У многіх прынята пачынаць нешта новае з першага чысла, панядзелка, і ўжо Новы год тут увогуле асаблівая дата. Але ці варта прывязваць да яе пачынанні? Калі дакладна вырашылі мяняць жыццё з новага года, з чаго трэба пачынаць? І чаму так важна падвесці вынікі мінулага года? Як зрабіць так, каб навагодняе жаданне перамен не забылася ўжо да канца святочных выхадных?
Псіхолагі раяць не планаваць глабальных перамен з новага года. Многія цешаць сябе думкамі, што разам з новым каляндарным годам яны пачнуць заадно і новае жыццё. Гучыць натхняльна, толькі вось гэтая ідэя насамрэч не вельмі жыццяздольная.
Загвоздка ў тым, што, жадаючы пачаць новае жыццё, большасць з нас думае аб радыкальных зменах. Толькі вось для псіхікі любыя змены, нават добрыя, — гэта стрэс. Ёй больш падабаецца звыклае, адзначае псіхолаг Вольга Віктарава.
Вось чаму ідэя з новым жыццём можа не скласціся:
— усё мяняецца занадта кардынальна, вы не вытрымліваеце і вяртаецеся назад;
— вы хочаце перамен, але не вельмі разумееце, навошта вам гэта трэба;
— пакуль усе вакол адпачываюць і раслабляюцца, вы заганяеце сябе ў дадатковы стрэс.
Калі змен сапраўды хочацца, варта прааналізаваць асноўныя сферы жыцця (здароўе, сям’я, праца і т. п.) і адказаць на пытанне, што ў іх не задавальняе, а затым уявіць жаданую карціну. Галоўнае пры гэтым разумець, чаго і навошта хочацца і чаму гэта важна.
Наступнае дзеянне — прадумаць невялікія крокі без прывязкі да дат і абавязковасці. Любая глабальная змена — гэта дарога з невялікіх і цалкам рэалізавальных крокаў, адзначае псіхолаг. Адзін з іх можна, але неабавязкова, зрабіць прама зараз.
Памятайце, што перш чым будаваць планы на новы год, можна падвесці вынікі года мінулага. Прычым рабіць гэта добра, нават калі ён быў для вас не вельмі ўдалым — і вось чаму.
Па-першае, гэта магчымасць нарэшце звярнуць увагу на сябе. У паўсядзённым жыцці, як правіла, людзі робяць гэта не так часта, як трэба было б. Сам факт звароту ўвагі на ўласныя думкі аб мінулым годзе, на ўласныя пачуцці — вельмі важная праца, кажа псіхолаг Дар’я Барысяк. У такія моманты мы перасоўваем фокус увагі з навакольнага свету на сябе і пачынаем лепш заўважаць, у чым нашы патрэбы, чым мы задаволеныя, а чым не, і чаго наогул жадаем.
Па-другое, гэта магчымасць заўважыць і адзначыць змены, якія з вамі адбыліся. А гэта не так проста, як здаецца: строга кажучы, гэтаму навыку псіхолагі спецыяльна вучаць у працэсе тэрапіі, таму што пераважная большасць людзей не ўмеюць заўважаць і адзначаць свае змены — і пачуццёвыя, і кагнітыўныя, і паводніцкія.
Нават дынаміку ў становішчы ўласных спраў бывае ацаніць няпроста. «Было добра, стала дрэнна» — гэта не ацэнка змен. Патрэбна канкрэтыка.
Па-трэцяе, гэта магчымасць атрымаць рэсурс у працэсе падвядзення вынікаў года. Як гэта працуе? Калі мы не даем сабе магчымасць спыніцца і паглядзець, што канкрэтна было зроблена, якія змены адбыліся і якія вынікі былі атрыманы, мы «звальваемся» ў звышабагульненне, а таксама абясцэньванне.
«Вызначыце сваё новае жыццё. У чым яно будзе заключацца? Якіх сфер жыцця датычыць? Падумайце, чаго вы хочаце ад новага жыцця? Можа быць, гэта паляпшэнне здароўя, кар'ернага росту ці развіцця асабістых адносін. Запішыце тое, што хочаце ўбачыць у сваім новым жыцці як мэты і разбіце іх на больш дробныя задачы — на штодзённыя або штотыднёвыя, каб мець дакладны план дзеянняў».
Звышабагульненне — гэта калі мы на аснове аднаго якога-небудзь выпадку робім глабальныя высновы. Выглядае гэта прыкладна так: «У гэтым годзе я заваліў праект, таму год быў дрэнны, а я няўдачнік». Але ці так гэта на самой справе? А ці было нешта яшчэ сёлета?
Калі вы возьмецеся дэталізавана ўспамінаць гэты год, высветліцца, што было шмат усяго яшчэ — у тым ліку таго, за што варта сябе пахваліць. А калі вы звяртаеце ўвагу на такія справы і сваю ролю ў іх, вы атрымліваеце задавальненне, а яно — адна з крыніц рэсурсу, які дазваляе рухацца наперад.
А на звышабагульненнях далёка вы не паедзеце — хутчэй, згубіце матывацыю і атрымаеце адчувальны ўдар па сваёй самаацэнцы.
Нарэшце, па-чацвёртае, гэта магчымасць прааналізаваць, што было зроблена, а што зрабіць не ўдалося — і чаму. Цалкам магчыма, што тое, што зроблена не было — добрыя мэты на будучы год, якія ўжо будуць дапоўнены вопытам і разуменнем. Але таксама магчыма, што, падумаўшы, вы прыйдзеце да высновы, што тое, што не зроблена — не зроблена не проста так, у рэальнасці вы гэтага не хочаце і вам туды проста не трэба. І гэта таксама вынік.
Для таго каб падвесці асабістыя вынікі года, найперш варта сабе нагадаць пра тое, што гэта менавіта вашыя вынікі года, і таму варта адмовіцца ад параўнання сябе з іншымі.
Самае правільнае параўнанне — гэта параўнанне сябе з сабой на лініі часу.
Калі год для вас апынуўся складаным, вы будзеце неўсвядомлена імкнуцца да таго, каб зваліць усё ў адну кучу пад сцягам некалькіх дрэнных падзей: погляд атрымаецца тунэльным. Таму пастаўцеся да падвядзення вынікаў года як да задачы, у рамках якой вам неабходна пашырыць свой погляд на пражыты год: пазбягайце звышабагульненняў і імкніцеся да дэталізацыі і канкрэтыкі.
Дрэнныя падзеі здараюцца, і мы не заўсёды ў сілах на іх паўплываць. У такім выпадку іх варта проста прыняць: «Так, было, і гэта сумна». Але ж было і шмат усяго іншага — паспрабуйце ўключыць гэтыя выключэнні ў свой спіс.
Памятайце, што жыццё не абмяжоўваецца толькі адной сферай. Падумайце пра працу, сям’ю, сяброў, самаразвіццё, пра матэрыяльны і духоўны бок жыцця, а таксама пра тое, як удавалася адпачываць сёлета. Каб падвесці вынікі года, можна таксама задаць сабе некалькі пытанняў.
Што новага для сябе вы даведаліся сёлета? (Гаворка не толькі пра нейкія адукацыйныя курсы і навучанне, глядзіце на рэчы шырэй.)
Якія важныя падзеі адбыліся ў гэтым годзе і як яны на мяне паўплывалі? Што я, дзякуючы ім, атрымаў?
Якія перамогі і дасягненні ў мяне былі сёлета? Дзякуючы чаму я іх дасягнуў? Якія мае якасці паўплывалі на атрыманне поспеху? (Імкніцеся глядзець шырэй.)
Чаму мяне навучылі дрэнныя падзеі, якія адбыліся са мной у гэтым годзе?
Чаго я не дасягнуў у гэтым годзе і па якіх прычынах? Ці варта гэтыя мэты ўключыць у план наступнага года, ці яны страцілі для мяне сваю значнасць?
І памятайце, што свет не чорна-белы, і нават самы цяжкі год нясе ў сабе не толькі дрэнныя падзеі, але і добрыя, а таксама вучыць чамусьці важнаму, што спатрэбіцца ў будучыні. Правільнае ў адносінах да сябе падвядзенне вынікаў года дапаможа знайсці рэсурс, каб рухацца далей больш упэўнена, з новымі планамі і ідэямі.
Пасля падвядзення некаторых вынікаў мінулага года можна пачаць планаваць новае жыццё.
— Вызначыце сваё новае жыццё. У чым яно будзе заключацца? Якіх сфер жыцця датычыць? Падумайце, чаго вы хочаце ад новага жыцця? Можа быць, гэта паляпшэнне здароўя, кар’ернага росту ці развіцця асабістых адносін. Запішыце тое, што хочаце ўбачыць у сваім новым жыцці як мэты і разбіце іх на больш дробныя задачы — на штодзённыя або штотыднёвыя, каб мець дакладны план дзеянняў, — раіць псіхолаг Алена Дзьячкова.
Спецыяліст прапануе яшчэ некалькі канкрэтных спосабаў для змены свайго жыцця, якія можна пачаць рабіць з новага года:
— візуалізуйце поспех: уявіце сабе, як будзеце адчуваць сябе, калі ў вас наступіць ваша новае жыццё. Візуалізацыя дапамагае падтрымліваць матывацыю і веру ў свае магчымасці;
— каб жыць новае жыццё па-новаму, рабіце нешта новае кожны дзень ці дзейнічайце па-іншаму;
— усталюйце рэалістычныя чаканні: памятайце, што змены патрабуюць часу і намаганняў. Будзьце гатовыя да таго, што не ўсё пойдзе гладка, і не падайце духам пры ўзнікненні цяжкасцяў;
— стварыце вакол сябе асяроддзе, якое падтрымлівае, — майце зносіны з людзьмі, у якіх падобныя з вамі мэты, каштоўнасці і інтарэсы. Рэгулярна нагадвайце сабе аб сваіх дасягненнях і прагрэсе;
— будзьце гатовыя да змен: новае жыццё можа запатрабаваць ад вас прыняцця новых рашэнняў і адмовы ад старых звычак. Будзьце гнуткімі і адкрытымі для змен, якія рыхтуе ваша новае жыццё.
Ёсць адна вельмі папулярная, простая і эфектыўная практыка «Кола балансу». На лісце паперы намалюйце круг і падзяліце яго на некалькі роўных сегментаў. Кожны сегмент — гэта важная сфера вашага жыцця або тое, што б вам хацелася. Сегменты і іх колькасць вы вызначаеце самі, прыкладны пералік: здароўе, адносіны, кар’ера, заробак, сябры, забавы і адпачынак і інш., духоўнае развіццё. А далей адзначце, на колькі балаў па 10-бальнай шкале вы ацэньваеце сваю задаволенасць на сённяшні дзень.
З гэтага графіка наглядна будуць бачныя тыя сферы, якія вы пакуль не рэалізуеце. Па кожнай такой сферы можна канкрэтызаваць, што менавіта вы тут хочаце, і намеціць план дзеянняў па рэалізацыі. У плане павінны быць і маленькія, і вялікія дзеянні.
Але ўсім нам час ад часу ўласцівая пракрастынацыя — пастаяннае адкладванне важных спраў. Што ж адчувае і з якімі псіхалагічнымі праблемамі сутыкаецца чалавек, калі не атрымлівае жаданага і не выконвае свае мэты?
Гэта засмучэнне, расчараванне, злосць, крыўда. Калі чалавек адмаўляецца рухацца ў бок таго, што для яго сапраўды важна, — рана ці позна ён сутыкнецца з выгараннем. Калі здаецца, што ты не жывеш сваё жыццё, а проста існуеш, губляецца цікавасць да ўсяго. Магчыма, нават разаўецца дэпрэсія.
Калі ж не ўдаецца ажыццяўляць нейкія не такія значныя задачы, то абурэнне, хутчэй, будзе кароткім і нямоцна адаб’ецца на стане ў цэлым.
І апошняе: каб дабіцца жаданых вынікаў у новым годзе, важна ставіць перад сабой выканальныя мэты. Лепш вылучыць адзін важны напрамак. Гэта дазволіць разумець, што канкрэтна трэба зрабіць, каб атрымаць жаданы вынік.
Кожны тыдзень трэба глядзець, чаго ўжо ўдалося дасягнуць. Многія дарослыя перад Новым годам загадваюць невыканальныя жаданні. Больш за тое, яны часта перакладаюць адказнасць за выкананне сваіх жаданняў на вонкавыя сілы, тым самым пераконваючы сябе, што самі не могуць вырашыць якую-небудзь праблему. Псіхолагі папярэджваюць, што мэты ў такой сітуацыі цяжка будзе дасягнуць.
Каб не здарылася так, што дадзеныя сабе навагоднія абяцанні вы забылі ўжо да канца святочных выхадных з прычыны іх неўсведамлення; калі вы сапраўды нечага хочаце, неабавязкова чакаць навагодняй ночы ці панядзелка — дзейнічайце прама зараз.
Алена КРАВЕЦ
Фота з адкрытых крыніц
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
