Карлюкевіч: Для ўсіх нашых калег галоўны плён — выдадзеныя кнігі

З нагоды XXIX Дня беларускага пісьменства ў Добрушы мы задалі шэраг надзённых, часам і не зусім святочных, пытанняў старшыні Саюза пісьменнікаў Беларусі, дырэктару — галоўнаму рэдактару Выдавецкага дома «Звязда» Алесю Карлюкевічу.

— Алесь Мікалаевіч, свята — гэта…

— ...турботныя клопаты падрыхтоўкі. Сам дзень свята, самі ўрачыстасці — гэта фініш, падсумоўванне, ды і ў нейкай ступені вызначэнне задач, спраў на заўтра.

— А што значыць для вас асабіста XXIX Дзень беларускага пісьменства ў Добрушы?

— Новы адрас, новае знаёмства з пункту гледжання адкрыцця мясціны як літаратурна-краязнаўчага, літаратурна-мастацкага цэнтра. Часам, нават калі Дзень пісьменства ладзіўся ў больш-менш вядомай мясціне, якая на слыху, якая гістарычна адзначана, не здагадваешся, пакуль не пабываеш тут, колькі памятак даўніны звязана з краем, колькі славутых ураджэнцаў гэтай старонкі спрычыніліся да прыгожага пісьменства. Складваецца ўражанне, што праз святы такога характару ў краіне выбудоўваюцца новыя літаратурныя маршруты, акрэсліваецца, калі хочаце, літаратурны ландшафт той ці іншай прасторы... У вас, напрыклад, не ўзнікала жадання, пабываўшы на Дні беларускага пісьменства ў Міры ці Нясвіжы альбо Навагрудку, Пінску, вярнуцца туды ды прайсціся ў цішыні, затрымаць у памяці некаторыя выявы, вуліцы і помнікі?..

— Згодна, нешта ў такім падыходзе ёсць. Але хачу ўдакладніць: усё ж з якімі надзеямі вы едзеце на Гомельшчыну, у Гомель?

— З адной галоўнай надзеяй і адным галоўным спадзяваннем — веру, што пасля свята ў Добрушы з’явіцца болей чытачоў у беларускай кнігі!

— Што адмысловага падрыхтаваў Саюз пісьменнікаў да XXIX Дня беларускага пісьменства?

— Для ўсіх нашых калег галоўны плён — выдадзеныя кнігі. І, магчыма, — яшчэ і адзнакі чытачоў, увага літаратурна-мастацкай крытыкі. Дык вось, што, несумненна, радуе — кніг выдадзена за 2021 год і студзень — жнівень 2022 года даволі шмат. Размова — пра сотні і сотні кніг прозы, паэзіі, публіцыстыкі. Мне як чытачу прыйшліся даспадобы творы паэта і празаіка Алеся Бадака, празаічная кніга «Заўтра была адліга-2» паэта Віктара Шніпа, нядаўнія раманы Сяргея Трахімёнка, Анатоля Матвіенкі, Уладзіміра Гаўрыловіча, Ганны Чыж-Літаш. Па перыёдыцы сачу і з задавальненнем чытаю прозу і паэзію Анатоля Рэзановіча, Анатоля Аўруціна, Тамары Красновай-Гусачэнкі, бацькі і сына — Расціслава і Анатоля Бензерукоў, Таццяны Дземідовіч, Алены Брава, Анатоля Казлова, Сяргея Белаяра, Аляксандра Валковіча, Хведара Гурыновіча, Казіміра Камейшы, Міколы Маляўкі... Літаральна тузін цудоўна аформленых дзіцячых кніг — перад вачыма: размова пра творы Жанны Міус, Кацярыны Хадасевіч-Лісавой, Таццяны Дашкевіч, Алеся Жука, Анатоля Зэкава, Генадзя Аўласенкі, Іны Фраловай, Алены Стэльмах, Уладзіміра Ягоўдзіка, Міколы Чарняўскага, Валерыя Кастручына. Безліч пісьменнікаў, чыя творчасць выклікае чытацкую цікавасць. І здараецца часам так, што кнігі і часопісы адкладваю, калі не паспяваю адразу штосьці прачытаць, на пэўны час…

— І якія лічыце ў такім разе галоўнымі кнігамі года, на што сарыентавалі б чытача, які, магчыма, не заўсёды ўважліва сочыць за навінкамі?

— Не хачу даваць канкрэтных рэкамендацый і пераконваць, што, маўляў, трэба чытаць менавіта тое ці іншае... Чытачу можна расказваць, можна падказваць, а рашэнне ён прыме сам. І ўсё ж адзначу: калі цікавіцеся сучаснай прозай, адкрыйце старонкі рамана Мікалая Чаргінца «А ён не вярнуўся з бою». Шукаеце паэтычныя развагі пра жыццё — не абмініце зборнік вершаў Алеся Бадака «Уладар ветру». Таленавіты паэт, ён зазірае ў самае сутнаснае, пры гэтым не адрываецца ад зямлі, не адрываецца ад беларускай паэтычнай традыцыі. У мяне асабіста кнігі Алеся Бадака, яго «Уладар ветру», ляжаць побач з паэтычнымі кнігамі Пімена Панчанкі, Аркадзя Куляшова, Рыгора Барадуліна, Максіма Танка, да якіх даволі часта звяртаюся. А яшчэ мяне ўразіла кніга прозы Алеся Бадака «Ідэальны чытач».

— Вы столькі ўвагі надаяце аднаму пісьменніку…

— А чаму б не?! Алесь Бадак — з тых празаікаў і паэтаў, чыя творчасць вартая, кажучы сучаснай мовай, шырокай рэкламы, добрага прадстаўлення чытачу. Яго творы перакладаюцца і выдаюцца ў Расіі, у постасавецкіх краінах, у краінах Еўропы. «Адзінокі васьмікласнік хоча пазнаёміцца» — класіка!.. Кніга, якую раю прачытаць усім падлеткам, а таксама бацькам, якія ўнікліва ставяцца да іх выхавання. Чытаючы апавяданні Алеся Бадака з кнігі «Ідэальны чытач», я бачу сучаснасць, бачу чалавека ў прасторы і часе, разумею, што напісаны яны з перажываннямі, напоўнены трывогай аб тым, каб чалавек застаўся Чалавекам. Сённяшняя крытыка — гэта не камень у агарод найважнейшага віду мастацтва! — паступова сышла амаль выключна ў літаратуразнаўства. Газетная крытыка, згадкі і абмеркаванні надрукаванага ў сацыяльных сетках — гэта не крытыка! Хаця і добра, што такое ёсць, бо хаця б такім чынам прапагандуецца, разглядаецца кніга. Дык вось хацелася б жыць не толькі марнымі спадзяваннямі на нараджэнне ўважлівай літаратурна-мастацкай крытыкі, а быць перакананым, што нехта ўжо на наступны год прынясе ў тое ці іншае выдавецтва (прынясіце ў Саюз пісьменнікаў — падтрымаем!) нарыс творчасці Алеся Бадака альбо нарыс творчасці Анатоля Казлова. Выдадзім асобнай кнігай, пастараемся данесці яе да зацікаўленага чытача!

— Алесь Мікалаевіч, і, тым не менш, грамадства бачыць мастацкую літаратуру... Мо не так усё і дрэнна?!.

— Чалавек тады можа развівацца, уплываць на станоўчае развіццё грамадства, калі ён болей аптыміст, чым песіміст. Канешне ж, і літаратура ёсць, мы і імёны называлі, і творы згадвалі... Але і праблемы давайце не будзем абмінаць.

— Акрамя праблемы з літаратурна-мастацкай крытыкай, што яшчэ найболей хвалюе, на што хацелася б звярнуць асаблівую ўвагу?

— Сёлета Нацыянальнай літаратурнай прэміяй Беларусі адзначаны дзве публіцыстычныя кнігі — Андрэя Мукавозчыка, якога сёння ўся краіна ведае, і Валерыі Сцяцко ў намінацыі «Дэбют» (кніга «Аляксей Талай. Нязломны»). І пры гэтым, калі зазіраць у статыстыку кнігавыдання за мінулы год, амаль з дзвюх тысяч кніг мастацкай літаратуры публіцыстычных выданняў усяго каля трыццаці... Час патрабуе ўдзелу пісьменніка ў яго ацэнках, у яго разглядзе. І ў публіцыстычным — найперш. Размова — не толькі пра некалі ўнікальную «зброю», як нарыс ці памфлет. Размова — пра тое, што пісьменнік і праз медыя, і праз іншыя фарматы (кнігу, свой мастацкі ці публіцыстычны дзённік) павінен гаварыць пра сучаснасць. Народны пісьменнік Беларусі Іван Шамякін адкладваў у бок старонкі з недапісанымі аповесцямі і раманамі і пісаў свой дзённік сучаснага яму жыцця, сучасных і актуальных перажыванняў. І такія старонкі чытаюцца і зараз. А што і каго прачытаюць пра дзень сённяшні заўтра? І самае важнае пытанне — сёння і ад пісьменніка чытач чакае выказвання пра сучаснасць, ацэнкі сучаснасці. І яшчэ адзін важны клопат. Вельмі мала літаратуры для падлеткаў. Пераходны ўзрост — узрост выхавання маладога чалавека, які заўтра будзе і грамадскую думку фарміраваць, і краінай кіраваць... А мы ўсё яшчэ працягваем гаварыць з імі, падлеткамі, на мове, няхай сабе і добрых кніг, але ці сучасных — «Міколкі-паравоза», «Палескіх рабінзонаў» ці нават «Прынцэсы тусоўкі»... Патрэбна цэлая бібліятэка «Адзінокіх васьмікласнікаў...». У Выдавецкім доме «Звязда», напрыклад, чакаюць такіх рукапісаў. Ёсць і серыя адмысловая — «Пераходны ўзрост». Чакаем аўтараў з новымі рукапісамі для разгляду і выдання новых кніг менавіта ў гэтай серыі! Мы нават у Саюзе пісьменнікаў, параіўшыся з секцыяй дзіцячай літаратуры, якую ўзначальвае першы намеснік старшыні Саюза пісьменнікаў Алена Стэльмах, прыдумалі такі адмысловы конкурс, хутка яго абвесцім, — сярод школьнікаў…

— Ужо і дзяцей «рэкруціруеце» ў пісьменнікі?..

— Гэта будзе конкурс на найлепшую ідэю ці нават тэму для мастацкага твора. Мы вырашылі не гаварыць пра аналогіі з «Палескімі рабінзонамі» Янкі Маўра, «Жоўтай акацыяй» Уладзіміра Дубоўкі, не праводзіць паралелі з мастацкімі адкрыццямі ў аповесцях Анатоля Алексіна, Анатоля Рыбакова, Альберта Ліханава ці нашых Міколы Гамолкі і Івана Сяркова, а папытацца ў падлеткаў: «Пра што б вы хацелі прачытаць новую кнігу?»

— Застанецца толькі напісаць твор, калі ідэі будуць прымальныя?

— Так, застанецца самае «простае» — напісаць добрую аповесць на сучасную тэму для сучаснага чытача.

— А калі гаварыць усё ж пра галоўную літаратурную, творчую падзею года, то што б вы адзначылі?

— Указам Прэзідэнта краіны Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнкі ганаровы старшыня Саюза, шматгадовы яго кіраўнік Мікалай Іванавіч Чаргінец адзначаны званнем «Народны пісьменнік Беларусі». Гэта гістарычная літаратурная падзея!

— Сапраўды, паболей бы такіх падзей…

— А я дадаў бы яшчэ: паболей мастацкіх твораў, паболей кніг, вартых высокіх узнагарод!

Гутарыла Святлана ТУРЫНСКАЯ