Зоя — гэта жыццё?

Што такое чапяла

І як ёй карыстацца?

Гадоў колькі таму наш Івянецкі музей традыцыйнай культуры адкрыў новую экспазіцыю: зацікавіўся побытам жыхароў напрыканцы ХІХ — пачатку ХХ стагоддзяў, — дзверы адчынены: заходзь, паглядзі, нават плаціць не трэба.

Экспазіцыя размяшчалася ў некалькіх залах: у першай — розныя гаспадарчыя прылады, у другой — мэбля, якой карысталіся ў тыя часы, у трэцяй — стылізаваная кухня.

У ёй — як тады здалося — «завісала» шмат цікаўных: доўга разглядалі «экспанаты» — і прадметы посуду, і прылады, — часам думалі над іх прызначэннем.

Я, напрыклад, на адной з паліц убачыў нейкую дзіўную штуковіну: корпус — з хваёвых дошак, унізе — медная пасудзіна з трубкай, зверху драўляны прэс... Што гэта і для чаго, — ну ніяк не здагадаюся! І надпіс недзе згубіўся…

І спытаць няма ў каго — усе музейныя супрацоўнікі занятыя.

Але ж бачу — падыходзіць знаёмы, які захапляецца краязнаўствам.

— Можа, скажаш, што гэта? — пытаюся ў яго.

Ён мне з папрокам:

— Эх ты, цемра егіпецкая! Нічога не ведаеш!.. Ды гэта ж кілбасніца.

— А ведаць, — пытаю, — адкуль, калі нават дзяды мае карысталіся мясарубкай.

Але ж пастаяў, падзівіўся на экспанат ды падаўся да печы.

Побач з ёю, бачу, дзве маладыя дзяўчыны стаяць (мяркуючы па знешнасці — гарадскія-гарадскія).

— Слухай, ты не ведаеш, што гэта? — пытаецца адна ў другой, трымаючы ў руках чапялу.

— Думаю, качарга, — адказвае спадарожніца. — Ёй у печы дровы мяшаюць.

— Не, — тут ужо я ўмяшаўся, — гэта — не качарга, а чапяла. Ёй патэльні з печы дастаюць.

— Як патэльні? — здзіўляюцца дзяўчаты. — Яны ж усе — з ручкамі. Навошта пры іх нейкая чапяла?

Я (ну не зусім жа «цемра»?) узяўся расказваць, што калісьці патэльні былі не такія: без ручак, што яны ставіліся на гаршкі, на жар, на агонь — у печ, дзе вельмі горача. Як туды з кароткай ручкай? Апячэцца гаспадыня, рады не дасць! 

А з доўгай чапялой раз-два, і яешня гатова…

Дзяўчаты ўважліва гэта слухалі, мусіць, спрабавалі ўявіць, бо потым дружна прызналі:

— Як добра, што ў нас электрапліты!

...З імі і сапраўды ні табе дровы насіць, ні ў печы паліць... Здавалася б, 

усё так проста! А гаспадыні ўсё роўна скардзяцца.

Можа, іх таксама звадзіць у музей?

Ігар СОЛТАН

г. п. Івянец

Зоя — гэта жыццё?

...У аднаго французскага багацея спыталі, ці ёсць у яго сябры. Ён адказаў, што ёсць, два: адзін памёр, другі жыве ў Амерыцы. Значыць, ніводнага? Не, два. Той, што памёр, таксама лічыцца.

Вось і ў мяне…

Антось быў нашмат старэйшы і досыць рана сышоў: мог бы жыць ды жыць яшчэ, але ж…

Не любіў ён хадзіць па дактарах. А ўжо пра бальніцы дык нават слухаць не мог! Пыталіся ў яго: ну чаму?.. Людзі ж, маўляў, едуць, ляжаць там на ўсім гатовым пад наглядам дактароў, лечацца. 

«А я, — даводзіў Антось, — не хачу і не буду!»

Мусіць, толькі мне і аднойчы ён расказаў, з якой жа прычыны.

Справы даўнія: каб зразумець іх, трэба сказаць, што Антось у юнацтве партызаніў, потым ваяваў у дзеючай арміі. За баі ў Польшчы атрымаў медаль «За адвагу» і ордэн Чырвонай Зоркі... Берлін не браў, на рэйхстагу не распісваўся, але ж да скону любіў расказваць, як сустракаўся з жывымі амерыканскімі неграмі.

Дамоў ён вярнуўся з рукамі-нагамі, з галавой — можна сказаць, бравым салдатам. Вока ў такіх гарэла на любую дзеўку-ўдавіцу, а ўжо на першую ў акрузе…

Да вайны ў бок Антося Люба і не глядзела, — іншых кавалераў хапала. А вось пасля — выбар жа зусім невялікі стаў.

Павянчаліся яны, зажылі, франтавіка брыгадзірам паставілі, і адпрацаваў ён на гэтай пасадзе аж да самай пенсіі. Людзей не ўціскаў, з начальствам не спрачаўся, умеў неяк ладзіць з любым старшынёй (а «перавярнулася» іх, можа, з дзясятак)…

За гэты ж час свайго брыгадзірства Антось — як яно і належыць — паставіў для сям’і новы дом, пасадзіў сад, выгадаваў дзвюх дачок і сына, заўсёды трымаў гаспадарку — дзвюх кароў, цялят, свіней, авечак, а пазней — дык яшчэ і каня... Сам нарыхтоўваў дровы (на зяцёў надзея малая, сын, вайсковец, далёка), сам накошваў сена, хадзіў за плугам, тупаў па гаспадарцы…

Але ж потым усё часцей і часцей стаў прыпыняцца-стамляцца: болей сядзець, чым хадзіць, болей ляжаць…

Жонка яго — прыкладна такая ж — тлумачыла гэта ўзростам, старасцю і проста скарачала гаспадарку, але сын, палкоўнік (!), згаджацца з гэтым не хацеў: прыехаў у адпачынак, стэлефанаваўся з патрэбнымі людзьмі, паклаў бацьку ў бальніцу, у асобную (з тэлевізарам!) палату, пад нагляд, можна сказаць, персанальнай медсястры.

Тая прыгажуня адразу ж патлумачыла дзеду, што яе імя — Зоя — у грэкаў азначае «жыццё», значыць, яму пашчасціла — будзе жыць і жыць яшчэ... Праўда, для гэтага ў крэсле на калёсах ім трэба з’ездзіць на кардыяграму, на ўльтрагук, на здымак сасудаў…

Якраз ён (мудроная назва!) і паказаў, што прасвет артэрый у хворага зменшаны амаль на 70 працэнтаў! Вось па гэтай прычыне ногі і баляць…

Каб падлячыць, дактары напрызначалі Антосю розных таблетак і кропельніц. Ставіла іх усё тая ж мілая медсястрычка (дзед ужо думаў: ці не пазнаёміць з ёй большага з унукаў?)... Яна ж, Зоя, аднойчы папярэдзіла, што «на хвілінку» адхінецца — сяброўка з адпачынку вярнулася, — трэба павітацца і трошкі паразмаўляць.

Дзед гэта, ну вядома ж, разумеў і таму спакойна ляжаў бы пад кропельніцай і дзесяць хвілін, і нават трыццаць, калі б у яго і раптам не ўзнікла патрэба — малая, але ж вострая-вострая!

Хворы, «прывязаны да кропельніцы», паклікаў, пагукаў медсястру, пастукаў кулаком у сцяну і не вытрываў — не заўважыў, як нарабіў пад сябе…

Кропельніца па-ранейшаму капала, дзеўкі не было, а ў хворага з таго расстройства новая патрэба з’явілася — і цяпер куды большая…

Праўда, гэтым разам дзеду ўжо пашчасціла: на голас, на крык прыбегла санітарка... І ў запале чаго толькі не сказала!

Карацей, пад вечар, калі ў бальніцу прыехаў сын, у бацькі ўсё яшчэ трэсліся рукі.

Скандал усчаўся вялікі, але што з яго толку? Рабочы дзень у дактароў ужо скончыўся, разгубленыя медсёстры і санітаркі спалохана маўчалі, Зоя абачліва схавалася.

Да раніцы палкоўнік трохі астыў, але ж з’явіўся ў кабінеце галоўнага ўрача. Той, што называецца, быў у курсе і паабяцаў звольніць нягодніцу-медсястру з «воўчым білетам»…

Разам яны схадзілі ў палату, «прынеслі» хвораму афіцыйныя прабачэнні. Дзед расчуліўся і сказаў, што на Зою зла не трымае.
(Дарэчы, звальняць яе ніхто і не збіраўся: насварыліся, папярэдзілі, змянілі рабочае месца.)

А дзед у той самы час моцна засумаваў. Нейкіх «духапад’ёмных» перадач тэлевізар яму не паказваў (усё «Чачня», інфляцыя ды спрадвеку шкадлівая Амерыка...), нешта чытаць ленаваўся сам. Карацей, папрасіўся ён у іншую палату, да людзей, але ж з умовай, каб тыя, бронь бог, не ведалі яго сораму.

Такім чынам, ён апынуўся ў агульнай хірургіі, побач з пенсіянерам са зламанай рукой. Яны пазнаёміліся, пагаварылі, разам паабедалі. Сусед пайшоў на вуліцу пакурыць, дзед застаўся ў палаце. Ён чакаў чарговай кропельніцы. І ў палату яе прынесла... Зоя.

А. ХАВАНСКІ

г. Мінск

Рубрыку вядзе Валянціна ДОЎНАР