«Маё натхненне — Парэчча»

Як жыц­цё, зем­ля­кі-па­ра­ча­не?

Як ты дуж, край буй­ных жу­ра­він?

Ты — вяс­ны ма­ёй свет­лае ран­не.

І адзін ты на све­це, адзін.

Ма­лая ра­дзі­ма... Якое мес­ца зай­мае яна ў на­шым жыц­ці? Без­умоў­на, гэ­та на­шы ка­ра­ні, на­шы баць­кі, на­шы най­леп­шыя га­ды дзя­цін­ства, юнац­тва, сяб­роў­ства, пер­ша­га ка­хан­ня. А яшчэ — не­паў­тор­насць род­ных края­ві­даў, пра якія хо­чац­ца скла­даць вер­шы... Пра ча­ла­ве­ка, які ва­ло­дае да­рам воб­раз­на­га ба­чан­ня све­ту, я ха­чу сён­ня рас­ка­заць. Гэ­та мая зям­ляч­ка Ма­рыя Дзю­бак, аў­та­рка збор­ні­ка паэ­зіі «Свет­лыя ро­ста­ні». Яе ма­лая ра­дзі­ма — не­вя­ліч­кая, ату­ле­ная з усіх ба­коў ля­са­мі ды ба­ло­та­мі вё­сач­ка пад да­во­лі распаўcюджанай у нас на Бе­ла­ру­сі наз­ваю Па­рэч­ча. Вёс­ка гэ­та зна­хо­дзіц­ца ў Док­шыц­кім ра­ё­не, на бе­ра­зе ці­ха­плын­най Сэр­ва­чы — пры­то­ка ма­ляў­ні­чай Ві­ліі.

Па­бы­ваў­шы тут, пе­ра­кон­ва­еш­ся: па­рэ­цкая зям­ля не мо­жа не на­ра­джаць паэ­таў. Па­ра­ча­не — гас­цін­ныя лю­дзі, якія з ах­во­таю апа­вя­да­юць пра сваю вёс­ку, яе тра­гіч­ную ва­ен­ную гіс­то­рыю, пра бу­даў­ніц­тва грэб­лі (са­праў­ды, як у ме­ле­жаў­скім ра­ма­не «Лю­дзі на ба­ло­це»). Але з асаб­лі­вым го­на­рам і ду­шэў­нас­цю яны рас­каз­ва­юць пра зям­ляч­ку Ма­рыю Дзю­бак. Мне па­ка­за­лі тое мес­ца, дзе ра­ней ста­я­ла ха­та, у якой на­ра­дзі­ла­ся бу­ду­чая па­эт­ка. Ця­пер на хат­ні­шчы драў­ля­ны крыж, ля яко­га лю­дзі, пе­ра­важ­на жан­чы­ны, збі­ра­юц­ца на ма­літ­ву. А яшчэ на бы­лой ся­дзі­бе ёсць бус­лян­ка. А на­во­кал, па ўсёй вёс­цы, — мо­ра зе­ля­ні­ны, кве­так, бо па­ра­ча­не, ня­гле­дзя­чы на не­ма­ла­ды ўзрост, лю­бяць па­ра­дак і пры­га­жосць. У гэ­тым ім да­па­ма­га­юць дзе­ці, якія ле­там пры­яз­джа­юць з га­ра­доў і з за­да­валь­нен­нем тут ад­па­чы­ва­юць, ды­ха­юць све­жым па­вет­рам, збі­ра­юць яга­ды і гры­бы.

Мне, вя­до­ма, бы­ло ці­ка­ва па­слу­хаць са­му па­эт­ку. За­раз Ма­рыя Бра­ні­сла­ваў­на жы­ве ў аг­ра­га­рад­ку Сіт­цы, што зна­хо­дзіц­ца за сем кі­ла­мет­раў ад яе род­на­га Па­рэч­ча. Кож­ную ня­дзе­лю яна пры­яз­джае на ім­шу ў род­ны па­раф'­я­наў­скі кас­цёл. Прос­тая, вет­лі­вая, га­вар­кая жан­чы­на, бы­лая на­стаў­ні­ца род­най мо­вы і лі­та­ра­ту­ры, яна з за­да­валь­нен­нем ад­гук­ну­ла­ся на маю прось­бу су­стрэц­ца і па­гу­та­рыць. Яна рас­па­вя­ла пра сваю «Ма­ё­вую ма­літ­ву» (адзі­ную паэ­му, зме­шча­ную ў збор­ні­ку «Свет­лыя ро­ста­ні»):

— Мы ўсе ча­ка­ем і лю­бім май, та­му што ён, ба­дай, са­мы пры­го­жы ме­сяц у го­дзе. Асаб­лі­ва ў ма­ім Па­рэч­чы. Во­дар ча­ром­хі, гу­дзен­не хру­шчоў... Цві­цен­не са­доў, ка­лі яб­лы­ні на­гад­ва­юць «бе­лыя аб­ло­кі, што пры­се­лі лёг­ка на зям­лю»... А вось мне пры­га­даў­ся ін­шы май, май 1944 го­да, ка­лі ўсё бы­ло ў Па­рэч­чы ў чор­ных фар­бах, бо вёс­ка бы­ла спа­ле­на фа­шыс­та­мі як­раз пер­ша­га мая. А днём ра­ней, 30 кра­са­ві­ка, бы­ло рас­стра­ля­на во­сем па­ра­чан і ся­род іх — мой дзед Аў­гус­цін. Увесь май со­рак чац­вёр­та­га жы­ха­ры Па­рэч­ча пра­вя­лі за ка­лю­чым дро­там, у ла­ге­ры, што раз­мя­шчаў­ся ў Сіт­цы. Ім кож­ны дзень па­гра­жа­ла смерць. Та­му ба­лю­чы­мі для мя­не з'яў­ля­юц­ца і гэ­тыя па­дзеі, і гэ­тыя рад­кі, скла­дзе­ныя з ус­па­мі­наў ма­мы і ма­іх сва­я­коў. Лю­дзі ў ла­ге­ры звярталіся да Ма­ці Бо­жай той ма­ё­вай ма­літ­вай, якую і мы кож­ны май чы­та­ем у кас­цё­ле або до­ма...

Збор­нік па­эт­кі змя­шчае так­са­ма пад­бор­ку «Па­рэ­цкі край у пад­ан­нях, вер­ша­ва­ных апа­вя­дан­нях». У ім апіс­ва­юц­ца па­дзеі, зу­сім ад­да­ле­ныя ад на­ша­га ча­су. Тво­ры на­гад­ва­юць больш эпас, чым лі­ры­ку. У іх рас­па­вя­да­ец­ца пра тое, як жы­лі даў­ней, пры па­нах, пад­час Пер­шай су­свет­най вай­ны. Пра­цу­ю­чы над пад­бор­кай, Ма­рыя Дзю­бак гу­та­ры­ла са ста­ра­жы­ла­мі, вы­хад­ца­мі з Па­рэч­ча, якія ця­пер жы­вуць у ін­шых мес­цах. Ад іх яна па­чу­ла не­звы­чай­ныя гіс­то­рыі пра тое, ад­куль бра­лі та­кую моц­ную цэг­лу для бу­даў­ніц­тва на­ша­га кас­цё­ла, пра тра­гіч­нае ка­хан­не па­нен­кі Мар'­я­ны з ма­ёнт­ка Клі­ман­цо­ва, пра ста­рыя ва­ен­ныя мо­гіл­кі ў Ва­ла­тоў­ках і мно­гае ін­шае. Гэ­та ўсё і скла­ла­ся ў цыкл вер­шаў, дзе на пер­шым мес­цы не лі­ры­ка, а апо­вед пра па­дзеі.

Па­эт­ка ад­зна­чае, што час­та лю­біць на­вед­вац­ца ў род­ную вё­сач­ку. Ад­лег­ласць у сем кі­ла­мет­раў яна звы­чай­на пе­ра­адоль­вае на ве­ла­сі­пе­дзе. Як за­ду­мае па­ба­чыц­ца са сва­я­ка­мі або па­збі­раць жу­ра­ві­ны на зна­ё­мым з дзя­цін­ства ба­ло­це — са­дзіц­ца на свай­го жа­лез­на­га ка­ня, і не прой­дзе паў­га­дзі­ны, а яна — ужо ў Па­рэч­чы. І пра гэ­та ў ад­ным з яе вер­шаў:

Тут ба­ра­вым ля­чу­ся я па­вет­рам,

Су­ніч­ным, не­за­буд­ка­вым, мя­до­вым,

У сі­лу зё­лак веч­ных тут па­ве­ру,

У сі­лу сло­ва, мат­чы­на­га сло­ва.

Ма­рыя Дзю­бак га­то­ва бяс­кон­ца га­ва­рыць пра сваю шчы­рую лю­боў да ма­лой ра­дзі­мы:

— У Па­рэч­чы са­мыя бла­кіт­ныя пра­лес­кі, са­мыя па­ху­чыя ра­мон­кі, са­мая га­вар­кая ра­чул­ка Сэр­вач, са­мы за­гад­ка­вы Сі­ні бор і са­мыя дух­мя­ныя су­ні­цы. І ўсё тут са­мае-са­мае. Дык як жа яно мо­жа не на­тхняць на твор­часць?..

Юлія Яну­ко­віч,

ву­ча­ні­ца 10 кла­са

Па­раф'­я­наў­скай ся­рэд­няй шко­лы

Док­шыц­ка­га ра­ё­на.