На памяць ад Якуба Коласа

У гэтым юбілейным годзе Дзяржаўны літаратурна-мемарыяльны музей Якуба Коласа рэалізуе праект «Ад усяго сэрца, ад усёй душы: інскрыпты Якуба Коласа на кнігах», які атрымаў падтрымку гранта Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у сферы культуры. Дзякуючы праекту, былі выяўлены дарчыя надпісы паэта пачынальніку рускай дзіцячай літаратуры Самуілу Якаўлевічу Маршаку, перакладчыку твораў Якуба Коласа Міхаілу Васільевічу Ісакоўскаму, вядомаму беларускаму навукоўцу Яўгену Іванавічу Барычэўскаму і многім іншым асобам. Вось і сёння падзелімся з нашымі чытачамі адной з такіх знаходак.

У 20 томе збору твораў Якуба Коласа асобным раздзелам пададзены інскрыпты паэта на кнігах і фотаздымках. Большасць з іх захоўваецца ў музеях, архівах і прыватных калекцыях. Але і бібліятэкі Беларусі валодаюць рэдкімі асобнікамі кніг з рукапісамі класіка беларускай літаратуры. Сярод іх — Нацыянальная бібліятэка Беларусі, Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Якуба Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, Слонімская цэнтральная раённая бібліятэка імя Якуба Коласа.

12 кніг паэт падарыў бібліятэцы Акадэміі навук. Сярод іх — зборнікі вершаў, аповесці «У палескай глушы», «Дрыгва», паэма «Адплата», выбраныя творы на беларускай і рускай мовах. Усе кнігі былі падараваны ў адзін дзень — 6 лютага 1950 года, аб гэтым сведчаць аднолькавыя дарчыя надпісы на кнігах:»Бібліятэцы Акадэміі навук БССР. Якуб Колас 6. ІІ. 1950 г.». Акрамя кніг, падпісаных аўтарам установе, у бібліятэцы беражліва захоўваюцца кнігі Якуба Коласа з інскрыптамі, адрасаваныя беларускаму этнографу, фалькларысту, мовазнаўцу, бацьку беларускага паэта Максіма Багдановіча Адаму Юр'евічу Багдановічу, беларускаму вучонаму Івану Іванавічу Замоціну, беларускім пісьменнікам Максіму Гарэцкаму, Пятру Глебку і Максіму Лужаніну, дзяржаўнаму дзеячу Панцеляймону Кандратавічу Панамарэнку.

Багатую калекцыю кніг з інскрыптамі Якуба Коласа мае Нацыянальная бібліятэка Беларусі, якая 15 верасня 2022 года адзначыць 100-годдзе з дня заснавання. Напярэдадні новага 1954 года Якуб Колас падараваў установе польскамоўнае выданне аповесці «У палескай глушы», якое выйшла ў Варшаве ў 1950 годзе. Выданне захоўвае наступны дарчы надпіс аўтара: «Дзяржаўнай бібліятэцы імя Леніна. Якуб Колас. 31/ХІІ 1953 г.».

У 1952 годзе Якуб Колас падараваў сваю аповесць «Адшчапенец» бібліятэцы вёсцы Вялікая Кракотка. Гэту вёску з-за яе шыкоўнай прыроды Уладзімір Караткевіч называў самай прыгожай вёскай у свеце. Аднак яна не толькі прыгожая, але і знакамітая. У Вялікай Кракотцы яшчэ ў 1927 годзе пры гуртку Таварыства беларускай школы вясковая моладзь заснавала бібліятэку-чытальню, якую назвалі імем народнага паэта Беларусі Янкі Купалы. Гэта была першая ўстанова культуры рэспублікі, якой было нададзена імя песняра беларускага народа. На падараванай кнізе рукою класіка напісана: «Бібліятэцы імя Янкі Купалы в. Вялікая Кракотка. Якуб Колас 2/VІІІ 1952 г.». Зараз гэта кніга захоўваецца ў Слонімскай раённай бібліятэцы.

Слонімская раённая бібліятэка носіць імя Якуба Коласа з 1944 года, якое атрымала яшчэ пры жыцці паэта. Яна мае ў сваім зборы свой асобнік кнігі «Адшчапенец» з аўтографам песняра: «Слонімскай раённай бібліятэцы. Якуб Колас. 6/ ІХ 1954 г.».

Але ёсць аўтограф яшчэ адной бібліятэцы, які не ўвайшоў у раздзел інскрыптаў збору твораў Якуба Коласа. Зараз рэдкае выданне захоўваецца ў Прэзідэнцкай бібліятэцы Рэспублікі Беларусь. На першым томе свайго сямітомнага збору твораў, які выйшаў у Мінску ў 1952 годзе да юбілею пісьменніка, Якуб Колас пакінуў памятныя радкі: «Бібліятэцы Саюза савецкіх пісьменнікаў Беларусі на памяць Якуб Колас. 23. ІХ. 1954 г.». Аўтограф друкуецца ўпершыню. У сярэдзіне верасня 1954 года Якуб Колас з уступнай прамовай адкрывае Трэці з'езд пісьменнікаў БССР, абіраецца членам прэзідыума Праўлення Саюза савецкіх пісьменнікаў Беларусі і дэлегатам на Другі Усесаюзны з'езд пісьменнікаў. У той час і была падаравана кніга.

Якуб Колас з радасцю дарыў свае кнігі сябрам, калегам і знаёмым, а таксама розным установам, пакідаючы некалькі радкоў на памяць. Дзяржаўныя і прыватныя бібліятэкі валодаюць каштоўнымі асобнікамі, якія памятаюць цеплыню рук беларускага песняра. Спадзяёмся, што яшчэ многа невядомых коласазнаўцам кніг з інскрыптамі паэта чакаюць свайго адкрыцця.

Васіліна МІЦКЕВІЧ, галоўны захавальнік фондаў Дзяржаўнага літаратурна-мемарыяльнага музея Якуба Коласа