Як на Доне восенню Вясну пагукалі

Старшыня Саюза беларусаў Дону Уладзімір Банцэвіч выступіў галоўным кансультантам, калі рыхтавалася прадстаўленне беларускага народнага свята ў межах этнапраекта “150 культур Дону”

У Растоўскай вобласці, што на поўдні Расіі, жывуць прадстаўнікі розных народаў. І каб мясцовыя жыхары, найперш моладзь, лепш, ведала іх культуру, традыцыі, задуманы быў гэты культурна-асветніцкі этнапраект. Ён шырока рэалізуецца і ў Растове-на-Доне — пры падтрымцы Агульнарасійскага народнага фронту (АНФ), а праект падтрымаў як адну з лепшых практык і Прэзідэнт Расіі Уладзімір Пуцін. Задача ж перад арганізатарамі такая: распрацаваць і ўкараніць у навучальны працэс школ праграмы па вывучэнні культур, звычаяў і традыцый народаў, прадстаўнікі якіх жывуць у Растоўскай вобласці. Потым — акумуляваць каштоўны досвед этнаграфічнай працы са школьнікамі, студэнтамі на іншых пляцоўках. Падышлі да справы ў нас прафесійна: праект распрацавалі сумесна рэгіянальная рабочая група АНФ “Адукацыя і культура як аснова нацыянальнай ідэнтычнасці”, Мінадукацыі ды Мінкультуры вобласці пры ўдзеле Паўднёвага федэральнага ўніверсітэта і яго педатрадаў. Ініцыятарам жа выступіла Кацярына Бяляк — кіраўніца інтэрактыўнага Музея навук “Лабораториум”, інтэграцыйнага праекта “Асвета жыхароў Дона”, яна ж узначальвае рабочую групу “Адукацыя і культура” АНФ у Растоўскай вобласці.

Чым натхняліся энтузіясты, задумваючы праект? Быў перад вачыма рэгіянальны студэнцкі фестываль, які з 2008 года ладзяць нацыянальныя дыяспары вобласці. “Мы вырашылі каштоўную ідэю трансфармаваць і ўкараніць на ўзроўні сярэдняй школы, — казала потым Кацярына Бяляк. — Сама я — мама чацвярых дзяцей і лічу, што знаёміцца з культурай адзін аднаго трэба з ранніх гадоў, але пры тым вельмі далікатна: праз гульню, фальклор, казкі. У дзяцей няма забабонаў, як у дарослых, яны больш адкрытыя і ўспрымальныя: самы час прывіваць ім павагу да іншых народаў і культур. Гэта будзе добрая інвестыцыя ў мір і згоду, а па вялікім рахунку і ў адзінства нашай краіны”. Кацярына Бяляк заўважае, што важна не перагружаць адукацыйную праграму, рабіць дзяцей не гледачамі, а ўдзельнікамі нацыянальных гульняў, пастановак народных казак, навучыць іх сваімі рукамі рабіць нацыянальныя арнаменты й цацкі. Толькі так, праз паглыбленне ў культуру, магчыма больш даведацца, а значыць — зразумець і прыняць адзін аднаго.

Вось да якой важнай, высакароднай справы далучыліся й вучні, выкладчыкі растоўскай школы №112, актывісты розных дыяспар, калі распачалі тэатралізаваныя прадстаўленні ў плыні праекта “150 культур Дону”. Адна з такіх пастановак прысвячалася беларускай народнай традыцыі пад назвай Гуканне Вясны.
Многія з нас упершыню даведаліся: у беларусаў ёсць, захавалася з прадаўніх язычніцкіх часоў такое прыгожае й светлае веснавое свята. Яго адзначаюць у розных рэгіёнах Беларусі не ў вызначаны дзень, а з улікам канкрэтнай сітуацыі з надвор’ем, звычайна — калі на высокіх месцах з’яўляюцца першыя веснавыя праталіны. Гэта, кажуць, і ёсць знак: трэба Вясну-багіню пагукаць, паклікаць, дапамагчы ёй у дарозе, у змаганні з Зімой. Дык вось, якраз такое адметнае свята беларускае й вырашылі абраць школьнікі з педагогамі для паказу-прэзентацыі багатай, самабытнай беларускай культуры на Доне.

Прадстаўленне праходзіла ў школьнай актавай зале. Пры тым школьнікі, настаўнікі, актывісты беларускай дыяспары вельмі пастараліся, каб належным чынам аформіць сцэну. Яна ўрэшце, нібыта машына часу, пераносіла гледачоў у мінулае, прычым — у хату беларускую. І ў дробных нават дэталях паказаны быў спрадвечны лад жыцця, побыт беларусаў, іх паўсядзённыя клопаты. Такое стала магчымым дзякуючы ўраджэнцу Беларусі Уладзіміру Мікалаевічу Банцэвічу — мастаку па адукацыі, асветніку па прызванні, кіраўніку Саюза беларусаў Дону. Ён шмат гадоў працуе як на карысць Растоўскай вобласці, асабліва маладога пакалення, так і на карысць беларускай культуры на Доне.

Тэатралізацыя пачалася з песень-заклічак Вясны — тых, што гучаць спрадвеку на Беларусі ў пару пераходную. Раней, як вядома, беларусы ўспрымалі свет, усю Прыроду — як жывую, напоўненую рознымі энергіямі (іх раней называлі багамі — бо яны маюць вялікія сілы) ды іх варыяцыямі-духамі. У залежнасці ад таго, як ідуць працэсы ў прыродзе, багіня-Вясна магла прыйсці рана, магла й затрымацца. Позняя ж Вясна, ведалі людзі па шматгадовых назіраннях, гэта — неспрыяльны для земляробаў і жывёлаводаў год: расліны дрэнна развіваюцца, даюць мізэрны ўраджай, і з-за таго можа быць мала хлеба, бульбы — увогуле голад. Таму на Беларусі былі вельмі пашыраны абрады сустрэчы й гукання Вясны — гэта своеасаблівы магічны дыялог, гарманізацыя адносін людской грамады з сіламі маці-Прыроды. Дарэчы, калі мы назіраем цяпер у свеце столькі прыродных катаклізмаў, то варта ўжо й задумацца: пэўна, дыялог такі з Прыродай людзі страцілі — вось і атрымліваем, як кажуць, па заслугах... То можа варта павучыцца гэтаму ў беларусаў ды іншых народаў, якія зберагаюць традыцыі паважлівага стаўлення да Прыроды, яе нябачных, але магутных сіл?

Пасля абрадавых спеваў, у якіх дзяўчаты звяртаюцца да Вясны, да яе веснікаў-жавароначкаў (лічыцца, што якраз птушкі Вясну на сваіх крылах прыносяць) выйшла на сцэну сямейнае трыа: гурт беларускай песні “Славяначка”. У ім спяваюць Вікторыя Шчарбакова (дарэчы, мая мама...) і яе дзеці — трэцякласніца Багдана і пяцікласнік Андрэй. Школа ж 112-я багатая й на такія творчыя міні-калектывы. На гэты раз гурт кранальна выканаў знакамітую песню Ігара Лучанка на верш Янкі Купалы “Спадчына” — як сімвал таго, што духоўную спадчыну продкаў беларусы шануюць. А растоўскія старшакласніцы ў прыгожых беларускіх строях далей прымяралі на сябе ролі вясковых дзяўчат з Беларусі, якія збіраліся на самым высокім месцы (груд, гара, узгорак...) пры вёсцы, рассцілалі там салому ды сеўшы, ці й стоячы (у розных мясцовасцях па-рознаму тое робіцца) спявалі вясновыя песні-заклічкі. Фалькларысты, што даследавалі народны абрад, сведчаць: гэта быў сапраўдны гімн Вясне, Сонцу, а таксама й маладосці, каханню. У песнях дзяўчаты не толькі віталі прыход цёплых дзён, абуджэнне Прыроды, але й як бы паведамлялі свету пра сваю гатоўнасць адгукнуцца на цёплую хвалю кахання, сусветнай Любові.

Старшакласніцы распавялі таксама, што жанчыны вясковыя па-свойму сустракалі вясну. Яны выпякалі з цеста фігуркі птушак, раздавалі іх дзецям. Спрадвеку лічылася, што й такім чынам — паводле законаў народнай магіі: падобнае прыцягвае падобнае — можна паспрыяць іх хуткаму прылёту. І пад час абрадавых дзеяў дзяўчаты бралі тыя птушкі-печыва і, выконваючы песні-вяснянкі, падкідвалі іх уверх. А спявалі найчасцей так: “Жавароначкі, прыляціце,/ Вясну красную прынясіце!..”

Пасля абрадавых дзеяў дзяўчат на сцэне закруціўся беларускі танец “Лянок”. Гэта юныя выхаванцы танцавальнай студыі “Алоника” паказвалі, як насенне лёну ў абрадавых дзеях ужо гатовае прадоўжыць новы жыццёвы цыкл — упасці ў глебу й пацягнуцца да Сонца. А старшакласнікі ў ролях беларускіх хлопцаў паказалі, як беларусы ачышчаюць прастору для прыходу Вясны: у вогнішчы спальваюць розныя старыя рэчы. Затым, далучыўшыся да дзяўчат, вадзілі карагоды, якія, расказвалі ўдзельнікі дзеі, гэта й ёсць даўні сімвал бясконцага кругазвароту жыцця, сімвал вечнага аднаўлення свету.

І вось у зале з’явілася доўгачаканая Вясна, ды з падарункамі: яны — і малым дзеткам, і старым бабкам, і маладым жонкам, і прыгожым дзеўкам ды хлопцам працавітым. А тыя ўсе ў адказ, каб Вясна была з імі свойскаю ды лагоднаю, цёплаю, дарылі ёй прыгожыя, жыццесцвярджальныя вершы.
Завяршалася гэтае Свята беларускай культуры цудоўнаю песняй “Сэрца зямлі маёй” — і нізкім паклонам Зямлі Беларускай ад усіх удзельнікаў імпрэзы: і вялікіх, і малых.

Паглядзеўшы ўсё гэта, мы палічылі: варта б згадаць усіх удзельнікаў творчай групы, якія рыхтавалі тэатралізаваную пастаноўку беларускага абраду “Гуканне Вясны” на растоўскай зямлі. Такім чынам, заняты былі ў ёй акцёры-вучні з 11-га класа: Максім Мінееў, Аляксандр Несцярук, Анастасія Сербава, Аляксандра Юстус, Яна Глухава, Уладзіслаў Калеснікаў, Іван Багно, Міхаіл Караваеў, Руслан Шадрын, Сабіна Стаханава. Склад сямейнага гурта беларускай песні “Славяначка” — названы вышэй. Мастацкая кіраўніца студыі “Алоника” (малодшая група) — Людміла Анішчанка. Сцэнаграфія Марыны Шведчанкі, музычнае афармленне — ад настаўніцы спеваў Алы Ганжа. Мастацкі кіраўнік і галоўны рэжысёр усёй пастаноўкі — настаўніца рускай мовы й літаратуры Наталля Траян. А галоўным кансультантам ва ўсіх быў Уладзімір Банцэвіч, мой настаўнік у выяўленчым мастацтве.

Ганна Шчарбакова, студэнтка Растоўскага каледжа культуры, старшыня клуба “Юныя карэспандэнты” Саюза беларусаў Дону