Пачатак навучальнага года напрамую датычыцца не толькі дзяцей і падлеткаў школьнага ўзросту, але і іх бацькоў. І для бацькоў часам уступленне іх дзіцяці ў чарговы (а тым больш першы) школьны год — няхай гэта будзе першаклашка або цалкам ужо, здавалася б, дарослы дзевяцікласнік — абарочваецца сапраўдным стрэсам. Значна большым, чым для самога школьніка. У псіхолагаў ёсць нават такі тэрмін — «сіндром 1 верасня», прычым гаворку тут яны вядуць не пра дзяцей, а пра дарослых…
Характарызуецца «сіндром» станам трывожнасці і стрэсу ў бацькоў (часцей у мам) дзяцей школьнага ўзросту, асабліва выяўлены ў мам першакласнікаў і вучняў выпускных класаў (9-га і 11-га). Трывожнасць нарастае пачынаючы з сярэдзіны жніўня (самы «гарачы» перыяд падрыхтоўкі да школы, калі закупляюцца школьныя прылады і «экіпіроўка»), дасягае піку ў апошнія летнія дні (калі ў школах праходзяць бацькоўскія сходы напярэдадні навучальнага года, а ў бацькоўскіх чатах абмяркоўваюць набыццё навучальных дапаможнікаў, платныя і бясплатныя гурткі і факультатывы і букеты класнаму кіраўніку на Дзень ведаў). Зрэшты, да канца верасня «сіндром» праходзіць сам сабой, а жыццё сям’і зноў уваходзіць у каляіну. І ўсё ж, каб зберагчы ўласныя нервы, варта «вынырнуць» са стрэсу як мага раней. А яшчэ лепш — наогул яго пазбегнуць. «А гэта магчыма?» — спытаеце вы. Магчыма, запэўнівае сямейны псіхолаг, гештальт-тэрапеўт Кацярына Гарэлышава.
— З прыходам 1 верасня новае жыццё пачынае ўся сям’я, — тлумачыць псіхолаг. — «Школьныя гады цудоўныя» спаўна пражываюць і бацькі школьніка. Калі дзяцей у сям’і некалькі — то некалькі разоў, ад першага званка да апошняга. Невыпадкова мамы і таты ў бацькоўскіх чатах 31 мая віншуюць адно аднаго з летнімі канікуламі, а 1 верасня — з Днём ведаў. Сям’я і школа — партнёры ў выхаванні дзіцяці. Але гэтыя зносіны апасродкаваныя, праз дзяцей, і часам паўплываць на тую ці іншую сітуацыю (якая датычыцца адзнак, узаемаадносін дзіцяці з настаўнікамі або аднакласнікамі) бацькі ў поўнай меры не могуць. Усведамленне гэтага факта спараджае трывожнасць і стрэс. Зразумела, даросламу чалавеку значна больш камфортна, калі вырашэнне той ці іншай важнай для яго сітуацыі залежыць у першую чаргу ад яго дзеянняў, а не ад дзеянняў іншага чалавека (у дадзеным выпадку — яго дзіцяці). Таму мая першая парада бацькам школьнікаў — дамовіцца з сабой і адмовіцца ад імкнення трымаць жыццё дзіцяці пад поўным і няўхільным кантролем.
Асабліва гэта важна для бацькоў дзяцей, якія падраслі. Як маці ці бацька, вы, вядома, павінны імкнуцца дапамагаць дзіцяці і з вучобай, і з яго станаўленнем як асобы. Падтрымка і пачуццё абароненасці ў бацькоўскай сям’і — неад’емная частка фарміравання здаровай псіхікі чалавека. Але ўсё ж добрая вучоба, як і ўзаемаадносіны з аднагодкамі (калі, вядома, гаворка не ідзе аб крайнасцях — булінгу, фізічным уздзеянні, іншых небяспечных сітуацыях), — сфера адказнасці школьніка. А бацькам варта ўсвядоміць, што школа — звычайны для кожнага і непазбежны ў жыцці кожнага этап, праз які праходзяць усе, і «адмяніць» яго нельга. І нараўне з мінусамі гэты этап мае нямала плюсаў. Успомніце свае школьныя гады — напэўна, станоўчых, добрых успамінаў у вас будзе больш, чым негатыўных.
— Звычайная прычына перажыванняў бацькоў на працягу навучальнага года — адзнакі ў дзённіку іх дзяцей...
— Бацькам важна разабрацца ў сабе і зразумець, чаму для іх настолькі важныя адзнакі дзіцяці. Вядома, добры атэстат шмат у чым вызначае магчымасці дзіцяці пры паступленні ў сярэднія і вышэйшыя навучальныя ўстановы. Але ж адзнакі ў дзённіку хвалююць бацькоў не толькі ў выпускных класах, калі яны сапраўды важныя, а пачынаючы з малодшага школьнага ўзросту. І вельмі часта — з прычыны таго, што бацькі ўспрымаюць іх як адзінкі... сабе. Гэта я «не змагла данесці веды, не дазаймалася з сынам/дачкой, не прымусіла вывучыць».
Вы не паверыце, колькі бацькоў жывуць з думкай «я дрэнная маці» ці «я дрэнны бацька», хоць аб’ектыўна гэта зусім не так. Адзнакі вашага дзіцяці — гэта не адзнакі асабіста вам «за бацькоўства». Больш за тое, значна важнейшыя за адзнакі ўсё ж рэальныя веды, якія атрымлівае ў школе ваша дзіця. І, вядома, важна пастарацца, каб няўдача на ўроку і дрэнная адзнака не спалучаліся для дзіцяці дома яшчэ і з негатыўнымі эмоцыямі — вельмі часта гэта можа прывесці да адваротнага выніку: няўпэўненасці ў сабе, стрэсу, зніжэння цікавасці да вучобы. Значна больш дзейсным будзе матываваць дзіця пры дапамозе даверлівай, добразычлівай гутаркі. І яшчэ — увядзіце правіла не «чырвонай», а «зялёнай ручкі»: яго апісваюць многія педагогі. Сутнасць у тым, што чырвонай ручкай падкрэсліваюцца памылкі, а зялёнай — тыя задачы, якія школьнік вырашыў правільна, і тыя практыкаванні, дзе ён не памыліўся. Мы любім факусіравацца на памылках і гадзінамі лаяць за іх дзіця. А вось хваліць за правільна выкананае заданне ці добрую адзнаку неяк забываем. Мімаходзь скажам: «Ну, добра, маладзец», і ўсё. Між тым факусіравацца больш прадукцыйна на поспехах у вучобе, а няўдачы і памылкі — прапрацоўваць, але не рабіць падставай для доўгага і нуднага адчытвання дзіцяці.
Характарызуецца «сіндром» станам трывожнасці і стрэсу ў бацькоў (часцей у мам) дзяцей школьнага ўзросту, асабліва выяўлены ў мам першакласнікаў і вучняў выпускных класаў (9-га і 11-га). Трывожнасць нарастае пачынаючы з сярэдзіны жніўня (самы «гарачы» перыяд падрыхтоўкі да школы, калі закупляюцца школьныя прылады і «экіпіроўка»), дасягае піку ў апошнія летнія дні (калі ў школах праходзяць бацькоўскія сходы напярэдадні навучальнага года, а ў бацькоўскіх чатах абмяркоўваюць набыццё навучальных дапаможнікаў, платныя і бясплатныя гурткі і факультатывы і букеты класнаму кіраўніку на Дзень ведаў). Зрэшты, да канца верасня «сіндром» праходзіць сам сабой, а жыццё сям’і зноў уваходзіць у каляіну. І ўсё ж, каб зберагчы ўласныя нервы, варта «вынырнуць» са стрэсу як мага раней. А яшчэ лепш — наогул яго пазбегнуць.
Асабліва варта, напэўна, звярнуцца да мам і тат тых школьнікаў, якіх у канцы навучальнага года чакаюць экзамены і паступленне ў сярэднія і вышэйшыя навучальныя ўстановы. Не палохайце сябе загадзя, што нешта «можа не атрымацца», не ўзвальвайце на сябе «празмерны груз адказнасці» і не трансліруйце ўсё гэта вашаму падлетку. Калі адчуваеце трывогу і вам здаецца, што не можаце сядзець склаўшы рукі, лепш распрацаваць разам з дзіцем прыкладны план работы на навучальны год і спакойна яго прытрымлівацца. Менавіта спакойны рух у вызначаным кірунку — залог поспеху. А трывога спараджае толькі стрэсы. Але тут важна выканаць дзве ўмовы. Па-першае, не кідайцеся складаць і рэалізоўваць такі план ужо ў першыя дні верасня, дайце школьніку «ўцягнуцца ў вучобу». І, па-другое (і гэта галоўнае), паспрабуйце ўлічыць яго пажаданні і інтарэсы. Не варта вырашаць за яго, куды ён будзе паступаць, спрабуючы рэалізаваць уласныя нявыкананыя мары, жаданні і амбіцыі. Бо гаворка ідзе пра яго, а не пра ваша жыццё.
— Якія яшчэ псіхалагічныя і арганізацыйныя памылкі звычайныя для бацькоў школьнікаў?
— Іх нямала. Гэта і ўстаноўка ў сям’і, калі поспехі ў вучобе пазіцыяніруюцца як галоўная ўмова любові і прыняцця. І фарміраванне стаўлення да школы як да пакарання («Не будзеш рабіць урокі — заўтра пойдзеш у школу!» — кажа бацька сыну, які знаходзіцца дома з ВРВІ). І завышаныя чаканні ў адносінах да поспехаў у вучобе і адзнак: нерэальныя мэты непазбежна выклічуць у школьніка пачуццё бездапаможнасці. Гэта і параўнанне дзіцяці з іншымі — не на яго карысць, зразумела (той самы праславуты «сын мамінай сяброўкі», у якога ўсё атрымліваецца). І спроба вырасціць генія, калі школьніка акрамя вучобы запісваюць у дзясятак секцый, студый і гурткоў, часта не ўлічваючы яго інтарэсы. Празмерны ўдзел бацькоў у школьным жыцці, як і поўная адсутнасць цікавасці да школы — абедзве крайнасці таксама не пажаданыя. Але самай галоўнай памылкай на дадзены момант я назвала б трансліраванне дзіцяці свайго хвалявання ў сувязі з набліжэннем старту новага навучальнага года. Старайцеся не хвалявацца самі, не хвалюйце вашага школьніка, і першыя два тыдні вучобы пройдуць спакойна і пазітыўна — і для яго, і для вас.
— А як бацькам дапамагчы дзіцяці адаптавацца да першых дзён новага навучальнага года пасля самых доўгіх за год канікулаў?
— Перш за ўсё — адкарэкціраваць рэжым дня. Выбудоўваць яго трэба было, вядома, яшчэ ў жніўні, але калі вы пра гэта не паклапаціліся, пачніце хаця б цяпер. Калі школьнік спіць менш за 9 гадзін, ён адчувае недахоп адпачынку, схільны да стрэсаў і часцей хварэе. Важна таксама правільна пабудаваць рэжым прыёму ежы. Вытрымлівайце гэты рэжым дня і ў будні, і ў выхадныя. Апроч станоўчага ўплыву на псіхалагічны стан дзіцяці і яго здароўе, гэта дысцыплінуе, а дысцыпліна — аснова эфектыўнага навучання. Не ўлівайцеся ў шалёны рытм непасрэдна з 1 верасня. Не трэба пачынаць адразу і вучобу, і гурткі-секцыі. Уваходзьце ў гэты рытм паступова. Да сярэдзіны або канца верасня дзіця адаптуецца да школьных нагрузак, а вы зможаце ацаніць, колькі часу ў яго застаецца на дадатковую адукацыю з улікам работы над дамашнім заданнем. Яшчэ адна парада: калі ў вас малодшы школьнік, то адводзіць у школу яго лепш тату, а сустракаць — маме. Тата настроіць на плённую працу і не дасць разнюніцца, а мама — забяспечыць цёплы сямейны мікраклімат, пакажа дзіцяці, што бацькі яго чакаюць і заўсёды яму рады. Гэты прынцып, дарэчы, працуе і для дзіцячага садка. І, нарэшце, паспрабуйце зрабіць вячэрнюю даверлівую размову сямейнай традыцыяй. Не «разбор палётаў», а менавіта размову па душах. Калі з малодшага школьнага ўзросту ваша дзіця прывыкне дзяліцца з вамі падзеямі, якія адбыліся за дзень, і сваімі эмоцыямі ў сувязі з гэтымі падзеямі, у падлеткавым узросце, хутчэй за ўсё, гэтую звычку захавае і не замкнецца ў сабе. А значыць, падлеткавы крызіс сына ці дачкі пройдзе для вас, як для бацькоў, значна лягчэй.
Аляксандра Анцэлевіч
Супрацоўнікі Мінпрыроды расказалі, якая карысць ад дрэў у горадзе.
Восень для спецыялістаў аграрнай галіны — час падводзіць вынікі, і сёлета яны годныя.
У поўным аб’ёме задаволена патрэба краіны ў калійных і каменных солях, торфе, сапрапелі, будаўнічым камені, падземных водах.
