У Сярэднявеччы Мсціслаў фактычна быў усходнім фарпостам ВКЛ, тут стаяў замак, і нярэдка адбываліся баі і аблогі. Сёння гэта квітнеючы горад, дзе захавалася шмат прыкмет слаўнай даўніны. І, напэўна, адзін з нямногіх, дзе плошчу каля райвыканкама ўпрыгожвае помнік не Леніну, а першадрукару Пятру Мсціслаўцу — славутаму земляку. Адсюль традыцыйна і пачынаецца прыгожае свята. Сёлета яно праходзіла ў 16 раз.
На фестываль прыязджае шмат дэлегацый і гледачоў. Па традыцыі яго наведваюць прадстаўнікі расійскіх раёнаў, з якімі мяжуе Мсціслаўшчына. З прывітальнымі словамі да ўдзельнікаў і гасцей свята звярнуліся старшыня Мсціслаўскага райвыканкама Дзмітрый Пімашэнка і намеснік старшыні Магілёўскага аблвыканкама Алег Стэльмашок. Прагучаў прывітальны адрас ад старшыні Магілёўскага аблвыканкама Анатоля Ісачанкі. У азнаменаванне адкрыцця турніраў па старажытнай традыцыі камандор Ордэна Паўночнага Храма — месір Гілмар дэ Во перасек канат і запрасіў амаль на цэлыя суткі ў падарожжа па мінулых стагоддзях.
Гэты фестываль асаблівы, мала дзе жыхары пераўтвараюцца ў дзейных асоб: апранаюць сярэднявечнае адзенне, гатуюць прысмакі па старадаўніх рэцэптах, вучаць гасцей старажытным танцам, уцягваюць іх у розныя гульні і квэсты. Сёлета шмат хто стаў удзельнікам конкурсу «Касцюм эпохі» і тэатралізаванага шэсця. Прадстаўнікі працоўных калектываў апрануліся ў касцюмы ў адпаведнасці са сваёй дзейнасцю або прафесіяй у эпоху Сярэднявечча. Узначалілі відовішчную калону фанфарысты, за імі чынна прайшлі разам з заснавальнікам Мсціслава — князем Расціславам яго сямейнікі і світа. Следам прысутных вітаў першадрукар Пётр Мсціславец, спевакі і музыкі, рамеснікі і кавалі ды іншыя ўдзельнікі ў вобразах персанажаў сярэднявечнай міфалогіі, гараджан і гандляроў з простанароддзя. Упершыню на свята завіталі госці з Чавускага раёна — удзельнікі этнасвята «У госці да радзімічаў». Гэта яшчэ адна фішка сёлетняга фэсту, якая сімвалізуе сувязь дзвюх эпох як прыкмету адной гісторыі, адзінства і сяброўства.
Здзіўляла, наколькі арганічна людзі адчуваюць сябе ў ролі далёкіх продкаў.
Па дарозе да Замкавай гары сустрэўся каларытны дворнік з раённага жылкамгаса. Прадпрыемства забяспечыла яго фартухом з грубай тканіны і мятлой. А ён да фэсту пафарбаваў сівыя валасы ў руды колер. Як той казаў, чаго не зробіш дзеля іміджу калектыву. Уразіла колькасць майстроў і рамеснікаў. На Мсціслаўскі фэст іх зарэгістравалася 180 чалавек, а прысутнічала, напэўна, яшчэ больш. Кажуць, што на фэст «Вясновы букет» у Мінск з’язджаюцца каля 300. Дык маштабы гарадоў не параўнаць. Значыць, людзям цікава мсціслаўскае свята.
Немагчыма рыцарскае свята ўявіць без рэлігійнага складніка. На адкрыцці з пажаданнямі і благаславеннем заўсёды выступае свяшчэннік. Дзверы мсціслаўскіх храмаў у гэты дзень гасцінна расчынены для наведвальнікаў. Царква ў гонар прападобнага Сілуана Афонскага, якая знаходзіцца на вуліцы Савецкай якраз па дарозе ад плошчы Пятра Мсціслаўца да Замкавай гары, дзе размешчаны ўнікальны народны музей ікон і іншых царкоўных прадметаў. Айцец Ігар расказвае, што ў свой час звярнуўся да людзей з прапановай перадаць храму царкоўныя рэчы, каб захаваць для нашчадкаў. Так з’явіўся цікавы музей, у якім можна прасачыць усю гісторыю стварэння ікон, у тым ліку на тэрыторыі Мсціслаўшчыны.
— Гэта наша спадчына. Ікона перакладаецца на нашу мову як абраз. Мы павінны шанаваць абразы Бога, Маці Божай, святых, — кажа свяшчэннік.
Айцец Андрэй прыехаў у госці да айца Ігара са Смаленска, служыць у Рослаўскай епархіі. Ён вывучаў іканапіс і прапануе правесці экскурсію. Звяртае ўвагу на тое, што ў музеі шмат абразоў басценавіцкага пісьма. Гэта населены пункт Мсціслаўскага раёна. Да рэвалюцыі там была яшчэ і школа па стварэнні ікон. Бацюшка пасвячае ў нюансы, расказвае, што такое абраз-таблетка, навошта іконам патрэбна кашуля — аклад.
— Іконы прыйшлі ў Расію, а потым і да нас у Беларусь, — расказвае айцец Андрэй. — Басценавіцкія, на жаль, з-за вільгаці і сырасці асыпаюцца. Так адбываецца, калі іканапісцы эксперыментуюць з фарбамі і парушаюць тэхналогію. Для нашых продкаў ікона была самым каштоўным у іх жыцці. І калі здараліся войны, яны забіралі з дому самае дарагое — абразы. Заказаць сабе пісаную ікону мог толькі заможны чалавек, за яе можна было аддаць цэлую карову. Зараз наогул амаль ніхто сабе іконы не заказвае. Набываюць гатовыя.
А яшчэ суразмоўнік расказаў, як адрозніваць уніяцкія іконы ад праваслаўных. На іх замест німбаў над галовамі святых свячэнне. Іконы савецкага перыяду выключна саматужнага паходжання. Знайшлі фота, абклалі яго фольгай — вось і ўсё.
У старажытным Мсціславе ведалі, як зрабіць госця задаволеным. Адно з нязменных правілаў — смачна накарміць. Наесціся на свяце можна было і без грошай. У фудкортаўскіх харчэўнях цэны кусаліся. Ратавала тое, што мсціслаўцы — вельмі гасцінны народ. Калі мала грошай, накормяць бясплатна. На Замкавай гары ў ролі гасцінных гаспадароў і гаспадынь выступілі прадстаўнікі розных сельсаветаў. Сапрынавіцкі сельсавет частаваў смачнымі блінамі, рыбкай, якая толькі што плавала ў Віхры, іншай хатняй ежай. Гаспадыня Агата (Алена Несцярэнка з Краснагорскага сельсавета) і гаспадар Сцяпан (Аляксандр Шалабода з Капачоўскага сельсавета) прапаноўвалі падсілкавацца хатняй каўбасой, свіной галёнкай, кумпякамі.
Апошнія пяць гадоў нязменным попытам у наведвальнікаў свята карыстаецца харчэўня на Замкавай гары, якую абслугоўваюць работнікі Ходасаўскага сельскага Дома культуры.
— Робім дранікі, бабку ў печы, уся выпечка дамашняя, — хваляцца дзяўчаты. — Нешта ноччу гатуем, прывозім з сабой: у сем гадзін распальваем печку і вось у такой дружалюбнай атмасферы працуем да гадзіны ночы — 20 найменняў страў, напоі салодкія і не вельмі. Мы можам усё, працуем па жаданнях. Рыцары ў асноўным сваё прывозяць, а гледачы перыядычна падыходзяць да нас па гарачыя дранікі або бліны. Нашы мужчыны робяць шашлыкі, жанчыны шчыруюць каля печы. Усё з полымя, з жару. Глядзіце, якая смачная бабка, са смятанай проста песня!
Пакуль у цэнтры Замкавай гары ідуць баі, па перыметры кіпіць шараговае сярэднявечнае жыццё — дамы прыбіраюцца ў паходных палатках, рыцары рыхтуюцца да баёў, тут жа ідзе гандаль сярэднявечнымі рэчамі, сярод якіх шмат жаночых упрыгожанняў. Чую, як дзяўчына цікавіцца коштам пярсцёнка і фібулы. Прадавец агучвае цану — 100 рублёў, і прыгажуня кладзе яму на далонь купюру, нават не таргуючыся: «Бяру ўсё».
— Напэўна, цана мінімальная, — не магу не пацікавіцца.
Прыгажуня паціскае плячыма і кажа:
— Мне вельмі падабаюцца пярсцёнкі. Тут таннейшыя, чым на заказ у майстроў. Латунны гузік, напрыклад, каштуе два долары. Тут матэрыялу пайшло болей, плюс форма, якую нарыхтаваць трэба, і работа. Мяркую, што сабекошт загатоўкі для пярсцёнка будзе рублёў 20. Да таго ж ён падобны на тыя, што насілі ў XV стагоддзі.
Дзяўчына прадстаўляе клуб «Залатая шпора». Плаўна пераходзім ад упрыгожанняў да гістарычных строяў. «Самі ўсё пашылі. Можна заказваць у майстроў, але гэта велізарныя грошы», — кажа дзяўчына.
Да размовы далучаюцца сябры па клубе. Малады чалавек адзначае, што ў Сярэднявеччы не толькі дзяўчаты, але і хлопцы любілі прыбірацца.
— Пра ландскнехтаў нешта чулі? — пытаецца ён. — Яны апраналіся вычварна, павінны ж былі быць нейкія радасці ў жыцці. Яны часта ваявалі і аднойчы маглі не вярнуцца. Упрыгожанні — гэта як кампенсацыя за кароткае жыццё.
— Хобі наша не таннае, яно патрабуе часу, — уступае ў размову Ганна. — Я, напрыклад, займаюся XVІІ і XІX стагоддзямі і амаль кожныя выхадныя з мая па верасень езджу з сябрамі па фестывалях па Беларусі, бывае, выязджаем у Расію. Напрыклад, на фэст у Барадзіно. У XІX стагоддзі я маркітантка, гандлярка пры французскай гвардыі Напалеона. Гэта элітная пяхота. Адзенне сабе шыю сама. А вось абутак, нейкія дэталі адзення купляю. Добры абутак каштуе 70–100 долараў. Панчохі купіла за 10 рублёў, але больш правільныя – ваўняныя будуць каштаваць не менш як 60. На мне штаны-буксоры, у сябра кафтан — жустакор. У мяне ёсць такі ж, але зняла, бо горача на вуліцы. Калі шыць афіцэрскі камплект на заказ, будзе каштаваць ад 150 долараў да 300. Мой касцюм абыдзецца танней, думаю, долараў у 70. Кашуля з лёну або бавоўны — гэта яшчэ рублёў 20–30 – не меней, шаўковыя будуць даражэй. Капялюш з валенай воўны абыдзецца ў 30–40 долараў. Ножны — 50 долараў, шпага каштуе 250…
Дарэчы, Ганна добра валодае ёй і ўдзельнічае ў баях з мужчынамі нараўне.
Помнік археалогіі Замкавая гара з’яўляецца цэнтрам фестывалю. Да позняй ночы тут ідуць баі на дзідах і мячах, лучныя турніры, бугурты, штурм і спальванне замка, трукавае шоу ад клуба «Шатландская пяхота», конныя тэатралізаваныя паказы і забавы ад коннага гістарычнага клуба «Залатая шпора». Баі змяняюцца выступленнямі музычных, харэаграфічных, тэатральных калектываў.
Свята праходзіла пад гукі старажытных музычных інструментаў фолк-гурта «Хмяльны вір», сваіх прыхільнікаў парадавалі музычныя гурты «Без Панікі» і «Дудараў». Моцныя эмоцыі падарылі відовішчныя фаер-шоу ад калектываў «Крэсіва» і «Кетры» з Мінска, «Атама» з Віцебска, «Маоры» з Магілёва. Гулянні на Замкавай гары працягваліся да чатырох гадзін раніцы.
Паглядзець на рыцарскія баі прыязджаюць і беларусы, і расіяне. Гэта не толькі стук мячоў, але і сапраўднае шоу дзякуючы вядучым. Слухаць іх рыторыку — яшчэ тая забаўка. Такія шпількі часам адпускаюць... Але без іх каментараў паядынкі былі б прэсныя.
— Навошта людзям патрэбныя гэтыя сярэднявечныя баі і турніры? — разважаў адзін з іх, пакуль на рысталішчы чарговыя чацвёркі рыхтаваліся да бою, і трэба было запоўніць паўзу. — Я задаваўся гэтым пытаннем, пытаўся ў іншых: чаму вы ідзяце на гістарычную рэканструкцыю, чаго вам не хапае? Адказы былі розныя, але мне падалося, што людзі ідуць сюды па пераадольванне свайго ўласнага страху. Таму што ўсё жыццё — так сведчыць гісторыя — мужчына змагаўся. Зараз мы доўгі час знаходзімся ў разняволеным стане. Ад гэтага мужчыны хварэюць і паміраюць раней. Асноўная функцыя, якая ў нас закладзена, забытая, і пераход вось у такі від спорту дае магчымасць падоўжыць сваё жыццё, маладосць. Цела баліць, але душа адпачывае.
На свяце майстар-класаў было шмат. Вучылі прыгатаванню ежы, танцам, гульням і нават кавальскім прыёмам. Упершыню на Замкавай гары была арганізавана работа інтэрактыўнай пляцоўкі «Замак каваля», дзе сваё майстэрства дэманстравалі лепшыя майстры Магілёўскай вобласці.
— Фестываль 16-ы, я бяру ў ім удзел 15-ы раз, — кажа знакаміты мсціславец, народны майстар па кавальскім кірунку, прадстаўнік мясцовага Дома рамёстваў Сяргей Кудзікаў, які сабраў на фэст кавалёў з усёй вобласці. — На жаль, па стане здароўя ў якасці рыцара сёлета не выступаю, але душой і сэрцам з імі. Мяне гэты фэст натхніў на кавальскае рамяство. На другім свяце па ліку я ўжо быў у кальчузе, прадстаўляў клуб «Мсціслаўская харугва». Калі ў Мсціславе праходзіць рыцарскі фэст, сюды з’язджаецца моладзь з усіх канцоў краіны, пануе сяброўская атмасфера. Мы ж не ваюем адзін з адным, мы паказваем людзям мастацтва валодання мячамі, дзідамі, уменне весці баі на конях. Кавальская прафесія ў Сярэднявеччы была самая запатрабаваная. І мне падалося, што гэта трэба было адзначыць. Таму мы і выдзеліліся сёлета сярод астатніх. Прыехалі майстры са Шклова, Магілёва. Пераемнасць пакаленняў вельмі важная, у мяне таксама ёсць чаляднік, Кірыл Дундукоў вучыцца ў Мсціслаўскай гімназіі. Збіраюся ў будучым сабраць яшчэ больш майстроў і стварыць гільдыю кавалёў Магілёўскай вобласці.
Нэлі ЗІГУЛЯ
Фота аўтара
г. Мсціслаў
Наводзіць парадак — з розумам.
Міжнародная спецыялізіваная выстаўка жыллёва-камунальнай гаспадаркі пройдзе ў Мінску.
