Якасць беларускай гасціннасці

Пра нашу беларускую гасціннасць мне ўжо даводзілася выказваць сваё меркаванне ў прэсе. Цяпер, калі 2024 год аб'яўлены Годам якасці, лічу неабходным вярнуцца да гэтай няпростай тэмы, якая закранае інтарэсы ўсяго грамадства.

Год якасці аб'яўлены з вялікімі мэтамі: гэта і павышэнне якасці жыцця насельніцтва краіны, і забеспячэнне канкурэнтаздольнасці беларускай эканомікі ў свеце, і стымуляванне ініцыятывы. Прэзідэнтам Беларусі Аляксандрам Лукашэнкам пастаўлена важная, змястоўная задача — сфарміраваць у грамадстве адказнасць за вынікі працы, за перадачу годнай спадчыны будучым пакаленням нашай краіны, зрабіць так, каб «якасць пранізвала кожнага чалавека».

Значыць, гэта датычыцца і якасці беларускай гасціннасці як абагульняльнага індыкатару якаснага жыцця беларускага народа.

«Гасціннасць — адзін з галоўных беларускіх брэндаў, якім мы вельмі ганарымся і перадаём з пакалення ў пакаленне», — так выказаўся кіраўнік дзяржавы на пачатку Года якасці, падкрэсліўшы, што гэты брэнд трэба развіваць і ўдасканальваць.

Магу пацвердзіць на ўласным вопыце: мне неаднойчы даводзілася чуць станоўчыя водгукі пра беларускую гасціннасць, пра высокую якасць беларускай прадукцыі як у блізкім, так і ў далёкім замежжы. Што і казаць: прыемна, калі за мяжой так гавораць пра наш народ.

Дык што ж гэта такое — беларуская гасціннасць? Што ў ёй, сённяшняй, ад традыцый мінулага, а якія новыя рысы яна набыла ў нашы дні?

Беларускае грамадства з даўніх часоў характарызуюць як талерантнае. Яшчэ з эпохі Вялікага Княства Літоўскага на гэтай тэрыторыі мірна суіснавалі розныя рэлігіі, розныя нацыянальнасці і розныя культуры. Традыцыі талерантнасці і міралюбівая знешняя палітыка беларускай дзяржавы з'яўляюцца трывалым падмуркам нашай гасціннасці, бо ўся гісторыя Беларусі грунтуецца менавіта на міры і згодзе прадстаўнікоў усіх народаў, якія жылі і жывуць цяпер на нашай зямлі.

Прыкладам міжканфесійнага і міжнацыянальнага суладдзя з'яўляецца мой родны Іўеўскі раён Гродзеншчыны, дзе больш як шэсць стагоддзяў пануюць добрасуседскія адносіны паміж людзьмі розных нацыянальнасцяў і розных веравызнанняў, дзе на цэнтральнай плошчы горада Іўе ўзвышаецца памятны знак-абеліск «У гонар дружбы і згоды канфесій Іўеўшчыны» як сімвал мірнага і шчырага пажыццёвага ўзаемадзеяння праваслаўных, католікаў, мусульман і іудзеяў, дзе створаны і дзейнічае адзіны ў Беларусі музей нацыянальных культур.

Сёння беларуская гасціннасць — гэта адкрытасць нашай краіны свету. За 2023 год Беларусь наведалі грамадзяне 174 дзяржаў. Толькі ў першым квартале гэтага года па бязвізавым рэжыме ў нас пабывала амаль 60 тысяч жыхароў Еўрапейскага саюза. Хачу падкрэсліць: бязвізавы рэжым — вельмі важны паказчык беларускай гасціннасці. У той час, калі для беларусаў раз за разам узнікаюць штучныя бар'еры для наведвання некаторых краін, мы не ідзём на надуманыя абмежаванні ў перамяшчэнні людзей.

Нам ёсць чым ганарыцца, ёсць што паказаць гасцям, ёсць чым пачаставаць. Гэта і помнікі гісторыка-культурнай спадчыны, і мемарыялы памяці гераічнага мінулага, і адбудаваныя пасля Вялікай Айчыннай вайны нашы гарады і пасёлкі, і шырокая сетка пунктаў грамадскага харчавання з беларускай нацыянальнай кухняй. Папулярнасцю сярод замежных гасцей, асабліва ў расіян, карыстаюцца беларускія медыцынскія ўстановы і санаторыі — а гэта азначае, што якасць лячэбных і аздараўленчых паслуг у названых установах адпавядае высокім сучасным патрабаванням.

Аднак не будзем, як кажуць, спачываць на лаўрах. Усім нам зразумела: якасць і гасціннасць — гэта найперш пра чалавека, пра кожнага з нас. Якія мы, як адносімся да працы, як ставімся адно да аднаго, як выхоўваем сваіх дзяцей і ўнукаў.
«Якасць пачынаецца з душы, гэтую якасць трэба перш за ўсё выхаваць у сабе», — так выказаўся ў адной з тэлепраграм протаіерэй Фёдар Поўны. Нельга не пагадзіцца з вядомым святаром.

І тут, на мой погляд, праблем значна болей, чым у вытворчай сферы, дзе якасць прадукцыі часцей за ўсё залежыць ад тэхналагічнага ўзроўню прадпрыемства.

У мяне няма намеру, і гэта немагчыма, акрэсліць у дадзеных нататках усё кола пытанняў якасці чалавека. Закрану толькі тыя, якія непасрэдна ўплываюць на якасць беларускай гасціннасці.

Сустракаць гасцей хлебам-соллю, адводзіць ім месца на покуці — спаконвечная традыцыя на беларускай зямлі. Хлеб — сімвал дабрабыту, дастатку, а соль — найлепшы абярэг. Прымаючы такім пачэсным чынам гасцей, гаспадары жадаюць ім шчасця, дабра і міру.
Нашы папярэднікі рабілі гэта шчыра, нязмушана і самі пра сваю гасціннасць не гаварылі. А сёння?

Бываючы ў гарадах і раёнах нашай краіны на розных мерапрыемствах, мне даводзілася чуць у прамовах, асабліва з вуснаў кіраўнікоў мясцовай вертыкалі: «Мы рады вітаць вас на гасціннай (глускай, клічаўскай, калінкавіцкай і г. д.) зямлі...» Калі маецца на ўвазе хараство нашай зямлі, то так казаць магчыма: зямля ў нас, куды ні паедзеш, сапраўды прыгожая, і ўжо сваёй прыгажосцю з'яўляецца падмуркам нашай гасціннасці, бо гасціннасць — першым чынам утульнасць, прывабнасць для душы вандроўніка, які апынецца тут. А калі мы хочам падкрэсліць, што зрабілі ўсё магчымае, каб кожны госць адчуваў тут асаблівую сардэчную цеплыню гаспадароў, то ў такім выпадку гаспадарам не варта гаварыць пра сваю гасціннасць, няхай лепш пра гэта скажуць госці.

Гаварыць самім пра сваю гасціннасць стала ўжо недарэчным шаблонам. «Наша земля белорусская гостеприимная...» — прамаўляе ў расійскай тэлепраграме Андрэя Малахава «От всей души» (03.03.2024) удзельніца перадачы з аграгарадка «Прылукі». Ці не лепш было б сказаць: «Мы, беларусы, любім сустракаць і прымаць гасцей, частаваць іх...»?

Зрэшты, і мы, айчынныя літаратары, і браты-журналісты грэшныя ў гэтым. Неаднойчы я сустракаў радкі пра беларускую гасціннасць і ў паэтычных творах, і ў публікацыях на старонках перыядычных выданняў.

Трэба яшчэ памятаць вось што: госці на тое і госці, каб не быць ашчаднымі ў словах падзякі, гаворачы, які цёплы прыём аказалі ім гаспадары. Выходзіць, што гасціннасць — рэч больш аб'ектыўная, чым суб'ектыўная. І ад слоў гаспадароў, і ад слоў гасцей яна мала залежыць. Паўстае пытанне: ад чаго?

Вядома ж, ад якасці паслуг — найперш. Чарка на пасашок — гэта добра, гэта ў нашым менталітэце. Але гэта такая дробязь у агульнай практыцы гасціннасці. А вось іншыя «дробязі» часам знішчаюць усе нашы найлепшыя намеры паказаць сваю гасціннасць. У інтэрнэтнай інфармацыйнай прасторы шмат водгукаў турыстаў, якія наведалі Беларусь. Большасць з іх — станоўчыя, прыемныя. Але шмат і такіх, ад якіх крыўдна і сорамна.

Прывяду толькі адзін факт, які не ўкладваецца ў паняцце гасціннасці, пра што мне расказалі знаёмыя масквічы. Яны прыязджалі ў Брэст да сваіх сяброў, з якімі калісьці пазнаёміліся падчас курортнага адпачынку на моры. І, зразумела, не маглі не наведаць мемарыяльную святыню.

У музейным комплексе «Брэсцкая крэпасць-герой» ёсць кавярня «Цытадэль». Вандроўнікі-госці папрасілі афіцыянта прынесці для аднагадовай дачушкі бутэрброд з маслам: любіць такую ежу дзіця. Праз некалькі хвілін афіцыянт вяртаецца і разводзіць рукамі:

— Не магу выканаць гэтую просьбу...

— У вас няма на кухні батона і масла? — перапытвае маці.

— Масла ёсць, але няма бухгалтара, каб падлічыць, колькі яго пойдзе на бутэрброд. Сёння выхадны ў бухгалтэрыі...

Працягваць размову не мела сэнсу... Бацька дзяўчынкі схадзіў у найбліжэйшы прадуктовы магазін і вырашыў гэтую праблему...

Дробязь? Так. Але падобныя дробязі, на жаль, чакаюць гасцей шмат дзе. А іх не павінна быць, калі мы лічым сябе гасціннымі.

Гэта, безумоўна, залежыць ад гасціннасці канкрэтнага чалавека, ад агульнага ўзроўню паслуг, ад нашай агульнай культуры. Калі гэтыя паняцці супадаюць, то і такіх дробязяў не ўзнікае.

Мне даводзілася бачыць і чуць расчараванне турыстаў, калі ім гаварылі, што ў горадзе няма кніжнай крамы. Ці адпавядае такі горад статусу горада? А такіх гарадоў у сённяшняй Беларусі не адзін і не два, а дзясяткі. І нельга апраўдаць гэтую сітуацыю тым, што шырокае распаўсюджванне ў апошні час атрымаў інтэрнэтны кніжны гандаль: для большасці насельніцтва такая паслуга наўрад ці даступная.

Ды што гаварыць пра высокія духоўныя запатрабаванні, калі ў многіх нашых гарадах і раённых цэнтрах да гэтага часу належным чынам не вырашана праблема грамадскіх прыбіральняў. Падчас масавых святочных мерапрыемстваў устанаўліваюцца біятуалеты, а пасля свят яны знікаюць. Лічу, што ў Беларусі на сёння ёсць рэальныя магчымасці паўсюдна зрабіць грамадскія прыбіральні бясплатнымі. Не такія ўжо вялікія грошы патрэбныя на іх утрыманне ў параўнанні з іншымі затратамі ў жыллёва-камунальнай гаспадарцы краіны. Гэта стала б яшчэ адным добрым знакам нашай гасціннасці.

Самае небяспечнае, што можа прывесці да зніжэння ўзроўню беларускай гасціннасці, — гэта наша абыякавасць да ўсяго, што робіцца вакол нас. Калі, не дай бог, забудзем, што мы — беларусы, што наша гасціннасць — гэта наша людскасць.
Адна знаёмая мінчанка з горыччу расказала мне аб тым, што яна вельмі хацела запрасіць гасцей з замежжа да сябе ў кватэру, але не рашылася: «Пад'езд і ліфт шматкватэрнага дома так «скалечаны», што самой сорамна заходзіць у яго...» І ёй давялося прызначыць сустрэчу з гасцямі ў рэстаране.

У рэшце рэшт, гасціннасць — гэта наш лад жыцця, наш стыль жыцця. Якасць гасціннасці — яна ва ўсім: у абслугоўванні ў гасцініцах, аграсядзібах і музеях, у адносінах да старэйшага пакалення і грамадскай маёмасці, у паводзінах у грамадскіх месцах. І, што вельмі важна, у культуры нашай гаворкі. Яна можа быць на роднай мове, можа быць рускамоўнай, але з павагай да субяседніка і да тых, хто побач з намі. Грубасць не ведае, ці госць побач з вамі, ці суайчыннік. Ды і ніякага падзелу на сваіх і чужых тут быць не можа. Выкараняць яе трэба агульнымі высілкамі паўсюдна: і ў працоўных калектывах, і ў месцах адпачынку, і ў грамадскім транспарце.

Толькі ў рашучым ачышчэнні грамадства ад гэтых негатыўных з'яў, пастаянным імкненні да ўсталявання высокіх духоўна-маральных каштоўнасцяў можна будзе гаварыць пра нашу сапраўдную гасціннасць.

Вось чаму нашы клопаты пра якасць беларускай гасціннасці Годам якасці не павінны скончыцца. Нам трэба з году ў год настойліва працягваць традыцыі хлебасольнасці, якія мы атрымалі ў спадчыну, і развіваць усё найлепшае, да чаго мы дадумаліся ў наш час, што практыкуем сёння.

Іван КАРЭНДА