Мастацкімі сцежкамі Віцебшчыны

Старыя паштоўкі, сабраныя Уладзімірам Ліхадзедавым, найперш з’яўляюцца ілюстрацыяй да падзей канца XІX — першых дзесяцігоддзяў XX стагоддзя. У такім разе хто, якія яркія асобы вандравалі па Беларусі ў той час? Хто сваімі лёсамі злучыўся з нашым краем менавіта ў той перыяд?.. Няхай сабе і на кароткі... Давайце паспрабуем пазнаёміцца з пісьменнікамі, мастакамі, кампазітарамі, акцёрамі Расіі і іншых постсавецкіх прастор, якія адкрывалі Беларусь сто і болей гадоў назад. Адкрывалі Беларусь увогуле, а болей адрасна знаёміліся з нашымі прашчурамі, рознымі адрасамі хаця б, напрыклад, на Віцебшчыне…

У сядзібе Асінаўка Аршанскага павета нарадзіўся рускі педагог, пісьменнік, географ Дзмітрый Дзмітрыевіч Сямёнаў (у 1834 ці 1835–1902).

У 1852 годзе закончыў Віцебскую гімназію. У 1859 годзе — настаўніцкія курсы Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта. Вытрымаў экзамен на званне настаўніка геаграфіі. У 1860–1862 гг. быў настаўнікам пачатковых класаў і геаграфіі славутага Смольнага інстытута. 14 гадоў жыцця Дзмітрый Дзмітрыевіч аддаў настаўніцтву на Каўказе. З 1878 года быў дырэктарам Закаўказскай (Гарыйскай) настаўніцкай семінарыі. У 1888–1891 гг. рэдактар часопіса «Детское чтение». Асноўная праца Дзмітрыя Сямёнава — геаграфічная хрэстаматыя «Айчыназнаўства», якая выйшла ў шасці тамах. Яна і цяпер падаецца крыніцай цікавых звестак.

Родам з Віцебскага павета — савецкі эколаг і пісьменнік Рыгор Логінавіч Шакулаў (1910–1987), які з 1953 да 1973 года выдаў 12 кніг казак для дзяцей. У 1931 годзе Шакулаў закончыў Віцебскі педагагічны тэхнікум. Першыя мастацкія творы напісаў на беларускай мове. Старшыня секцыі літаратуры для дзяцей і юнацтва Саюза пісьменнікаў Расіі, паэт, празаік, перакладчык, дзіцячы пісьменнік Мікалай Бутэнка так адгукаўся аб творчасці нашага земляка: «Казкі Шакулава вучаць любіць прыроду, але яшчэ болей яны вучаць любіць бліжняга свайго». Дарэчы, 100-годдзе з дня нараджэння Р. Шакулава ў 2010 годзе было ўрачыста адзначана ў Расійскай нацыянальнай бібліятэцы.

Агульны тыраж выдадзеных кніг Рыгора Логінавіча склаў болей за 400 тысяч экзэмпляраў.

У Астраханску, Краснадары і Магнітагорску ў педагагічных інстытутах працаваў мовазнаўца, славіст, педагог Анатоль Васільевіч Багдановіч (1888–1969), які нарадзіўся ў Дрысенскім павеце. Дрыса — з 1962 года Верхнядзвінск. У 1909 годзе Анатоль закончыў Віцебскую духоўную семінарыю.

На хутары Судзіловічы Лепельскага павета (цяпер вёска Будзькаўшчына Полацкага раёна) нарадзіўся літаратуразнаўца, паэт, фалькларыст Браніслаў Ігнатавіч Эпімах-Шыпіла (1859–1934), прафесар Імператарскай рымска-каталіцкай духоўнай акадэміі ў Пецярбургу. Менавіта ён з’яўляўся ініцыятарам стварэння выдавецкага таварыства «Загляне сонца і ў наша ваконца». Гэта якраз ён спрыяў развіццю творчай актыўнасці Янкі Купалы. Маштаб зробленага Эпімах-Шыпілам для беларускай культуры варты самага шырокага ўшанавання. Даўно наспела патрэба выдаць і Поўны збор твораў Браніслава Эпімах-Шыпілы. Полацк — радзіма савецкага тэатразнаўцы і літаратуразнаўцы Соф’і Маркаўны Нельс (1899–1978). Адна з найболей вядомых яе кніг — грунтоўная манаграфія «Шэкспір на савецкай сцэне».

З вёскі Заскваркі Лепельскага павета — савецкі археолаг і мастацтвазнаўца Сяргей Мікалаевіч Юрэнеў (1896–1973), чый жыццёвы шлях завяршыўся ў Бухары (Узбекістан). Адна з вуліц Бухары з 1995 года носіць імя нашага суайчынніка Сяргея Юрэнева. У прыватным архіве археолага — лісты ад Віктара Някрасава, Льва Гумілёва, Эрнста Неізвестнага, Марыэты Шагінян, Сяргея Барадзіна... Дарэчы, Сяргей Мікалаевіч — дзядзька вядомага савецкага і расійскага кінакрытыка, кіназнаўца Расціслава Мікалаевіча Юрэнева (1912–2002; нарадзіўся ў Віцебску). Лепель — радзіма савецкага літаратуразнаўца, пушкініста Барыса Саламонавіча Мейлаха (1909–1987), які доўгі час працаваў у Пушкінскім доме, удзельнічаў у рабоце Пушкінскай камісіі АН СССР. Барыс Мейлах — аўтар кніг «Пушкін і рускі рамантызм», «А. С. Пушкін. Нарыс жыцця і творчасці», «Пушкін і яго эпоха», «А. С. Пушкін: семінарый», «Жыццё Аляксандра Пушкіна», «Талісман: кніга пра Пушкіна», «Дзекабрысты і Пушкін: старонкі героіка-трагічнай гісторыі»...

У Максімаўцы Полацкага павета нарадзіўся савецкі мастак Арсеній Нічыпаравіч Сямёнаў (1911–1992). Дзяцінства правёў ужо на Магілёўшчыне, у Быхаве. З 1927 года ў Ленінградзе. Вучыўся ў вядомага мастака і педагога Альфрэда Эберлінга. Мастак Сямёнаў — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Прайшоў шлях ад радавога байца да камандзіра танкавага батальёна. Пяць разоў быў паранены, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі і Айчыннай вайны 1-й і 2-й ступеняў. На Лёзненшчыне нарадзіўся другі ленінградскі мастак — Якаў Андрэевіч Голубеў (1913–1973). З 1926 года жыў у Ленінградзе. У 1934 годзе паступіў у падрыхтоўчыя класы інстытута жывапісу, скульптуры і архітэктуры Акадэміі мастацтваў. Вось назвы толькі некаторых прац нашага земляка: «Спакойны дзень» , «Пачатак сакавіка», «Блакітная вада», «Вясенняя трава», «Веснічкі»... Творы Якава Голубева захоўваюцца ў многіх музеях і прыватных зборах Расіі, Японіі, Італіі, Германіі, Францыі, Літвы…

Лугінічы Віцебскай губерні — радзіма паэта, этнографа, перакладчыка Тадэвуша Лады Заблоцкага (1811–1847), чый жыццёвы шлях завяршыўся на Каўказе, у Эрыванскай губерні (Эрыван — зразумела, Ерэван). Тадэвуш вучыўся ў Віцебскай гімназіі. Затым — у Імператарскім Маскоўскім універсітэце. У час вучобы пазнаёміўся з Вісарыёнам Бялінскім. Летам 1833 года быў арыштаваны за распаўсюджванне песні, скіраванай супраць цара. Быў высланы на Каўказ і прызначаны радавым у батальён сапёраў. Удзельнічаў у баях з горцамі. З 1839 года больш часу знаходзіўся ў Тыфлісе. Пазней Заблоцкага вызвалілі ад службы ў войску. На Каўказе паэт пазнаёміўся з Якавам Палонскім, пасябраваў з грузінскім паэтам Мікалаем Бараташвілі, дочкамі Аляксандра Чаўчавадзэ — Нінай Грыбаедавай і Кацярынай Дадзіяні, азербайджанскім паэтам і гісторыкам Абас Кулі-ханам Бакіханавым, які, між іншым, падарожнічаў у 1834 годзе па Расіі, Латвіі, Літве, Польшчы…

У Гарадку нарадзіўся савецкі пісьменнік, драматург, літаратурны крытык Барыс Міхайлавіч Аршанскі (1884–1945). Яго першыя кнігі пабачылі свет яшчэ ў Вільні. Пахаваны Б. Аршанскі ў Маскве на Новадзявочых могілках. Браслаўшчына — радзіма рускай паэтэсы Ірыны Арсеньеўны Ягміной. Жыла ў Вільнюсе. З 1840 года яна ў эміграцыі — у Вене, затым — у ЗША. Надрукавала ў эміграцыі некалькі зборнікаў вершаў на рускай мове. Віцебская губерня — радзіма генерала Расійскай імперыі і празаіка, мемуарыста, батаніка Ільі Цімафеевіча Радажыцкага (1788–1861), які за адвагу ў баі каля мястэчка Астраўно, непадалёку ад Віцебска, 13 ліпеня 1812 года ўзнагароджаны ордэнам Анны 4-й ступені. Адна з кніг І. Радажыцкага — «Паходныя запіскі артылерыста з 1812 да 1816 гг.», дзе, пэўна, ёсць і беларускія старонкі вайсковай, гістарычнай памяці. Між іншым, Радажыцкі — прататып артылерыйскага капітана Тушына ў рамане Льва Талстога «Вайна і мір». Пры напісанні рамана класік рускай і сусветнай літаратуры карыстаўся запіскамі нашага земляка... Колькі сувязяў нашых прашчураў, якія жылі ў даўно мінулыя, страчаныя часіны, з Расіяй, з усім светам!..

Кастусь Лешніца

Старыя паштоўкі з калекцыі лаўрэата Прэміі ПрэзідэнтаРэспублікі Беларусь «За духоўнае адраджэнне», лаўрэата Прэміі Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі ў галіне культуры і мастацтва Уладзіміра Ліхадзедава.