Беларусь і Расія вядуць перагаворы аб стварэнні саюзнай праграмы пад рабочай назвай «Крышталі і дэтэктары» (аб вырабе адпаведных прылад). Чакаецца, што неўзабаве ў краіне будуць адкрытыя новыя пункты назіранняў па вымярэнні радыенуклідаў трыцію. Сёння працуе 120 пунктаў назірання і дзесяць аўтаматычных станцый кантролю, якія ў анлайн-рэжыме кругласутачна дазваляюць бачыць радыяцыйную абстаноўку ў Беларусі і на трансгранічных аб’ектах. А да 2030 года ў краіне павінны збудаваць пункт захоўвання радыеактыўных адходаў. Гэтымі і іншымі вынікамі і планамі работы Нацыянальнай сістэмы маніторынгу навакольнага асяроддзя, якой сёлета споўнілася 30 гадоў, падзяліліся ўдзельнікі тэматычнага круглага стала, які прайшоў у Белгідрамеце.
Мерапрыемства, прысвечанае радыяцыйнаму маніторынгу, сабрала каманду бяспекі, і гэта не проста сустрэча спецыялістаў, але даніна памяці тым, хто ствараў сістэму маніторынгу. Першыя архівы пісалі ад рукі рознымі алоўкамі і чарніламі, а сёння створана сістэма з базамі даных, і гэта адказ на выклік Чарнобыля, зазначылі эксперты, якія аднагалосна падкрэслілі, што радыяцыйны маніторынг, якому падвяргаюцца вада, паветра і глеба, будзе ўмацоўвацца.
— Менавіта ў выніку аварыі на ЧАЭС найбольшыя змены закранулі сферу радыяцыйнага маніторынгу — ствараліся сотні пунктаў назірання для маніторынгу. Дзякуючы назіранням і маніторынгу, удалося за кароткі час пераадолець шмат наступстваў, вярнуць да жыцця тэрыторыі і паклапаціцца пра здароўе насельніцтва. У севазварот, напрыклад, вярнулася амаль палова зямель, якія былі прызнаны забруджанымі пасля аварыі на ЧАЭС (12,5% з 25%) у выніку змяншэння ўтрымання ў іх радыяцыйнага забруджвання, — расказала Таццяна Кананчук, начальнік галоўнага ўпраўлення экалагічнай палітыкі, міжнароднага супрацоўніцтва і навукі Мінпрыроды.
Ад Белгідрамета і Інфармацыйна-аналітычнага цэнтра радыяцыйнага маніторынгу Галоўнага інфармацыйна-аналітычнага цэнтра Нацыянальнай сістэмы маніторынгу навакольнага асяроддзя (ГІАЦ НСМНА) Мінпрыроды штоквартальна атрымлівае справаздачы з падрабязным аналізам, і ніякіх фонавых усплёскаў радыяцыі не фіксуецца. Радыяцыйная сітуацыя станоўчая, удакладніла яна:
— На тэрыторыях, якія падвергліся радыеактыўнаму забруджванню, кантроль ажыццяўляецца ў рамках радыяцыйнага маніторынгу. А, згодна з Дзяржпраграмай па пераадоленні наступстваў аварыі на ЧАЭС, праводзіцца асобная дадатковая работа. Раз на пяць гадоў на падставе вынікаў маніторынгу, які праводзіць Белгідрамет, Саўмін прымае пастановы аб пераводзе населеных пунктаў (тэрыторый) з зоны з адным узроўнем радыяцыйнага забруджвання ў іншую. Работа па пераадоленні наступстваў аварыі на ЧАЭС вядзецца і ў рамках Саюзнай дзяржавы, асобны кірунак — работа па развіцці атамнай энергіі.
Будаўніцтва станцыі цяпер можна лічыць завершаным, паколькі днямі МНС выдала ліцэнзію на эксплуатацыю другога энергаблока, і ўжо можна казаць пра паўнавартаснае функцыянаванне АЭС, Белгідрамет забяспечвае адпаведны кантроль радыяцыйнай абстаноўкі на тэрыторыях, прылеглых да БелАЭС, нагадаў Леанід Дзедуль, першы намеснік начальніка Дзяржатамнагляду.
— Акрамя таго, згодна з нормамі і патрабаваннямі ў сферы радыяцыйнай і ядзернай бяспекі, сама станцыя павінна забяспечыць у зоне назірання радыяцыйны маніторынг з вывадам інфармацыі ў тым ліку і на адкрытае табло. Звесткі аб радыяцыйнай абстаноўцы змяшчаюцца таксама на сайце (даныя з радыяцыйных пастоў абнаўляюцца штохвілінна). Актуальная інфармацыя аб радыяцыйным кантролі і рабоце сістэм радыяцыйнага кантролю паступае са станцыі ў рэжыме анлайн і ў наш інфармацыйна-аналітычны цэнтр.
У цэнтры ядзернай бяспекі Дзяржатамнагляду ёсць мабільная лабараторыя, з дапамогай якой практыкуецца альтэрнатыўны рэгуляцыйны кантроль за абстаноўкай вакол атамнай станцыі. Пачынаючы з моманту, калі на станцыю яшчэ не было ўвезена ядзернае паліва, лабараторыя раз на месяц выязджае на адбор проб паветра і глебы і замер радыяцыйнага фону ў цэлым. За ўвесь гэты час змен у горшы бок не адзначалася, запэўніў ён:
— З пункту гледжання рэгулявання мы разумеем, што існуюць пэўныя цяжкасці ў плане камплектуючых да прылад, таму вядзём перагаворы з Расіяй аб стварэнні саюзнай праграмы пад рабочай назвай «Крышталі і дэтэктары». Мяркуецца, што яна дазволіць наладзіць выраб адной з галоўных складальных прылад радыяцыйнага кантролю — дэтэктараў. Гэта неабходна для таго, каб айчынныя вытворцы прылад («Атамтэх», «Полімайстар») маглі ўжо па заяўках пэўных заказчыкаў ствараць канкрэтную прыладу з патрэбнай адчувальнасцю. Гаворка можа ісці і пра стварэнне сумесных прадпрыемстваў. Пляцоўка пад іх будзе абрана ў ходзе рэалізацыі праекта (у лістападзе будзе абмеркаванне сумесных прапаноў у гэтым кірунку). Галоўнае, каб мы маглі вырабляць асноўныя матэрыялы на тэрыторыі Саюзнай дзяржавы і не залежаць ад імпарту.
Каб ствараць сваё абсталяванне, найперш неабходна правесці навуковыя даследаванні па стварэнні доследных узораў, а пасля ўжо і абсталявання, удакладніла Таццяна Кананчук:
— Плануючы работу Мінпрыроды на 2024 год, у навукова-даследчай рабоце гэтаму ўдзяляецца асаблівая ўвага, як і па якасці атмасфернага паветра і радыяцыйным кантролі. У нас вялікія надзеі на новую праграму Саюзнай дзяржавы, якую мы сумесна з Расгідраметам (Расія) падрыхтавалі на чарговую пяцігодку, дзе радыяцыйнаму маніторынгу аддадзена асаблівая ўвага ў плане развіцця матэрыяльна-тэхнічнай базы і праграмнага забеспячэння і доследных узораў.
Пытанням радыяцыйнага маніторынгу ўдзялялася асаблівая ўвага ўжо на першым этапе стварэння БелАЭС — у раёне станцыі было арганізавана дзесяць стацыянарных пунктаў назірання. Пункты аснашчаны аўтаматызаванай сістэмай кантролю радыяцыйнага становішча (АСКРС).
— Аб’ектавы маніторынг вядзецца на адлегласці 12,9 кіламетра ад станцыі, а нацыянальны распасціраецца на 100 кіламетраў і больш. Сёлета была падпісана інструкцыя аб абмене аператыўнай інфармацыяй паміж БелАЭС і Галоўным інфармацыйна-аналітычным цэнтрам Нацыянальнай сістэмы маніторынгу навакольнага асяроддзя (ГІАЦ НСМНА), што стала добрым інструментам для далейшага ўдасканальвання работы. Адобраны другі праект МАГАТЭ па ўдасканаленні радыяцыйнага маніторынгу і папярэджанні надзвычайных радыелагічных сітуацый у кантэксце рэалізацыі першай ядзернай праграмы. Для яго выканання мы аб’ядналіся з МНС, каб кансалідаваць усе рэсурсы, — падзялілася Зоя Трафімчык, начальнік аддзела радыяцыйнага маніторынгу службы радыяцыйнага маніторынгу ГІАЦ НСМНА.
Чакаецца, што ў Беларусі будуць адкрыты новыя пункты назіранняў па вымярэнні радыенуклідаў трыцію (БелАЭС ужо выконвае гэтую работу, якая будзе ўведзена і ў нацыянальны маніторынг). Плануецца, што айчынныя спецыялісты будуць праходзіць навучанне ў расійскай арганізацыі «Тайфун». Беларусы спадзяюцца таксама, што МАГАТЭ прапануе беларускаму боку і іншыя развітыя краіны (з пункту гледжання атамнай энергетыкі), каб паглядзець, ці дастаткова ў краіне маніторынгу, які існуе.
Ірына СІДАРОК
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
