Капітан Дзмітрый Калеснікаў. Ён жа... Бельскі

Больш як дваццаць гадоў таму, у жніўні 2000-га, свет скаланула жахлівая падзея: у Баранцавым моры ўзарвалася атамная падводная лодка. Яе камандзір Генадзь Лячын і большасць экіпажа загінулі адразу, у першыя хвіліны пасля выбуху, меншасць — перамясцілася ў дзявяты адсек і пачала змагацца за выжыванне.

Мільёны людзей ва ўсім свеце сачылі тады за лёсам маракоў, маліліся за іх, з нецярпеннем чакалі вестак.

Камандаванне рэштай экіпажа фактычна ўзяў на сябе капітан-лейтэнант Дзмітрый Калеснікаў. У цемры, навобмацак ён занатаваў імёны 23 падводнікаў, якія ацалелі, паведаміў: «Шанцаў, падобна, няма... Будзем спадзявацца, што хоць нехта прачытае».

Запіску і сапраўды прачыталі — пасля таго як абвугленае цела дасталі з дзявятага адсека і паднялі з дна Баранцава мора. Апроч іншага, там ёсць словы: «...отчаиваться не надо...».

За некалькі месяцаў да гібелі Дзмітрый ажаніўся з прыгажуняй Вольгай, перад выхадам на апошнія вучэнні напісаў жонцы прарочае:

А когда час придёт умирать,

Хотя мысли такие гоню,

Мне придётся тогда прошептать:

«Родная, тебя я люблю!»

Раман Калеснікаў, бацька афіцэра-падводніка, у адным з інтэрв'ю гаварыў: «Мяне суцяшае толькі тое, што ён зведаў каханне. Ён быў такі акрылены, стаў пісаць вершы...»

Думаецца, прычына таму — не толькі пачуцці. Сярод продкаў героя-падводніка, пра якіх ён нават не здагадваўся, былі літаратурна адораныя людзі са славутага мястэчка Цімкавічы, што на Капыльшчыне. Тут нарадзіўся яго дзядуля Антон Бельскі (бацька Рамана), які, у сваю чаргу, быў унукам Сільвестра Бельскага, выпускніка літаратурнага і фізіка-матэматычнага факультэтаў Віленскага ўніверсітэта, дзе вучыўся ў адзін час з Адамам Міцкевічам, Ігнатам Дамейкам і іншымі філаматамі ды філарэтамі. Літаратурнымі пошукамі займаўся і дзядзька падводніка Фама Бельскі, выпускнік славутай Слуцкай гімназіі, прафесар педагогікі.

А вось Антон Бельскі (дома — Тоня, год нараджэння 1919-ы), дзядуля Дзмітрыя, абраў прафесію вайскоўца. Магчыма, таму, што сям'я тады ледзь зводзіла канцы з канцамі, а служба — гэта пэўнае матэрыяльнае забеспячэнне... Аднак, хутчэй за ўсё, на выбар паўплывала тое, што да 17 верасня 1939 года ў Цімкавічах месціўся штаб 17-га пагранічнага атрада, і дзеці, падлеткі не маглі не захапляцца прыгожай формай ды адмысловай выпраўкай кадравых афіцэраў.

Не заўжды, але ж мары збываюцца: сярод выпускнікоў Растоўскага ваеннага пяхотнага вучылішча быў і лейтэнант Бельскі. Што цікава, ён яшчэ курсантам з першага позірку закахаўся ў красуню Ніну, якая адказала яму ўзаемнасцю, стала жонкай, нарадзіла сына.

...З першых дзён Вялікай Айчыннай Антон Бельскі быў на фронце: старшы ад'ютант стралковага батальёна, камандзір 1-га батальёна, начальнік штаба брыгады. Яго стрыечны брат Георгій Яталь у сваім дзённіку пісаў: «Тоня ваяваў пад Сталінградам, быў паранены, са шпіталя збег на фронт… У 23 гады ён быў зусім белы... сівы».

Жонка Ніна Калеснікава чакала яго, пісала лісты свекрыві Фядоры Паўлаўне. Працытую хіба асобныя: «Гляджу на яго кашульку, і здаецца, што ён зойдзе ў пакой, усміхнецца і будзе казаць: «Вось скончыцца вайна, паедзем да мамы ў адпачынак, будзеш там гаспадарыць... Ён марыў пабываць дома, убачыць сваіх сяброў...» У іншым лісце: «Вельмі шкада, што Тоню не прыйшлося пабыць у любімых родных мясцінах. Прыехаць у Цімкавічы ён хацеў адразу пасля вучылішча, але гэтаму перашкодзіла вайна...»

У лістах да мамы (так нявестка звала свякроў) вельмі шмат сведчанняў пра Рому, іх маленькага сына: «Кожны дзень супакойваю сябе, што Тоня жывы, пераношу ўсе цяжкасці... А радасць толькі адна, сынок — копія Тоні: і ручкі, і вочкі, усё ў яго, нават хада... І гаспадар які: дзе што знойдзе, усё цягне дахаты. Я купіла яму казлянятка, ён яму рве траўку і носіць вадзічку».

А гэта — невялічкі фрагмент аднаго з лістоў Ніны, які ў снежні 1949-га яна даслала дзеверу (брату мужа і майму бацьку) Івану Бельскаму: «Калі вы калі-небудзь кахалі, то ведаеце, якое цяжкае расстанне. У мяне няма 50 % здароўя, у мяне няма самага дарагога ў жыцці — Тоні, які для мяне ніколі не паміраў».

...Увесну 2010-га — амаль праз семдзесят гадоў — Антон Бельскі і сапраўды падаў голас: нам, сваякам, патэлефанавалі з тэлепраграмы «Чакай мяне» і паведамілі, што хацелі б перадаць франтавы ліст, адрасаваны яго матулі.

Аказалася, скрынкі з пісьмамі савецкіх салдат і афіцэраў летам 1941-га трапілі ў рукі нацыстаў, сярод якіх быў прагматычны доктар Альштэгер. Разумеючы каштоўнасць эпісталярных дакументаў, ён адправіў іх свайму сябру ў Аўстрыю. Там яны доўга захоўваліся ў музейных фондах і ўрэшце вярнуліся назад: з 1186 лістоў — тры напісаныя Антонам Бельскім.

На жаль, ні яго маці Фядоры Паўлаўны, ні брата Івана сярод жывых ужо не было, аднак здымачная група прыязджала ў вёску Цімкавічы, зняла і паказала сюжэт, падштурхнула нашу сям'ю да пошукаў Рамана — сына Антона Бельскага.

Складанасць заключалася ў тым, што пасля 1949 года сувязь з Нінай Калеснікавай абарвалася (удава яшчэ раз выйшла замуж і, дбаючы пра лёс хлопчыка, якому ў жыцці мог пашкодзіць запіс «бацька знік без вестак», змяніла яго прозвішча на сваё — Калеснікаў, змяніла імя па бацьку)...

Але ж мы ўрэшце адшукалі Рамана! Высветлілася, што ён — капітан 1-га рангу, кандыдат ваенных навук, доўга служыў на падводных лодках, выкладаў у Вышэйшым ваенна-марскім вучылішчы. Цяпер на пенсіі, жыве ў Санкт-Пецярбургу.

Дзмітрый Калеснікаў — сын Рамана і ўнук Антона Бельскага...

Памятаю, калі ўпершыню ўбачыў фота Дзімы і прачытаў яго сціслую біяграфію, заўважыў агульнае з дзедам Антонам: абодва маладыя і чымсьці знешне падобныя, абодва капітаны, абодва моцна кахалі і жаніліся з прыгажунямі... Абодва так рана пайшлі з жыцця...

Будучы герой «Курска» нарадзіўся 10 жніўня 1973 года ў Хабараўску, скончыў гімназію і Вышэйшае ваенна-марское інжынернае вучылішча, стварыў сям'ю за чатыры месяцы да вучэнняў, з якіх, на жаль, не вярнуўся...

Цынкавую труну з целам капітан-лейтэнанта Калеснікава, пакрытую Андрэеўскім сцягам, устанавілі ў зале Адміралцейства. На развітанне з героем-падводнікам дзве гадзіны ішлі пецярбуржцы, маракі, курсанты. Пахаваны ён на Серафімаўскіх могілках у Санкт-Пецярбургу. На пліце мемарыяла ў гонар загінулых членаў экіпажа «Курска» (усяго 118 чалавек) накрэслены яго словы: «...отчаиваться не надо...». Пасмяротна капітан-лейтэнант узнагароджаны ордэнам Мужнасці. Дзённік і фрагмент запіскі Калеснікава захоўваюцца ў Ваенна-марскім музеі Паўночнага флоту ў Мурманску.

Трагедыі «Курска» прысвечаны шматлікія дакументальныя і мастацкія творы, у якіх прысутнічае вобраз Дзмітрыя Калеснікава. У 2009 годзе ў Аўстраліі пастаўлена п'еса С. Яновіча «Курск», асобнымі выданнямі выйшлі кнігі «Унесенные бездной» М. Чаркашына, «Время умирать: катастрофа «Курска» Р. Мура і іншыя. Вядомы рок-гурт «ДДТ» прысвяціў афіцэру-падводніку песню «Капітан Калеснікаў».

Ён, Дзмітрый, напэўна, марыў пра ўласных дзетак, аднак лёс наканаваў яму кароткае сямейнае шчасце. У яго застаўся малодшы брат Аляксандр (1978 года нараджэння), які таксама быў афіцэрам-падводнікам, аднак пасля гібелі Дзмітрыя службу пакінуў... Мы перапісваемся з ім, дасылаем адзін аднаму фотаздымкі і сканы іншых сямейна-радавых дакументаў. Калі-небудзь, спадзяюся, убачымся ў Цімкавічах, на радзіме нашых дзядоў і прадзедаў.

Радуе і цешыць, што ў Антона Бельскага ёсць нашчадкі: унук, унучка і праўнукі: два дарослыя хлопцы ў Пяцігорску і дзве прыгажуні ў Санкт-Пецярбургу. А значыць, недарэмна ён злажыў сваю галаву ў гады ваеннага ліхалецця: жыццё працягваецца.

Алесь БЕЛЬСКІ, прафесар, доктар філалагічных навук

г. Мінск.