Унікальнаму «Часаслову» з калекцыі кніг кірылічнага друку — 250 гадоў

Сярод старажытных і рэдкіх кніг, якія захоўваюцца ў фондах Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, шмат юбіляраў. 

У гэтым годзе спаўняецца 250 гадоў з моманту выдання «Часаслова» (1772) з калекцыі кніг кірылічнага друку.

Як няцяжка здагадацца, кніга атрымала сваю назву ад таго, што ў ёй змешчаны набажэнствы па гадзінах. Сёння Часаслоў служыць таксама і ў якасці даведніка для чытальнікаў і спевакоў на клірасе. 

Вельмі цікавая і гісторыя паходжання самой назвы. Паводле інфармацыі ЦНБ НАН Беларусі, спачатку старажытнагрэцкае слова ῾Ωρολόγιον, утворанае ад ὥρα (гадзіна, старажытнаславянскае «час») і λέγω (збіраць, старажытнаславянскае «собірать») пераклалі як «Часовнік» — зборнік набажэнстваў па гадзінах. Але пасля пачатку кніжнай справы ў праваслаўнай царкве 1640 — 1660-х гадоў назва была зменена. Разам жа з гэтым была зроблена памылковая калька, калі другую частку назвы кнігі — грэцкае λόγιον — няправільна пераклалі як «слова». Назва кнігі «Часоўнік» замянілі ў выніку царкоўнай рэформы патрыярха Нікана на «Часаслоў». Але і ў цяперашні час назва кнігі «Часоўнік» захавалася ў старавераў, якія таксама захоўвалі свае традыцыі і на тэрыторыі Беларусі.

Першапачатковае складанне Часаслова прыпісваецца прападобнаму Саву Асвячонаму (хрысціянскі святы IV — пачатку V стагоддзя, які стварыў Іерусалімскі ўстаў). Ён ўключыў у яго паслядоўнасць штодзённых царкоўных службаў. Дапаўненні да Часаслова былі зробленыя, як мяркуюць даследчыкі, святым Янам Дамаскінам (Айцец Царквы, адзін з найбуйнейшых сістэматызатараў хрысціянскага веравучэння) і Хведарам Студытам (візантыйскі манах-пустэльнік).

Часасловы ў выглядзе кніг з’явіліся ў Заходняй Еўропе ў XIII стагоддзі, аднак асаблівае распаўсюджванне атрымалі ў XIV–XV стагоддзях, у сувязі з ростам пісьменнасці. Іх выраблялі ў рамесных майстэрнях усіх краін Еўропы, найбольшую папулярнасць набылі французскія і фламандскія.

Экзэмпляр, які захоўваецца ў фондах Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі, цікавы тым, што быў выдадзены на Беласточынне ў горадзе Супрасль. Заснаванне Супрасля звязана з пераносам у 1500 годзе Супрасльскага Благавешчанскага кляштара, які знаходзіцца паблізу Грудзека ўніз па рацэ. У пачатку XVI стагоддзя тут была пабудавана Супрасльская Дабравешчанская царква, якая пазней была ўпрыгожана фрэскамі і іканастасам. На працягу XVII — XVIII стагоддзяў Супрасль стаў прыкметным культурным і навуковым асяродкам. Тут знаходзілася багатая бібліятэка, друкарня. 

«Асобнік уяўляе сабой прыклад высокага ўзроўню кнігадрукавання на этнічных беларускіх землях. Выразаная арнаментыка на драўлянай вокладцы з’яўлалася своеасаблівай “візітоўкай” беларускага друкарства. Прадстаўленыя ў кнізе ініцыялы і ламбарды таксама паказваюць высокі ўзровень упрыгожвання выданняў. Рамкі на палях, наяўнасць маргіналій (напрыклад, адна з маргіналій уладальніка сведчыць аб даце нараджэння дачкі, а іншая датычыцца сканчэння малітоўнага цыклу ў сакавіку) і ўладальніцкіх пазначэнняў — усё гэта робіць наш экзэмпляр унікальным», — падкрэсліваюць спецыялісты Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа.