Выстаўка, прысвечаная дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР першага склікання — удзельнікам Вялікай Айчыннай вайны, адкрылася ў Прэзідэнцкай бібліятэцы Рэспублікі Беларусь.
Праект «Яны былі першымі» стаў вынікам сумеснай даследчай працы супрацоўнікаў музеяў, архіваў і Прэзідэнцкай бібліятэкі, у фондах якой беражліва захоўваюцца ўнікальныя друкаваныя і перыядычныя выданні даваенных і ваенных гадоў.
— Выстаўка прысвечана лёсам дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР першага склікання, якія ў гады Вялікай Айчыннай вайны гераічна змагаліся на франтах, былі актыўнымі ўдзельнікамі, а ў шэрагу выпадкаў і арганізатарамі падпольнага і партызанскага руху, працавалі ў тыле, а ў пасляваенны перыяд аднаўлялі нашу краіну, — адзначыў дырэктар Прэзідэнцкай бібліятэкі Сяргей Квачан.
Вярхоўны Савет БССР з 1938 да 1990 года быў вышэйшым органам дзяржаўнай улады краіны. Ён стаў правапераемнікам Цэнтральнага выканаўчага камітэта БССР. У сваю чаргу ў найноўшай гісторыі Беларусі правапераемнікам гэтага вышэйшага органа дзяржаўнай улады стаў парламент. Першым старшынёй Вярхоўнага Савета БССР у 1938 годзе была Надзея Грэкава, савецкі дзяржаўны дзеяч і з 1947 года — міністр харчовай прамысловасці БССР.
— Першыя выбары ў Вярхоўны Савет БССР адбыліся 26 чэрвеня 1938 года, — распавёў Сяргей Квачан. — Былі абраныя 273 дэпутаты.
У сувязі з уз’яднаннем зямель Заходняй Беларусі і БССР былі праведзены другія выбары, вынік якіх — яшчэ 202 народныя выбраннікі. Такім чынам, менавіта Вярхоўны Савет БССР першага склікання стаў самым шматлікім па складзе.
З 1938 да 1941 года ў Вярхоўным Савеце БССР працавалі 475 дэпутатаў — яны прадстаўлялі ўсе рэгіёны рэспублікі. З пачаткам вайны многія з іх адправіліся на фронт, астатнія ўдзельнічалі ў партызанскім руху або працавалі ў тыле, набліжаючы вызваленне роднай зямлі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. За гады вайны Вярхоўны Савет недалічыўся 94 чалавек: у ліку тых, хто загінуў або знік без вестак, — кожны пяты дэпутат першага склікання.
— Дзякуючы пошукавай рабоце, якая была ініцыіравана Палатай прадстаўнікоў, сумесна з музеямі і архівамі мы ўстанавілі, што ў гады вайны на франтах, у партызанскіх атрадах загінулі 52 дэпутаты першага склікання і 42 дэпутаты прапалі без вестак, — сказаў Сяргей Квачан. — Сёння імёны 94 дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР першага склікання ўвекавечаны каля ўвахода ў Авальную залу Дома ўрада Беларусі.
Першапачаткова, у 1945 годзе, на мармуровых стэлах каля ўваходу ў Авальную залу Дома ўрада былі ўвекавечаны імёны 26 дэпутатаў. Цяпер гэты спіс стаў даўжэйшым на 68 імёнаў — праз восем дзесяцігоддзяў адноўлены жыццёвы шлях астатніх дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР першага склікання, якія не вярнуліся з вайны.
Больш за дзве сотні дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР першага склікання ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі за адвагу і мужнасць на палях бітваў Вялікай Айчыннай. Чацвёра ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза. Гэта Уладзімір Царук, Фёдар Маркаў, Ціхан Бумажкоў і Іван Васільеў. Двое з чацвярых атрымалі зорку Героя пасмяротна.
Ціхан Бумажкоў быў арганізатарам партызанскага руху на Палессі і адным з першых партызан, удастоеных звання Героя Савецкага Саюза.
Загінуў у 1941 годзе. Падрабязныя звесткі аб ім выкладзены ў кнізе Кузьмы Чорнага, якая выйшла ў свет у 1943 годзе (яе можна ўбачыць і пагартаць на выставе).
Генерал-маёр Іван Васільеў узначальваў палітаддзел 62-й арміі, якая абараняла Сталінград, загінуў на баявым пасту ў 1944 годзе.
Вядомы палітычны дзеяч Заходняй Беларусі, настаўнік па прафесіі Фёдар Маркаў выявіў выдатныя арганізатарскія здольнасці ў развіцці партызанскага руху, і, пачаўшы з камандавання спецгрупай, неўзабаве ўзначаліў партызанскую брыгаду.
Уладзімір Царук таксама з’яўляўся адным з найбуйнейшых кіраўнікоў і арганізатараў партызанскага руху на часова акупіраваных беларускіх землях. З разрозненых груп у Стаўбцоўскім і навакольных раёнаў ён стварыў партызанскія брыгады колькасцю да 2500 чалавек. Пасля вызвалення Стаўбцоўскага раёна ад фашыстаў Уладзіміру Царуку было выдадзена значнае грашовае ўтрыманне, якое належала яму як дэпутату, распавялі даследчыкі. І гэтую суму ён цалкам перадаў на будаўніцтва дзіцячага дома, сказаўшы: «Я застаўся жывы і на хлеб сваім дзецям зараблю. А дзетак нашых братоў і сясцёр, якія на вайне загінулі, будзем гадаваць і выхоўваць».
Па выніках праведзеных даследаванняў сёлета былі апублікаваны дзве фундаментальныя працы: «Яны былі першымі» і «Дэпутаты Вярхоўнага Савета першага склікання». Абодва выданні прадстаўлены на выставе. Таксама тут можна ўбачыць унікальныя перыядычныя выданні даваенных і ваенных гадоў і стэнаграфічныя справаздачы сесій Вярхоўнага Савета першага склікання.
Дзіяна РОНІНА
Супрацоўнікі Мінпрыроды расказалі, якая карысць ад дрэў у горадзе.
Восень для спецыялістаў аграрнай галіны — час падводзіць вынікі, і сёлета яны годныя.
У поўным аб’ёме задаволена патрэба краіны ў калійных і каменных солях, торфе, сапрапелі, будаўнічым камені, падземных водах.
