Звя­за­ныя ад­ным БА­Мам

Удзель­ні­кі ле­ген­дар­най бу­доў­лі рас­па­вя­да­юць, як ра­зам з ма­гіст­рал­лю «ўзво­дзі­лі» ўлас­ныя лё­сы

Ка­лі ад­гар­нуць ста­рон­кі гіс­то­рыі на 40 га­доў на­зад, мож­на ўба­чыць, як бу­да­ва­ла­ся Бай­ка­ла-Амур­ская ма­гіст­раль. У 1974 го­дзе па­чаў­ся дзе­ся­ці­га­до­вы ра­ман­тыч­ны пе­ры­яд бу­даў­ніц­тва, ка­лі чы­гу­нач­ная лі­нія з век­та­рам на Ус­ход пра­клад­ва­ла­ся са­праў­ды ўдар­ны­мі тэм­па­мі. За гэ­ты час ты­ся­чы лю­дзей да­кра­ну­лі­ся да ад­ной з са­мых маш­таб­ных бу­доў­ляў мі­ну­ла­га ста­год­дзя. «Звяз­да» за­зір­ну­ла ў ся­мей­ны фо­та­аль­бом тых юна­коў і дзяў­чат, лёс якіх вы­зна­чы­ла ка­рот­кая аб­рэ­ві­я­ту­ра з не­вы­мер­ным змес­там — БАМ.

«Ку­ды ты едзеш? Ты ж дзяў­чы­на»
Тац­ця­на Мі­хай­лаў­на Га­ла­бур­да да­гэ­туль не ра­зу­мее, як ёй, дзяў­чы­не з паўд­нё­ва-ўсход­ніх рэ­гі­ё­наў Укра­і­ны, да­вя­ло­ся жыць там, дзе ўжо 25 ве­рас­ня трэ­ба апра­наць фут­ра. Яе аса­біс­тая гіс­то­рыя, як і шмат ін­шых, раз­горт­ва­ла­ся па вя­до­мым са­вец­кім сцэ­на­рыі.
— Пас­ля за­кан­чэн­ня вась­мі кла­саў мы з баць­ка­мі вы­ра­шы­лі, што я бу­ду па­сту­паць у Ясі­на­вац­кі тэх­ні­кум транс­парт­на­га бу­даў­ніц­тва. Якую спе­цы­яль­насць вы­браць, на­ват не ўяў­ля­ла. Пры­еха­лі з ма­май у тэх­ні­кум, пра­гля­дзе­лі пла­ка­ты.
Да­спа­до­бы прый­шла­ся вы­ява ка­мен­шчы­цы. «Бу­да­ваць — зна­чыць ства­раць», — па­ду­ма­ла­ся та­ды. У 15 га­доў я ма­ла што ра­зу­ме­ла. Па­ка­за­ла на пла­кат і пай­шла зда­ваць эк­за­ме­ны, — з са­ма­іро­ні­яй ус­па­мі­нае Тац­ця­на Мі­хай­лаў­на.
Па­спя­хо­ва вы­тры­маў­шы іс­пы­ты, сту­дэнт­ка Тац­ця­на па­ча­ла спа­сці­гаць азы гра­ма­дзян­ска­га і пра­мыс­ло­ва­га бу­даў­ніц­тва. Ву­чыц­ца бы­ло няцяж­ка. Праў­да, з-за па­ста­ян­ных трэ­ні­ро­вак і спар­тыў­ных спа­бор­ніц­тваў ву­чо­ба ня­рэд­ка ады­хо­дзі­ла на дру­гі план. Та­му, ка­лі на­ды­шоў час раз­мер­ка­ван­ня, прэ­тэн­да­ваць на мес­ца ў Мін­ску, Маск­ве аль­бо Да­не­цку вы­пуск­ні­цы не да­вя­ло­ся.
— Пра­па­на­ва­лі Ча­ля­бінск, але я ка­тэ­га­рыч­на бы­ла су­праць. І тут як­раз сяб­роў­ка пры­бег­ла ды за­хоп­ле­на па­ча­ла рас­каз­ваць пра БАМ. «Па­еха­лі, Тань­ка! Што ты губ­ля­еш?» Па­ду­ма­ла — і праў­да, та­кі ва­ры­янт вы­гля­дае на­шмат пры­ваб­ней, чым «ураль­скі». Тым больш у Ір­куц­ку жы­лі мае дзве сяст­ры і брат. Та­му су­ма­ваць не прый­шло­ся б.
Баць­кі, вя­до­ма, не так на­тхнё­на ўспры­ня­лі ра­шэн­не дач­кі. Та­та стры­ма­на кру­ціў га­ла­вой, паў­та­ра­ю­чы: «Ку­ды ты едзеш? Ты ж дзяў­чы­на». Ма­му ж Тац­ця­на па­шка­да­ва­ла, да­слаў­шы ў ліс­це ка­рот­кае: «Гэ­та не я зра­бі­ла вы­бар. Мя­не ту­ды па­сы­ла­юць».
— Пом­ню, як са­дзі­ла­ся ў цяг­нік і дзе­ла­ві­та ка­за­ла са­бе: «Тры га­ды вы­крас­ліць з жыц­ця!» Ад­нак, ка­лі ра­за­брац­ца, ба­маў­скі час стаў най­леп­шым у ма­ім жыц­ці.

 
Доб­рай ра­ні­цы, БАМ!

Сем дзён і на­чэй у да­ро­зе з вя­сё­лай шум­най кам­па­ні­яй. Ме­на­ві­та тут Тац­ця­на Мі­хай­лаў­на ўпер­шы­ню па­каш­та­ва­ла гар­ба­ту па ра­сій­скім рэ­цэп­це — з лі­мон­най кіс­ла­той.
— Пом­ню, ка­мусь­ці з хлоп­цаў ма­ці да­ла з са­бой пя­ці­літ­ро­вы сло­ік згу­шча­на­га ма­ла­ка. Толь­кі ўя­ві­це, якім дзі­вам гэ­та бы­ло ў 1975 го­дзе! Па­пра­сі­лі ў пра­вад­ні­ка гар­ба­ты, да­ба­ві­лі ту­ды ма­ла­ка. А яно звяр­ну­ла­ся. «Ма­быць, ня­якас­нае», — рас­ча­ра­ва­лі­ся мы, вы­кі­нуў­шы пяць літ­раў дэ­фі­цы­ту. І толь­кі праз не­каль­кі га­доў жыц­ця на БА­Ме зра­зу­ме­лі, што та­кі эфект дае спа­лу­чэн­не ма­ла­ка з лі­мон­най кіс­ла­той.
Бу­доў­ля ста­год­дзя су­стрэ­ла ма­ла­дое па­паў­нен­не мар­кот­най даждж­лі­вай ра­ні­цай і ад­ра­зу за­цяг­ну­ла ў вір што­дзён­най пра­цы. Свой БА­Маў­скі шлях Тац­ця­на Мі­хай­лаў­на па­ча­ла з ра­бо­ты ма­ля­ром. Атын­ка­ваць сце­ны да­моў, па­кле­іць шпа­ле­ры — зда­ец­ца, дэ­та­лі, ад­нак ме­на­ві­та з та­кіх эле­мен­тар­ных дро­бя­зяў уз­рас­та­ла маш­таб­ная інф­ра­струк­ту­ра БА­Ма. Ха­ця на­па­чат­ку са­мім ра­бо­чым прый­шло­ся жыць у звы­чай­ных бу­даў­ні­чых ва­гон­чы­ках, з дву­ма ім­пра­ві­за­ва­ны­мі па­ко­я­мі і печ­кай-бур­жуй­кай. Хар­ча­ва­лі­ся ў ста­лоў­цы. Ва­ду пры­во­зі­лі ў боч­ках. Ха­ця піт­ная ва­да там зна­хо­дзі­ла­ся лі­та­раль­на пад на­га­мі. Пад­ка­луп­неш зям­лю — і ўтва­ра­ец­ца крыш­таль­на чыс­тая лу­жы­ца, праў­да, ад хвоі за­над­та гор­кая.

Усё ж паў­сюль су­цэль­ная тай­га.

 
— Ка­неш­не, спа­чат­ку жыць у та­кіх умо­вах бы­ло ня­звык­ла. Ад­нак у ма­ла­до­сці не вель­мі на­да­еш гэ­та­му ўва­гу. Усё зда­ва­ла­ся на­ту­раль­ным. А ка­лі атры­ма­ла пер­шы сур'­ёз­ны за­ро­бак, на­бы­ла пер­шыя туф­лі на аб­ца­сах і свя­точ­ную су­кен­ку... Ака­за­ла­ся, што шка­да­ваць мне ня­ма пра што. БАМ, зра­зу­ме­ла, вель­мі доб­ра за­бяс­печ­ва­лі, каб лю­дзі ту­ды еха­лі і маг­лі «змар­на­ваць» за­роб­ле­ныя гро­шы. Ня­кеп­скія, да­рэ­чы.
Бры­га­да Тац­ця­ны Мі­хай­лаў­ны ні­ко­лі не ся­дзе­ла без пра­цы. «На­ват са­ма ха­дзі­ла да кі­раў­ніц­тва і пра­сі­ла для нас які-не­будзь но­вы аб'­ект», — пры­зна­ец­ца су­бя­сед­ні­ца. Так яна ў доб­рым сэн­се па­тра­пі­ла «на ало­вак». А пас­ля на па­са­ду ін­жы­не­ра.
— Лі­чу, што мне вель­мі па­шчас­ці­ла ў жыц­ці, — пра­цяг­вае Тац­ця­на Мі­хай­лаў­на. — З прос­та­га лю­ду я вый­шла ў ін­жы­не­ры. Па­чы­наць да­вя­ло­ся з ну­ля. У тэх­ні­ку­ме я ра­бі­ла чар­ця­жы, ад­нак ні­ко­лі не па­глыб­ля­ла­ся ў пра­ект­ныя пад­ра­бяз­нас­ці. Пер­шы ме­сяц ка­ле­гі да­па­ма­га­лі ра­за­брац­ца ў спра­ве. А пас­ля так за­ці­ка­ві­ла­ся, што не маг­ла кі­нуць яе.

 
«...І ад­ра­зу за­ка­ха­ла­ся»

 
Акра­мя рэ­аль­на­га бу­даў­ні­ча­га, іс­на­ва­ла, ка­неш­не, і па­за­пра­цоў­нае жыц­цё. Па­каз­ва­лі кі­но, ла­дзі­лі кан­цэр­ты, спа­бор­ні­ча­лі ў спор­це, пра­во­дзі­лі кам­са­моль­скія збо­ры. На ад­ным з та­кіх па­ся­джэн­няў Тац­ця­на Мі­хай­лаў­на ўба­чы­ла свай­го бу­ду­ча­га му­жа — бе­ла­ру­са Аляк­сея Іва­на­ві­ча Га­ла­бур­ду.

— Ён па­ды­мае во­чы. Я гля­ну­ла ў іх — і ад­ра­зу за­ка­ха­ла­ся, — са­рам­лі­ва рас­па­вя­дае су­раз­моў­ца. — Праз коль­кі дзён па­зна­ё­мі­лі­ся. Хут­ка бу­дзе 40 га­доў, як мы ра­зам.
Аляк­сей Іва­на­віч, не ба­ю­чы­ся пе­ра­мен і ры­зы­кі, ра­зам з сяб­ра­мі ад­пра­віў­ся на бу­даў­ніц­тва Зей­скай гід­ра­элект­ра­стан­цыі. Хтось­ці са зна­ё­мых пад­ка­заў, што на БА­Ме за­роб­кі на­шмат вы­шэй­шыя. Так ён пе­ра­ехаў у Тын­ду. З «ай­чын­най» пра­фе­сіі хі­мі­ка Аляк­сей Іва­на­віч спа­чат­ку пе­ра­ква­лі­фі­ка­ваў­ся ў бе­тон­шчы­ка, а пас­ля — у ста­ля­ра і цес­ля­ра.
— Пра­ца­ва­лі ўсе мы без па­фа­су, — дзе­ліц­ца Тац­ця­на Мі­хай­лаў­на. — Ад­чу­ван­ня ўсе­са­юз­най знач­нас­ці бу­доў­лі не бы­ло, хоць яно на­вяз­ва­ла­ся. Мы пры­еха­лі сю­ды для та­го, каб прос­та пад­за­ра­біць.
За во­сем «БА­Маў­скіх» га­доў ма­ла­дая сям'я Га­ла­бур­даў пры­дба­ла не толь­кі но­выя пра­фе­сіі, але і двух дзя­цей — сы­на і дач­ку. У па­чат­ку 1980-х ма­гут­нае бу­даў­ніц­тва БА­Ма па­ча­ло па­воль­на, але ўпэў­не­на зга­саць. Коль­касць пра­цоў­ных мес­цаў ска­ра­ча­ла­ся. Да та­го ж сын Юра моц­на за­хва­рэў. Тын­дзен­скія ўра­чы на­стой­лі­ва рэ­ка­мен­да­ва­лі зра­біць яму апе­ра­цыю ў Брэс­це, і Га­ла­бур­ды пры­ня­лі ра­шэн­не вяр­нуц­ца да­до­му, на ма­лую ра­дзі­му Аляк­сея Іва­на­ві­ча.
— Аляк­сей без цяж­кас­цяў знай­шоў са­бе пра­цу, ма­ю­чы та­кі до­свед. А вось мя­не тут ні­хто не ча­каў. Улад­ка­вац­ца па спе­цы­яль­нас­ці не атры­ма­ла­ся. Бы­ло крыўд­на, бо я пры­еха­ла доб­ра пад­рых­та­ва­ным ін­жы­не­рам. Ад­нак пе­ра­ва­гу ад­да­ва­лі но­ва­спе­ча­ным, але род­ным спе­цы­я­ліс­там. Тры га­ды я пра­ся­дзе­ла без пра­цы. Пас­ля пай­шла ў кал­гас на за­праў­ку, ку­ды ні­хто з мяс­цо­вых іс­ці не ха­цеў.
Тац­ця­на Мі­хай­лаў­на па­мя­тае, як хо­лад­на бы­ло на но­вым мес­цы пра­цы. Па­мяш­кан­не не ацяп­ля­ла­ся. Адзі­най кры­ні­цай цяп­ла ў ім ста­лі пры­ве­зе­ныя з БА­Ма дуб­лён­кі і фут­ра. Яны і сён­ня ві­сяць у ша­фе як маўк­лі­вы на­па­мін пра сі­бір­скую ста­рон­ку жыц­ця. Ад­туль жа — доб­ры стос фо­та­здым­каў і ме­даль за бу­даў­ніц­тва БА­Ма.
— Шчы­ра ка­жу­чы, я ад­чу­ва­ла го­нар ад та­го, што пра­ца­ва­ла на БА­Ме. Ад­нак ні­ко­лі гэ­тым не вы­хва­ля­ла­ся. Не­ка­то­рыя жар­та­ва­лі з мя­не. Ста­на­ві­ла­ся ня­ём­ка, але я ні­ко­лі не крыў­дзі­ла­ся. Праў­да, не­як на свя­та Пе­ра­мо­гі мне прый­шло ў га­ла­ву на­ча­піць ме­даль. Прый­шла ў кра­му. Пра­да­вец уваж­лі­ва па­гля­дзе­ла на мя­не і ка­жа: «У мя­не так­са­ма та­кі ёсць, толь­кі за пос­пе­хі ў ганд­лі. Ча­му я яго не на­шу?» Мне ста­ла вель­мі со­рам­на, і з та­го ча­су я ні­ко­му не па­каз­ва­ла той ме­даль.
На­огул, Тац­ця­на Мі­хай­лаў­на і Аляк­сей Іва­на­віч не вель­мі час­та рас­па­вя­да­юць пра свой БА­Маў­скі час: не ба­чаць у ім вя­лі­кай знач­нас­ці. Маг­чы­ма, у маш­та­бах су­све­ту гэ­та так і ёсць.
— Толь­кі ад­ной­чы я бы­ла на су­стрэ­чы вы­пуск­ні­коў на­ша­га кур­са. Мой ку­ра­тар та­ды спы­та­ла мя­не, ці шка­дую, што ры­зык­ну­ла па­ехаць на БАМ. «Ні­ко­лі!» — упэў­не­на ад­ка­за­ла я. Не вар­та шка­да­ваць пра ма­ла­досць!
За га­ды, што ад­дзя­лі­лі жыц­цё ад БА­Маў­скіх ус­па­мі­наў, Тац­ця­на Мі­хай­лаў­на не раз­гу­бі­ла ні кроп­лі сва­ёй ра­ней­шай энер­гіч­нас­ці. Час вы­хо­дзіць на пен­сію мі­нуў тры га­ды та­му, але яна не шу­кае са­бе спа­кою. Пра­цуе пра­ра­бам, ву­чыц­ца ез­дзіць на ма­та­цык­ле і... быц­цам імк­нец­ца вяр­нуц­ца ў тую сваю ма­ла­досць. Аляк­сей Іва­на­віч ад жон­кі не ад­стае: пра­цуе на ме­та­лур­гіч­ным прад­пры­ем­стве і з асаб­лі­вай пя­шчо­тай ча­кае ў гос­ці сваю ма­лод­шую ўнуч­ку Мі­ла­ну.
Лю­боў КАС­ПЯ­РО­ВІЧ.