Пасля вайны наша, на жаль, няпоўная сям'я (тата загінуў на фронце, а маленькая сястрычка памерла ў бежанцах) вярнулася ў родны дашчэнту разбураны Віцебск, пасялілася ў цесным пакойчыку барака. З часам мама ўладкавалася на работу, я стала хадзіць у школу, а на ўсё лета (ніякіх піянерскіх лагераў яшчэ не было) ездзіць да бабулі Каці ў вёску Града. Там усе размаўлялі па-беларуску, а як спявалі...
У лузе, за нашай хаткай, пад старой самотнай вярбой была вялікая сажалка. Мы з бабуляй там пралі бялізну. І тады над усёй ваколіцай плыў прыгожы бабулін голас: «А ў полі вярба, пад вярбой вада. Там хадзіла, там гуляла дзеўка малада».
Я думала, што гэта ж я, тая дзеўка! І гэта мне хадзіць і гуляць тут заўсёды.
Чалавек мяркуе, а бог размяркоўвае: вярнуўся з вайны мой дзядзька (родны брат таты), уладкаваўся на работу ў Кіеве і забраў маю бабулю да сябе. Як жа я тады гаравала! Помню, на вуліцы кідалася ледзь не да кожнай хоць нечым падобнай жанчыны і потым, расчараваная, адступала: «Гэта не бабуля... Не яна... Не мая...»
У школе, дзе я вучылася, была добрая бібліятэка. Я з захапленнем чытала там «Міколку-паравоза» Міхася Лынькова, «Люсю-дарагусю» Кузьмы Чорнага, «У краіне райскай птушкі» і «Чалавек ідзе» Янкі Маўра... А былі ж яшчэ Янка Купала, Якуб Колас... Усіх любімых пісьменнікаў, якія размаўлялі са мной на роднай мове, назваць немагчыма!
Але ж пасля школы я паступіла ў педінстытут, дзе ўсе прадметы выкладаліся па-руску, дзе зноў жа па-руску ўсе размаўлялі, і, як многія, як амаль усе, стала жыць паводле прымаўкі: «Як улез у вараны, то і кракай, як яны». Рускамоўных студэнтаў была пераважная большасць нават у літаратурным аб'яднанні, куды я адразу ж стала хадзіць.
...Працуючы ў Глыбоцкай школе № 3, я з цікавасцю і шчырай павагай ставілася да нашых беларускіх моваведаў, да (светлай памяці!) дырэктара школы Віталя Рыгоравіча Гарановіча, які па-беларуску пісаў вершы, друкаваўся ў нашай раённай газеце. Былі і ёсць там іншыя аўтары — Ганна Зінкевіч, Алег Салтук, Марыя Баравік, Уладзімір Савуліч, Алесь Жыгуноў...
Я ж асабіста вельмі доўга і думала, і пісала па-руску, пакуль аднойчы не спытала сябе: «А чаму? Я што — не беларуска? Людзі — нават замежнікі — вывучаюць нашу мову з нуля, а я, выходзіць, не магу яе ўспомніць?»
Вось так, паступова, пад уплывам журналістаў з нашай раёнкі, «Звязды», часопіса «Вожык» я вярнулася да беларускай: з радасцю чытаю на ёй, пішу, не магу пакуль пахваліцца тым, што добра ведаю, але ж словы да мяне аднекуль прыходзяць...
Можа, ад той вярбы, дзе мы з бабуляй пралі бялізну?
Зоя Наваенка, г. п. Падсвілле, Глыбоцкі раён
Здаўна купляю ў кнігарнях адрыўны каляндар «Родны край» — выданне, багатае на звесткі пра юбілейныя даты, пра культурныя і грамадскія падзеі. Часам, праўда, з прыкрымі памылкамі... Але ж гэта, думала, у ранейшыя гады.
На вялікі жаль, не парадаваў каляндар і сёлета. Не буду засяроджваць увагу на адсутнасці ў ім звестак пра музыкантаў і мастакоў: гэта, як той казаў, не мая парафія. Але пісьменнікі... Ні згадкі ў выданні пра 100-годдзе з дня нараджэння Андрэя Макаёнка, Алеся Астапенкі, Пятра Прыходзькі, Аркадзя Марціновіча, Аляксея Карпюка... Ні слова пра 180-годдзе — Альгерда Абуховіча, Францішка Багушэвіча, 130-годдзе — Вінцука Адважнага, Казіміра Сваяка, 110-годдзе — Ларысы Геніюш, юбілеі Броўкі, Глебкі, Скрыгана...
Спіс можа быць вельмі вялікі. І гэта пры тым, што сёлетні 2020-ы зноў праходзіць пад знакам Года малой радзімы, і таму ў выданні, як пазначана ва ўступным слове, абяцалася шмат цікавай інфармацыі пра нашы гарады, вёскі, рэкі, азёры, «а таксама пра славутых людзей Беларусі». У іх шэрагі з пісьменнікаў трапілі хіба народныя Іван Навуменка і Рыгор Барадулін, а таксама Уладзімір Караткевіч, Аляксей Дудараў, Таіса Бондар, Алесь Пальчэўскі, Аляксей Коршак.
Затое ў календары пазначаны амаль усе сусветныя святы: дзень пацалунка, смеху, аўтарскага права, ювеліра, падтрымкі ахвяр злачынстваў... Патрэбныя звесткі? Магчыма, але ж каляндар мае назву «Родны край». Дык чаму інфармацыя пра яго павінна быць мінімальная?
Думаю, што гэта пытанне цікавіць не толькі мяне.
А. У. Шамякіна, г. Мінск
... У двухпавярховы будынак, што ў цэнтры нашага мястэчка Разанцы, кожную раніцу сцякаюцца гаманкія ручайкі. Гэта дзеці з'язджаюцца ў школу, у дом, дзе кожнага любяць, паважаюць і цэняць, дзе вучаць быць шчаслівымі і паспяховымі, дзе настаўнікі, вучні, бацькі захоплены агульнымі ідэямі і марамі.
Стварыць падобную атмасферу па сілах, вядома ж, не кожнаму.
Мне пашчасціла працаваць у калектыве, якім кіруе малады дырэктар Арцём Валер'евіч Барташэвіч. Гляджу на яго і часам не разумею, як ён паспявае праводзіць урокі і штодзённыя секцыі, пасяджэнні, педсаветы, рыхтаваць дзяцей да ўдзелу ў спартыўных спаборніцтвах, кожнага выслухоўваць і нешта раіць, а галоўнае — заўсёды быць добразычлівым, адкрытым да зносін...
Наколькі ведаю, пытанне аб выбары прафесіі перад нашым Арцёмам Валер'евічам не стаяла. Ён, як расказваў, змалку хадзіў у спартыўную залу — глядзеў, як праводзіць заняткі ягоны бацька, хацеў стаць падобным.
А таму пасля школы паступіў у педуніверсітэт, дзе вучылі, дарэчы, не толькі думаць і карпатліва працаваць, але і разумець дзяцей, у кожным бачыць асобу.
Пасля размеркавання студэнт Барташэвіч трапіў у родны Мсціслаўскі раён. З 2010 года ён выкладае тут фізічную культуру і здароўе, вядзе секцыі і штодзённыя трэніроўкі з вучнямі, якія, што важна, бачаць у маладым настаўніку яшчэ і сябра. Дасканала валодаючы сваім прадметам, Арцём Валер'евіч выхоўвае ў дзецях павагу і любоў да спорту, да здаровага ладу жыцця. У выніку наша гандбольная каманда ўжо пяць гадоў запар перамагае ў спаборніцтвах розных узроўняў. Нават на рэспубліканскіх ужо добра ведаюць, што на Мсціслаўшчыне ў аграгарадку Разанцы ёсць школа, дзе 80 працэнтаў вучняў займаецца ў розных спартыўных секцыях, дзе рыхтуюць будучых чэмпіёнаў пад заклікам «Пакуль мы разам — мы непераможныя!»
...За 10 гадоў плённай працы нашаму дырэктару не раз прысвойвалі званні «Найлепшы па прафесіі», «Чалавек года». І на пытанне аб сакрэтах поспеху ён адказваў тады, што ў рабоце яму вельмі дапамагае дэмакратычны стыль кіравання, давер калег і, вядома ж, любоў да дзяцей, да справы. «Мая школа, — кажа Арцём Валер'евіч, — гэта мая сям'я, якую нельга не любіць, з якой нельга не перамагаць і не адольваць цяжкасці».
Тамара Ерасценка, настаўніца беларускай мовы і літаратуры, Мсціслаўскі раён.
...Лістапад 1943-га. Нашу вёску Пятровічы, тады Парыцкага раёна, адбілі ў ворага, мы сустракалі вызваліцеляў, крычалі: «Нашы прыйшлі! Нашы!..», цалавалі і абдымалі салдат, а тыя гналі ворага далей.
Мы з мамай праводзілі на фронт тату. Разам з ім прызывалі іншых вяскоўцаў. Жанчыны і дзеці плакалі, тыя, хто сыходзіў, спрабавалі суцяшаць. «Пагонім немцаў аж да самай Амерыкі!» — крычаў, помню, Клім Русіновіч.
Не ведаў, бедны, што загіне, як, дарэчы, і дзясяткі нашых вяскоўцаў. Прычым не толькі на франтах.
У Пятровічы 19 снежня ўварваліся карнікі. Мой дзядуля Іван і жанчына з маленькім дзіцем схаваліся ў нашым двары, у зямлянцы.
Гітлераўцы прашылі яе з аўтаматаў, а потым кінулі гранату. Дзед Іван загінуў.
А ў гэты ж час у наваколлі ўжо гарэлі іншыя вёскі, немцы забівалі людзей: 42 чалавекі ў Раковічах, 16 — у Міхайлаўцы, 14 — у Язвіне, 7 — у нашых Пятровічах, 26 — у Селішчы.
Сведкі расказвалі, як людзі адтуль уцякалі ў лес і малых сястрычак адзін з немцаў прапусціў, а вось другі скарыстаўся замінкай: на лапціку ў малой развязалася абора, яна прыпынілася, каб зашморгнуць, і загінула — разам з сястрычкай. У вёсцы Раковічы карнікі згвалтавалі шаснаццацігадовую дзяўчыну, кінулі яе ў хлеў і падпалілі.
Назаўтра ў нашы Пятровічы ўварваліся нямецкія танкі. Іх было шмат. Яны крышылі платы, адзін — уткнуўся ў суседскую хату. Немцы акапаліся ў нашай вёсцы на шэсць месяцаў, сталі ў ёй гаспадарыць, гвалтавалі жанчын і дзяўчат, выганялі ў бежанцы. Я з мамай і яшчэ 20 чалавек з нашага роду апынуліся ў Азарыцкім канцлагеры. Там навечна засталіся мая цётка Прося, дзядзька Міхал і яго сынок. Не вярнуўся з фронту і дзядзька Дарафей... Мая вёска перажыла страх і голад, але адрадзілася.
А баі пад Парычамі ў снежні 1943 года ўвайшлі ў гісторыю. Камандуючы 65-й арміі П. І. Батаў пісаў пра іх так: «На вайне нярэдкія дні і нават месяцы схватак з ворагам, якія па сваім значэнні раўнацэнныя ўзяццю буйных гарадоў. Не грукочуць салюты ў гонар перамогі, але войскі праяўляюць не менш, а іншы раз і больш зацятасці, адвагі, мужнасці, самаахвярнасці і майстэрства. Да ліку такіх нельга не аднесці снежаньскую абарону пад Парычамі».
Аляксей Русіновіч, в. Пятровічы, Светлагорскі раён.
У чарзе да стаматолага размовы, як і варта чакаць, пра балючае: адзін расказвае, як замест хворага зуба вырвалі здаровы, другі — як пакінулі корань, трэці — як яго не ўзяла «замарозка»...
Адна жанчына ўсё гэта слухала ды ціха... усміхалася.
— Сорамна з чужых бед смяяцца, — сказаў ёй нехта з «пацярпелых».
— А я і не смяюся, не! — як не пабажылася тая весялуха. — У мяне проста рот не закрываецца... Пратэзы не так паставілі... Яшчэ во раз прыехала. Можа, паправяць?
...Неўзабаве — па чарзе — тая жанчына зайшла ў кабінет і досыць хутка вярнулася. Што важна — ужо без усмешкі. Сказала:
— Людцы, нічога не бойцеся! Абы чэрап і грошы... Зробяць вам зубы, якія захочаце!
Пасля гэтых слоў чарга павесялела і паспакайнела, смялей стала заходзіць да доктара, заносіць, прабачце, свае чарапы.
С. Атрохава, в. Селішча, Слуцкі раён.
Пошту чытала Валянціна Доўнар
Сумесныя праекты ядзерных тэхналогій.