За вы­зва­лен­не род­най Бе­ла­ру­сі

Ка­му пры­све­ча­на кні­га Сэн­дзі Кон­ра­да «За­гі­ну­лыя цы­ві­лі­за­цыі»

Зна­ё­мя­чы­ся з твор­час­цю Эду­ар­да Мі­хай­ла­ві­ча Кан­дра­та­ва, жур­на­ліс­та, які чвэрць ста­год­дзя пра­ца­ваў улас­ным ка­рэс­пан­дэн­там «Известий», аў­та­ра па­пу­ляр­ных кніг са­вец­ка­га пе­ры­я­ду: «Па чыр­во­най сцеж­цы Эль­да­ра­да», «Тры­вож­ныя но­чы ў Са­ма­ры», эпа­пеі «Жорст­кі год», я да­ве­даў­ся, што ён на­ра­дзіў­ся ў Ма­гі­лё­ве. Гэ­ты факт мя­не за­ці­ка­віў. І я вы­ра­шыў звяр­нуц­ца да Ла­ры­сы Эду­ар­даў­ны, дач­кі на­ша­га зем­ля­ка, якая жы­ве ў Са­ма­ры. Яна рас­па­вя­ла шмат ці­ка­ва­га пра свай­го баць­ку і пра дзядзь­ку Аляк­санд­ра Мі­хай­ла­ві­ча, вя­до­ма­га лінг­віс­та, бі­ё­ла­га, жур­на­ліс­та і паэ­та, яко­га на­зы­ва­лі баць­кам са­вец­ка­га ан­дэг­раў­нду — ле­ген­дар­на­га Сэн­дзі Кон­ра­да.

24

Раз­гляд­ва­ю­чы фо­та­здым­кі хат­ня­га ар­хі­ва, я звяр­нуў ува­гу на парт­рэт бра­ва­га ва­ен­на­га лёт­чы­ка з ор­дэ­нам Чыр­во­най Зор­кі на гру­дзях.

— Гэ­та мой дзя­ду­ля, Мі­ха­іл Аў­дзе­е­віч Кан­дра­таў, які за­гі­нуў у 1943 го­дзе, але ка­лі дак­лад­на і дзе па­ха­ва­ны, не­вя­до­ма, — рас­ка­за­ла Ла­ры­са Эду­ар­даў­на. Яго ма­лод­шы сын Аляк­сандр пры­свя­ціў баць­ку кні­гу «За­гі­ну­лыя цы­ві­лі­за­цыі»...

Хто ж ён та­кі, бе­ла­рус Мі­ха­іл Аў­дзе­е­віч Кан­дра­таў? На­ра­дзіў­ся ў 1906 го­дзе ў вёс­цы Пры­бя­рэж­жа Бы­хаў­ска­га ра­ё­на Ма­гі­лёў­скай воб­лас­ці. Двац­ца­ці­га­до­вым юна­ком быў пры­зва­ны ў Чыр­во­ную Ар­мію. У 1939 го­дзе скон­чыў авія­цый­нае ад­дзя­лен­не ака­дэ­міі імя М.В. Фрун­зе, удзель­ні­чаў у са­вец­ка-фін­скай вай­не. Вя­лі­кую Ай­чын­ную ма­ёр Кан­дра­таў су­стрэў на па­са­дзе на­чаль­ні­ка шта­ба 92-га зні­шчаль­на­га авія­цый­на­га пал­ка. Ба­я­выя дзе­ян­ні полк па­чаў 22 чэр­ве­ня 1941 го­да, а ў ве­рас­ні 1941 го­да ў ра­ё­не Кі­е­ва тра­піў у акру­жэн­не.

З яго тэх­ніч­ны склад пра­ры­ваў­ся ў на­прам­ку Хар­ка­ва і пра­явіў ад­ва­гу і ад­да­насць Ра­дзі­ме. Вось як пра гэ­та пі­саў ка­ман­дзір пал­ка ма­ёр Яч­мя­нёў у прад­стаў­лен­ні на ўзна­га­ро­джан­не ма­ё­ра Кан­дра­та­ва ор­дэ­нам Чыр­во­най Зор­кі: «На­чаль­нік шта­ба Кан­дра­таў ра­зам з гру­пай аса­біс­та­га скла­ду пал­ка змог пра­біц­ца да сва­іх. Пас­ля ча­го пры­клаў мак­сі­мум сіл у на­ву­чан­ні пал­ка. У вы­ні­ку пра­ве­дзе­най ра­бо­ты полк як ба­я­вая адзін­ка атры­маў но­вую ма­тэ­ры­яль­ную част­ку і з но­вы­мі сі­ла­мі пры­сту­піў да зні­шчэн­ня во­ра­га...»

А вось яшчэ ад­но прад­стаў­лен­не на ўзна­га­ро­джан­не, ужо пад­пал­коў­ні­ка Кан­дра­та­ва ор­дэ­нам Ай­чын­най вай­ны ІІ сту­пе­ні, пад­пі­са­нае 13 жніў­ня 1943 го­да ка­ман­дзі­рам 279-й зні­шчаль­най авія­цый­най ды­ві­зіі пал­коў­нікам Дзя­менць­евым: «З чэр­ве­ня па каст­рыч­нік 1942 го­да на Вол­хаў­скім і Ле­нін­град­скім фран­тах та­ва­рыш Кан­дра­таў па­спя­хо­ва кі­ра­ваў як шта­бам авія­пал­ка, так і шта­бам авія­гру­пы трох авія­пал­коў. За гэ­ты пе­ры­яд 92-гі зні­шчаль­ны авія­цый­ны полк, дзе на­чаль­ні­кам шта­ба быў пад­пал­коў­нік Кан­дра­таў, зра­біў 929 ба­я­вых вы­ле­таў, пра­вёў 343 па­вет­ра­ныя баі, у якіх бы­ло збі­та 40 са­ма­лё­таў пра­ціў­ні­ка...»

25

Апош­ні год служ­бы Мі­ха­і­ла Аў­дзе­е­ві­ча быў звя­за­ны з Цэнт­раль­ным фрон­там, які ў каст­рыч­ні­ку 1943 го­да быў пе­рай­ме­на­ва­ны ў Бе­ла­рус­кі. Ме­на­ві­та гэ­ты фронт з 10 па 30 ліс­та­па­да пра­вёў Го­мель­ска-Рэ­чыц­кую на­сту­паль­ную апе­ра­цыю, у вы­ні­ку якой 26 ліс­та­па­да 1943 го­да быў вы­зва­ле­ны Го­мель. У па­вет­ра­ных ба­ях за вы­зва­лен­не Бе­ла­ру­сі ўдзель­ні­чаў і 92-і зні­шчаль­ны авія­цый­ны полк.

Ка­лі па­чы­таць апе­ра­тыў­ныя звод­кі за сне­жань 1943 го­да, то мож­на за­ўва­жыць, што ў гэ­ты пе­ры­яд на паўд­нё­ва-за­ход­нім кі­рун­ку ад Жло­бі­на іш­лі жорст­кія біт­вы, у якіх удзель­ні­ча­ла і авія­цыя... У гэ­тых ба­ях, за вы­зва­лен­не сва­ёй род­най Бе­ла­ру­сі 23 снеж­ня 1943 го­да за­гі­нуў на­чаль­нік шта­ба 92-га знішчальнага авіяцыйнага палка пад­пал­коў­нік Мі­ха­іл Аў­дзе­е­віч Кан­дра­таў.

Ар­хіў аб'­яд­на­най ба­зы да­ных «Ме­ма­ры­ял» свед­чыць, што наш зям­ляк па­ха­ва­ны ў брац­кай ма­гі­ле ў вёс­цы Май­ская Жло­бін­ска­га ра­ё­на Го­мель­скай воб­лас­ці. Уся­го тут па­ха­ва­на 1 тыс. 385 во­і­наў, якія за­гі­ну­лі ў ба­ях з ня­мец­ка-фа­шысц­кі­мі за­хоп­ні­ка­мі ў снеж­ні 1943-га — сту­дзе­ні 1944-га.

Мі­ка­лай Бой­ка