За Георгіем Скрыпнічэнкам замацавалася слава першага беларускага сюррэаліста ў беларускім мастацтве ХХ стагоддзя. Гэта распаўсюджанае меркаванне аспрэчваюць родныя і сябры мастака, сцвярджаючы, што яго творчасць была рознабаковай: гэта і віртуозная графіка, і пейзажны жывапіс настрою, і выдатныя, яшчэ да канца не ацэненыя пейзажы Мінска. Але вядомым Скрыпнічэнка стаў дзякуючы сваім парадаксальным змрочным сюррэалістычным карцінам. Іх можна пабачыць на выстаўцы «Сюррэалістычныя фантазіі», якая нядаўна адкрылася ў Смілавічах.
Скрыпнічэнка не быў падобны да іншых ужо з дзяцінства. Ураджэнец украінскага Мікалаева, ён пераехаў у Слуцк 7-гадовым хлапчуком у 1947 годзе і, захоплены маляваннем, амаль адразу паступіў у студыю да мясцовага мастака Садзіна, вучня Уладзіміра Фаворскага. Уладзімір Садзін быў для Слуцка тым жа, што Сяргей Каткоў для Мінска — настаўнікам цэлай плеяды слуцкіх мастакоў. Там, у студыі, Георгій з галавой акунуўся ў свет мастацтва. Настолькі глыбока, што закінуў вучобу, стаў другагоднікам у 9 класе, пайшоў у вячэрнюю школу. Ужо тады не баяўся вылучацца: быў першым і адзіным у Слуцку стылягам: «дзяўчынкі аж вішчалі ад захаплення», калі ён з'яўляўся на вуліцах Слуцка.
У выхаваўчых мэтах бацька ўладкаваў яго працаваць рабочым у Салігорску, затым — на аўтабазу. У Мінскае мастацкае вучылішча паступіў з другога разу. Пашанцавала: вучыўся ў выдатных педагогаў, Малішэўскага і ў маладога Шчамялева. Выязджаў у студэнцкія гады на знакамітую Манежную «бульдозерную» выстаўку 1962 года. У Маскве купляў кнігі па мастацтве, тады ж у яго рукі трапіў і альбом Далі, які вызначыў творчы лёс. Дыпломным праектам стала мазаіка для Мінскага завода будаўнічых дэталяў. Атрымалася цікава, але не разлічыў па маладосці гадоў яе памер, і яе немагчыма было вынесці з майстэрні — прыйшлося разбіць адбойным малатком.
Яго настаўнік Леанід Шчамялёў пасля заканчэння вучылішча павёз некалькі таленавітых студэнтаў паступаць у Ленінград, у Інстытут імя Рэпіна — былую Акадэмію мастацтваў. Ніхто са студэнтаў Шчамялёва не паступіў — занадта ўсе яны былі своеасаблівыя. А ў Мінскі тэатральна-мастацкі інстытут сам Скрыпнічэнка паступаць не захацеў. А дакладней, адчуваў, што яго не прымуць. І на такое меркаванне ў яго былі прычыны. «У 1965-м, — успамінаў ён, — амаль скончыўшы вучылішча, я выстаўляўся ў рамках Усесаюзнай маладзёжнай выстаўкі ў нашым Мастацкім музеі. Гэта быў нацюрморт з прасам і аўтапартрэт з лімонам. Пасля выстаўкі мяне за гэтыя нявінныя, як на сённяшні розум, работы назвалі «хуньвэйбінам у мастацтве» і ледзь не выгналі з вучылішча за фармалізм».
Пасля заканчэння Мінскага мастацкага вучылішча працаваў дызайнерам. Яго тры разы не прымалі ў Саюз мастакоў БССР, а калегі-мастакі ў вочы казалі: «А ты, Жора, усё сваіх крэцінчыкаў малюеш?» Для рэалістаў, якія ў тыя гады ўваходзілі ў праўленне Саюза мастакоў БССР, асоба Скрыпнічэнка была, вядома, адыёзнай і несур'ёзнай. Але сам Георгій ніколі не камплексаваў ні з-за сваей сярэдняй мастацкай адукацыі, ні з-за абранага шляху ў мастацтве. Ён здолеў захаваць уласны свет, а майстэрства напрацоўваў у майстэрні доўгімі днямі і вечарамі.
Неўзабаве пасля з'яўлення на рэспубліканскіх выстаўках серыі яго графічных аркушаў, прысвечаных Коласу і Купалу, старэйшае пакаленне прызнала ў ім майстра, здольнага не толькі маляваць «монстраў». Многія ўвогуле лічаць, што яго графіка куды больш пераканаўчая, чым жывапіс. Яго прынялі ў Саюз мастакоў у 1972 годзе ў секцыю графікі.
Скрыпнічэнка па маладосці, як успамінаюць яго сябры, быў сапраўдным прадстаўніком мінскай багемы, «шмат куралесіў» і быў вялікім франтам, любіў вытанчана апранацца, хадзіў з парасонам або кіем. «З ім немагчыма было ісці па горадзе — яго ўсе ведалі, віталі», — скардзілася і ганарылася жонка... Каб схадзіць па хлеб у краму, выбіраў гальштук-матылёк і пінжак. Тады ж завёў вусы як у Далі, хоць да гэтага, мяркуючы па фатаграфіях, меў модныя вусы ў стылі Мулявіна.
Але гэта вонкавае. Кожны дзень Георгія Скрыпнічэнкі пачынаўся ў майстэрні. Сын Сяргей лічыў, што бацька жыў сваімі работамі і практычна больш нічым.
Сямейныя адносіны яго таксама мала хвалявалі, — сцвярджае сын. Аднак усе тры яго жонкі — усе, дарэчы, былі звязаны з мастацтвам — пазнавалі сябе ў яго карцінах. Ён цягнуўся да прыгажосці і існаваў у стане трывалай закаханасці....
Творчасць Скрыпнічэнкі можна падзяліць на перыяд вучнёўскі, абавязковы для ўсіх, рэалістычны, рамантычны і, нарэшце, сюррэалістычны. У 1990-я — перыяд рэвалюцыі ў беларускім мастацтве, калі ішоў пошук сучаснай стылістыкі, ён паспрабаваў злучыць усе грані сваёй творчасці ў адзінае цэлае, стварыць так званы нацыянальны варыянт рамантычнага сюррэалізму. Вельмі любіў замест класічнага палатна выкарыстоўваць ДВП або фанеру, пісаў карціны, здаецца, на ўсім, на чым можна. І вельмі не любіў іх прадаваць, бо мог вяртацца да твораў праз гады і таму часта пісаў копіі з іх перад продажам.
Так часам казаў ён. Карціны яго адначасова простыя і складаныя. Сам аўтар ніколі не тлумачыў, не расшыфроўваў іх, аддаючы гэта права гледачу і крытыкам-мастацтвазнаўцам. Імправізаваў з палатном, ствараючы новыя фактуры, уводзячы ў іх элементы калажа, гуляючы з паверхнямі, са сваімі мроямі. У яго карцінах ёсць нейкі хваравіты нерв, які вярэдзіць душу гледача. На яго палотнах часта намаляваныя мінулае, будучыня і сучаснасць. Старадаўні партрэт можа суседнічаць з дзяўчынкай у сучасных басаножках, эпізод з мінулага стварае карціну ў карціне. Зачароўваюць загадкавыя нацюрморты з зіхоткім яйкам у цемры — першаасновай жыцця. Пры гэтым крыніцай натхнення заўсёды служаць бытавыя пазнавальныя прадметы і сучаснікі — знаёмыя, суседзі, блізкія людзі. Скрыпнічэнка стварыў свой свет з персанажамі — Адамам і Евай, закаханымі парамі, загадкавымі кінакефаламі — мужчынамі з сабачымі галовамі, падгледжанымі на абразах, таямнічымі змрочнымі краявідамі з улюбёнкай, белай коткай Маркізай, адчыненым акном, на якім адрэзаная галава (гіпсавая мадэль у плоці?) пазірае на навакольны пейзаж са здзіўленнем.
Паступова з поспехам выставак прыходзіла прызнанне. Стыль Скрыпнічэнкі быў пазнавальны з першага погляду. Карціны ўслед за калекцыянерамі прызналі і сталі купляць музеі, у Нацыянальным мастацкім яны складаюць цэлую калекцыю — 11 карцін, каля 20 графічных лістоў. Гэта толькі падштурхоўвала яго да творчасці, а ў 60 гадоў — да пустэльніцтва, эканоміі часу. Кудысьці знікла яго эпатажнасць і імкненне вылучыцца з натоўпу. Сын цяпер прасіў яго апранацца лепш, але ён цалкам сышоў у мастацтва. Пры сустрэчы з сябрамі мог устаць і сысці, калі трэба было нешта дарабіць у майстэрні. «Я павінен паспець», — пачаў гаварыць ён за тры гады да свайго сыходу. Цяпер яго спадчына, велізарная, больш за тысячу карцін, захоўваецца ў нашчадкаў і калекцыянераў. Толькі частка ўвайшла ў двухтомнік-альбом, які мастак падрыхтаваў да свайго 75-гадовага юбілею.
Апошнія некалькі гадоў аддаваў перавагу свайму дому ў Белым Беразе каля Налібоцкай пушчы, дзе пабудаваў майстэрню. Пісаў штодня ў адзіноце. «Наша шчаслівае трыа», — казаў ён жонцы. Трэцяй была кошка Маркіза — белы перс, якая намаляваная на некалькіх творах, да якой адчуваў хваравітую прыхільнасць... «Гэта падарунак лёсу. Яна змяніла ўвесь мой лад жыцця. Ні адна жанчына не можа выклікаць у мяне такога пачуцця любові, адданасці і прагі жыцця». На яе лячэнне патраціў тысячу долараў і аплакваў як блізкага чалавека...
Мастак раптоўна сышоў у 2015 годзе, поўны творчых задум. Прах яго (у духу сюррэалізму) пахаваны ў двух любімых ім месцах — у Мінску і Белым Беразе. Але душа яго засталася жыць у карцінах, якія з гадамі набываюць новыя сэнсы.
Надзея УСАВА, вядучы навуковы супрацоўнік Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
