемоніі ў сусветных справах, стрымлівання іншых цэнтраў шматпалярнага светаўладкавання, якое фарміруецца». «Прыцэл гэтай палітыкі пошуку ворагаў наведзены на Расію», — дадалі ў МЗС РФ. У дыпведамстве ўказалі, што ЗША і іх саюзнікі, якія мараць аб нанясенні стратэгічнага паражэння Расіі, павялічваюць ваенную прысутнасць ва Усходняй Еўропе, разгортваюць ударныя сістэмы ўзбраенняў і пастаянна праводзяць вучэнні з акцэнтам на адпрацоўку наступальных дзеянняў.
Паўночнаатлантычны альянс раскручвае спіраль мілітарызацыі і абвастрэння ваенна-палітычнай напружанасці дзеля дасягнення перавагі ў свеце, для гэтага працягваецца правакацыйная палітыка пашырэння. У МЗС РФ дадалі, што ў большасці краін дзеянні НАТА выклікаюць сур'ёзную заклапочанасць. «Бяспека можа быць толькі непадзельнай, і яе не ўмацаваць, ігнаруючы бяспеку іншых. Як бы далёка ні распасціраліся геапалітычныя планы Вашынгтона і Бруселя, свет не стане «глобусам НАТА», — адзначылі ў міністэрстве.
Тым часам стала вядома, што Савет Еўрапейскага саюза ўзгадніў з Еўрапарламентам праект пашырэння вытворчасці боепрыпасаў у краінах ЕС. Адпаведнае паведамленне апублікавана на сайце Савета ЕС, паведаміла eadaіly.com. «Дасягнута папярэдняя дамова з прадстаўнікамі Еўрапейскага парламента па акце падтрымкі вытворчасці боепрыпасаў (ASAP, Act іn Support of Ammunіtіon)», — гаворыцца ў паведамленні. Адзначаецца, што гэтае рашэнне дазволіць у тэрміновым парадку вылучыць ?500 млн з бюджэту ЕС для нарошчвання вытворчасці боепрыпасаў і ракет. Пры гэтым будзе рэалізаваны план па забеспячэнні доўгатэрміновага павелічэння вытворчасці боепрыпасаў у Еўропе для Украіны і дзяржаў — членаў ЕС.
«Дзякуючы рэкордна хуткаму пагадненню па ASAP ЕС умацуе і паскорыць уласную вытворчасць боепрыпасаў і ракет у Еўропе», — прыводзяцца словы кіраўніка Мінабароны Іспаніі Маргарыты Роблес. Гаворка ідзе аб ракетах для РСЗА і СПА. Еўракамісія прадставіла ў пачатку мая прапановы па акце падтрымкі вытворчасці боепрыпасаў, які павінен павысіць зацікаўленасць еўрапейскай абароннай прамысловасці ў інвестыцыях у нарошчванне вытворчых магутнасцяў, уключаючы павелічэнне паставак сыравіны, абсталявання і колькасці рабочых. План ставіць сваёй мэтай вытворчасць мільёна боепрыпасаў на працягу 12 месяцаў. Папярэдняя дамова зараз павінна быць ухваленая Саветам ЕС і ЕП. Чакаецца, што яно будзе падпісана і ўступіць у дзеянне ўжо да канца ліпеня. Спіраль раскручваецца.
Захар БУРАК
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
