У форуме, прымеркаваным да 80-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, узялі ўдзел вядучыя вучоныя і спецыялісты па гэтай тэме не толькі з нашай краіны, але і з Расіі і Казахстана, якія дыстанцыйна выйшлі на сувязь з аўдыторыяй. Абмеркавалі найважнейшыя пытанні, звязаныя з захаваннем гістарычнай памяці, аб’ектыўным адлюстраваннем падзей Вялікай Айчыннай вайны. Падчас канферэнцыі, што вельмі важна, прысутнічалі школьнікі, якім працягваць несці праўдзівую інфармацыю аб тым, што адбывалася на беларускай зямлі ў 1941–1944 гадах.
Вітаючы ўдзельнікаў навукова-практычнай канферэнцыі, дырэктар Дэпартамента па архівах і справаводстве Міністэрства юстыцыі Алег Воінаў адзначыў, што сам час падштурхнуў да таго, што гісторыю трэба памятаць і шанаваць. «Паглыбляючыся ў архіўныя дакументы, а таксама знаходзячы новыя, пачынаеш усведамляць, што ёсць яшчэ што вывучаць і ёсць да чаго імкнуцца, — падкрэсліў ён. — І гэта добра, што мы не спыніліся, а працягваем вывучаць спадчыну, якая ў нас ёсць, нашу гісторыю, і расказваем аб гэтым непасрэдна маладому пакаленню».
Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь — галоўны захавальнік архіўных дакументаў па гісторыі партызанскага руху на тэрыторыі нашай краіны, у тым ліку па вызваленні беларускай зямлі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Дзясяткі тысяч архіўных спраў дазваляюць усебакова і аб’ектыўна вывучаць гісторыю ўсенароднага супраціўлення. І трэба сказаць, што партызанскія дакументы карыстаюцца попытам у насельніцтва.
«Сёння гэта адны з самых запатрабаваных дакументаў, — звярнуў увагу намеснік дырэктара Нацыянальнага архіва Святаслаў Кулінок. — Калі мы прааналізуем работу чытальнай залы, убачым, што дакументы па гісторыі партызан карыстаюцца вялікай цікавасцю і ў нашых, і ў замежных даследчыкаў. Гэта звязана і з асаблівай роляй гісторыі Вялікай Айчыннай вайны ў нашай гістарычнай навуцы, і з расследаваннем крымінальнай справы аб генацыдзе беларускага народа. А партызанскія дакументы з’яўляюцца багатым матэрыялам па расследаванні злачынстваў нацыстаў. Увогуле, архіўныя дакументы — аснова любога навуковага даследавання».
Пры гэтым варта заўважыць, што супрацоўнікі Нацыянальнага архіва не толькі ажыццяўляюць захоўванне каштоўных дакументаў, але і актыўна вывучаюць тэму партызанскага руху, запаўняюць белыя плямы гісторыі. Толькі за апошнія пяць гадоў архівістамі выдадзены 11 зборнікаў дакументаў, пяць альбомаў, чатыры навуковыя і навукова-папулярныя манаграфіі, два электронныя зборнікі дакументаў. Рэалізоўваюцца шматгадовыя інтэрнэт-праекты, апублікаваны сотні навуковых артыкулаў.
Па словах Святаслава Кулінка, тэма Вялікай Айчыннай вайны, у тым ліку партызанскай барацьбы, невычарпальная. «Вельмі шмат аспектаў, мноства тэм, якія недастаткова вывучаны, і архіўныя дакументы даюць магчымасць гэтыя прабелы запоўніць», — заўважыў ён.
Новае гучанне партызанская праблематыка атрымала пасля рассакрэчання ў пачатку 1990-х вялікага масіву архіўных дакументаў. «Зроблена сапраўды вельмі шмат, — адзначыў намеснік дырэктара Інстытута гісторыі НАН Беларусі Павел Трубчык. — Выклікае павагу сумесны праект Выдавецкага дома „Беларусь сегодня“ і Нацыянальнага архіва „Партызаны Беларусі“, дзе любы можа, фактычна не выходзячы з дому, знайсці дакументы аб сваяках, блізкіх, якія ўдзельнічалі ў партызанскім руху. Нацыянальная акадэмія навук рэалізоўвае праект „Летапіс Вялікай айчыннай вайны“, выдадзены чатыры кнігі. Падрыхтавана пятая, якая будзе складацца выключна з дакументаў, яе большая частка прысвечана дзейнасці партызан на тэрыторыі Беларусі».
Дырэктар Інстытута сацыялогіі НАН Беларусі Мікалай Мыслівец падзяліўся ўласнымі напрацоўкамі, якія датычацца захавання гістарычнай памяці аб Вялікай Айчыннай вайне ў Беларусі. «Тыя падзеі, якія адбываліся ў нашай краіне і не толькі на працягу апошніх гадоў, актуалізавалі цікавасць да вывучэння і мінулага нашай краіны, і гістарычнай памяці, — канстатаваў ён. — Захаванне гістарычнай памяці аб Вялікай Айчыннай вайне — гэта безумоўны прыярытэт той палітыкі, якую праводзіць сучасная беларуская дзяржава. Гістарычная памяць — вельмі магутны рэсурс кансалідацыі нашага грамадства».
Тэма Вялікай Айчыннай вайны займае асаблівае месца ў гістарычнай памяці жыхароў Беларусі. Аб гэтым сведчаць вынікі даследаванняў, якія праводзіць Інстытут сацыялогіі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. «У жыхароў краіны высокая ступень цікавасці да нашай гісторыі, — удакладніў Мікалай Мыслівец. — Так, пры адказе на пытанне „Ці цікавіць вас гісторыя Вялікай Айчыннай вайны“ больш як 90 % апытаных адказваюць „сцвярджальна“. Мы задавалі рэспандэнтам пытанне „Ці можаце вы з упэўненасцю сказаць: я ганаруся тым, што жыву ў краіне, якая разам з іншымі краінамі атрымала Перамогу ў Вялікай Айчыннай вайне?“. У гэтым упэўнены 92 % усіх апытаных. Такая інфармацыя неабходная для таго, каб карэкціраваць адукацыйную палітыку, інфармацыйную палітыку, улічваць яе ў сваёй рабоце, бо дасягнуць поспеху, захаваць памяць аб Вялікай Айчыннай вайне можна толькі сумеснымі намаганнямі».
Апошні тэзіс пацвярджае і даўняе ўзаемадзеянне Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь з расійскім фондам садзейнічання актуальным гістарычным даследаванням «Гістарычная памяць». Чарговае пагадненне аб супрацоўніцтве было падпісана на палях канферэнцыі. Акрамя таго, для наведвальнікаў і ўдзельнікаў форуму былі прадстаўлены новая банерная выстава «Рэспубліка-партызанка», шэраг партызанскіх артэфактаў, выяўленых пошукавым атрадам імя В. Каржа. Таксама падчас канферэнцыі прэзентавалі новыя выданні Нацыянальнага архіва па гісторыі партызанскага руху на тэрыторыі Беларусі, кінахроніку з фондаў Беларускага дзяржаўнага архіва кінафотафонадакументаў.
«Архівы ператвараюцца ў паўнавартасныя навуковыя і культурна-асветніцкія цэнтры, — кажучы аб шматграннасці канферэнцыі, заўважыў Алег Воінаў. — Шматмільённы Нацыянальны архіўны фонд Рэспублікі Беларусь — гэта не толькі дакументальная скарбніца нашай краіны, але яшчэ і галоўная крыніца гістарычнай праўды».
Падчас навукова-практычнай канферэнцыі распавялі аб выніках работы са знойдзенымі падчас пошукавых работ дакументамі партызанскай брыгады імя У. І. Леніна Пінскага злучэння. Дакументы былі знойдзены ў чэрвені 2023 года каля населенага пункта Гоцк Салігорскага раёна. На працягу 80 гадоў яны знаходзіліся ў зямлі ў металічнай скрыні. Знайшлі артэфакты ў дрэнным стане, на іх рэстаўрацыю спатрэбілася нямала часу, аднак цяпер гэта ўнікальная магчымасць даведацца больш пра партызанскую брыгаду, якой камандаваў Васіль Васільеў. Брыгада была створана 4 красавіка 1943 года. На момант злучэння з часцямі Чырвонай Арміі ў 1944 годзе налічвала 1067 чалавек, што сведчыць аб паспяховасці яе баявой дзейнасці.
Па меркаванні навуковага супрацоўніка Цэнтра ваеннай гісторыі Беларусі Інстытута гісторыі НАН Валерыя Надтачаева, дакументы былі закапаны ў зямлю для прадухілення іх магчымага захопу праціўнікам у ходзе правядзення адной з карных аперацый. Такая практыка, па яго словах, дыктавалася не толькі логікай узброенай барацьбы, але і спецыяльнымі ўказаннямі Беларускага штаба партызанскага руху.
Пасля азнаямлення з дакументамі адразу на месцы пошуку было прынята рашэнне аб транспарціроўцы і перадачы дакументаў у Цэнтральную лабараторыю забеспячэння захаванасці дакументаў Нацыянальнага архіўнага фонду Рэспублікі Беларусь. «Дзякуючы прафесіяналізму супрацоўнікаў, добраму тэхнічнаму абсталяванню лабараторыі ўдалося вырашыць вельмі важную задачу па забеспячэнні фізічнай захаванасці гэтых дакументаў, — падкрэсліў Валерый Надтачаеў. — У верасні мінулага года дакументы былі перададзены ў Нацыянальны архіў, дзе далей з імі была працягнута работа».
Як расказаў Святаслаў Кулінок, праляжаўшы ў зямлі больш як 80 гадоў, многія дакументы аказаліся беззваротна страчанымі. «Больш чым палова выяўленых дакументаў — на жаль, гэта фрагменты, — канкрэтызаваў ён. — На многіх адсутнічае датаванне або нельга ўстанавіць аўтарства. Матэрыялы ёсць як арыгінальныя, так і копіі. Сустракаюцца машынапісныя і рукапісныя тэксты, якія ствараліся пёравай ручкай або алоўкам. У цяперашні момант дакументы захаваны і алічбаваны».
Што датычыцца зместу знойдзеных артэфактаў, як правіла, гэта матэрыялы справаводства: арганізацыйна-распарадчыя, планава-справаздачныя, даведачна-інфармацыйныя, судова-следчыя і дакументы кадравага характару. Яны адрозніваюцца па іерархіі стварэння: ротныя, атрадныя і брыгадныя дакументы. Апошняя дата, пазначаная на адным з дакументаў, — 29 верасня 1943 года. Спецыялісты мяркуюць, што або ў канцы верасня, або ў пачатку кастрычніка дакументы былі закапаны для таго, каб іх зберагчы.
Знойдзеныя праз 80 гадоў матэрыялы дазваляюць удакладніць і дапоўніць даныя аб баявой, разведвальнай і дыверсійнай дзейнасці партызанскіх атрадаў. І, самае галоўнае, дзякуючы гэтым дакументам удалося ўстанавіць імёны сямі партызан, якія дагэтуль не значыліся ў інтэрнэт-партале «Партызаны Беларусі».
На адзін навуковы форум стала больш і ў архіўнай галіне — плануецца, што Міжнародная навукова-практычная канферэнцыя «Партызанскі архіў» стане штогадовай і будзе праходзіць не толькі ў Мінску, але і ў розных рэгіёнах Беларусі.
Вераніка КАНЮТА
Фота Віктара ІВАНЧЫКАВА
Пачалося датэрміновае галасаванне на выбарах Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь
Карэспандэнты «Звязды» высветлілі, як рыхтаваліся ўчасткі, як быў арганізаваны электаральны працэс непасрэдна ў рэгіёнах
Зрабіўшы якасць неад’емнай часткай іміджу Беларусі як краіны, займацца ёй неабходна пастаянна і ва ўсіх напрамках.
