або Як прыцягнуць на педагагічныя спецыяльнасці лепшых
Устанавіць адказнасць заказчыкаў педагагічных кадраў за замацаванне маладых спецыялістаў на месцах прапанаваў віцэ-прэм'ер беларускага ўрада Анатоль ТОЗІК. Днямі ў сценах Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта прайшло пасяджэнне рабочай групы па комплексным аналізе сістэмы адукацыі, прысвечанае праблемам падрыхтоўкі педагагічных кадраў у краіне.
Прафесія ці дыплом?
— Колькі часу ў нас будзе дзейнічаць прынцып: "Гэтыя педагогі з'едуць — накірую заяўку і нам прышлюць новых"? — запытаўся ў прысутных Анатоль Тозік. — Прапаную ўвесці жорсткі парадак пры размеркаванні выпускнікоў педагагічных спецыяльнасцяў: напрыклад, не разглядаць заяўкі з рэгіёнаў, дзе больш за 40% маладых спецыялістаў з'язджаюць пасля абавязковай адпрацоўкі. Няхай кіраўнік раёна вырашае кадравую праблему самастойна — накіроўвае маладых людзей на мэтавую падрыхтоўку, рыхтуе спецыяліста за кошт сродкаў раённага бюджэту або прыцягвае спецыялістаў з іншых рэгіёнаў...
Намеснік прэм'ер-міністра прапанаваў падумаць над рэзкім скарачэннем набору на платную форму навучання на педагагічных спецыяльнасцях, а таксама над скарачэннем набору на бюджэтныя месцы.
— У пачатку 1990-х гадоў у нас было 1,5 мільёна школьнікаў, а мы выпускалі штогод каля 5 тысяч маладых педагогаў. Зараз школьнікаў у нас каля 930 тысяч, а мы выпускаем 10 тысяч педагогаў. Дзе логіка? Прычым прыкладна палова ад гэтай колькасці — студэнты платнай формы навучання. Па нашых прагнозах, кошт падрыхтоўкі аднаго студэнта ў 2014/2015 навучальным годзе складзе 32 мільёны рублёў. А колькі плацяць студэнты — 13—14 мільёнаў? Між іншым, у школы ідзе працаваць толькі 1% ад агульнай колькасці "платнікаў". Гэта каласальная шкода для бюджэту, — падкрэсліў Анатоль Тозік. — Некаторыя краіны, якія, як і мы, сутыкнуліся з падзеннем прэстыжу прафесіі, рэзка скарацілі прыём на педагагічныя спецыяльнасці. Затое ў выніку павялічыўся конкурс. І ў грамадстве склалася меркаванне, што паступіць у педуніверсітэт дастаткова складана, а значыць, прэстыжна. У Фінляндыі конкурс у педуніверсітэт склаў у 2010 годзе 10 (!) чалавек на месца.
Мяркую, што за кошт скарачэння аб'ёмаў падрыхтоўкі можна было б накіраваць сэканомленыя грошы на падтрымку тых, хто свядома вырашыў звязаць сваю будучыню з педагогікай (напрыклад, павысіць ім стыпендыі — асабліва на вострадэфіцытных для школы спецыяльнасцях). Трэба ўвесці асаблівы парадак залічэння абітурыентаў на педагагічныя спецыяльнасці: акрамя цэнтралізаванага тэсціравання, прадугледзець для іх і тэсціраванне на прыдатнасць да педагагічнай прафесіі. Гэта дазволіла б, з аднаго боку, зрабіць набор больш якасным і не дапусціць ва ўніверсітэт і ў прафесію выпадковых людзей, а з іншага боку, стварыць арэол выключнасці вакол прафесіі педагога.
Кар'ерныя перспектывы
Па меркаванні кіраўніка рабочай групы, неабходна падумаць над адкрытай сістэмай педагагічнай адукацыі, гэта значыць, даць магчымасць ахвотным атрымаць прафесію педагога некалькімі шляхамі. Сёння на перападрыхтоўку па педагагічных спецыяльнасцях прымаюць толькі асоб з педагагічнай адукацыяй. А ў шэрагу еўрапейскіх краін педагагічную адукацыю можна атрымаць праз розныя формы: усяго ў свеце існуюць 32 формы атрымання педагагічнай адукацыі.
— Чаму б нам не адкрываць педагагічныя магістратуры, куды б мог прыйсці па педагагічную адукацыю, напрыклад, інжынер? Ёсць меркаванне, што свядома выбраць прафесію можна толькі ў 22 —23 гады, а ў 17 гадоў гэта не заўжды атрымліваецца. Чаму інжынер не можа выкладаць у школе фізіку або тэхнічнае абслугоўванне? — пацікавіўся меркаваннем прадстаўнікоў сістэмы адукацыі Анатоль Тозік.
"А чаму педагогі неахвотна ідуць у магістратуру?" — прагучала пытанне на нарадзе. Тым больш што магістры маюць права ўжо ў першы год сваёй работы на прысваенне другой кваліфікацыйнай катэгорыі. Была выказана думка, што атрымаць другую катэгорыю настаўніку-практыку прасцей, чым напісаць магістарскую дысертацыю. Да таго ж і ніякіх асаблівых даплат да заробку педагогі з магістарскай ступенню не маюць. У сувязі з гэтым узнікла прапанова дыференцыраваць заробкі педагогаў як у залежнасці ад узроўню іх адукацыі, так і ў залежнасці ад узроўню прафесійных дасягненняў (наяўнасці кваліфікацыйнай катэгорыі).
Анатоль Тозік лічыць, што трэба прадугледзець магчымасць атрымання маладымі спецыялістамі першай катэгорыі ўжо пасля двух гадоў работы, але гэта будзе тычыцца толькі самых таленавітых, якія добра праявілі сабе і зарэкамендавалі ў педагагічнай прафесіі.
Выхавай змену!
Шмат увагі на нарадзе было прысвечана пытанням прафарыентацыйнай работы. У гэтым навучальным годзе Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт адкрыў на базе 20-й сталічнай гімназіі профільныя педагагічныя класы. Наколькі паспяховым акажацца гэты досвед, стане вядома толькі праз два гады, калі выпускнікі будуць вызначацца з выбарам жыццёвага шляху.
— Лічу, што вышэйшым навучальным установам, дзе ёсць педагагічныя спецыяльнасці, трэба спускацца з нябёсаў на зямлю і ісці ў школы. Прычым пачынаць прафарыентацыйную работу з сярэдніх класаў. Бо ў 11-х класах агітаваць за прафесію педагога позна, — падкрэслівае рэктар БДПУ імя Максіма Танка, прафесар Аляксандр ЖУК. — Трэба адраджаць педагагічныя класы і ствараць педагагічныя гімназіі — хоць бы па адной у кожнай вобласці. І даваць іх выпускнікам прэферэнцыі пры паступленні на педспецыяльнасці...
Сёлета амаль трэць першакурснікаў БДПУ — гэта выпускнікі ўстаноў адукацыі Мінскай вобласці і каля 20% — выпускнікі сталічных устаноў адукацыі. З 240 сталічных школ на дзённую бюджэтную форму навучання паступілі ўсяго 109 чалавек.
— А давайце паспрабуем паглядзець на гэтую сітуацыю з іншага боку, — прапанаваў Аляксандр Жук. — Калі з кожнай школы (а іх у нас ужо больш як 3 тысячы) да нас прыйдзе ўсяго па адным таленавітым вучню, то ўвесь прыём будзе якасным. Няпраўда, што моладзь зусім не жадае ісці ў педагогіку. Гэта міф, які мы павінны разбурыць.
— Калі выпускнік вяртаецца ў родную школу спачатку ў якасці практыканта, а затым і маладога спецыяліста — гэта магутная агітацыя за прафесію настаўніка, — падзяліўся сваім бачаннем сітуацыі Анатоль Тозік. — Але калі ў педагогіку ніхто з выпускнікоў не ідзе, то ўзнікае пытанне: а што гэта за школа, што за педагагічны калектыў? Магчыма, надышоў час увесці крытэрый ацэньвання работы і дырэктара, і калектыву па наяўнасці выпускнікоў, якія не проста паступаюць у ВНУ, а выбіраюць педагагічныя спецыяльнасці. Таксама лічу, што, калі ў маладога спецыяліста заканчваецца двухгадовы тэрмін адпрацоўкі па размеркаванні і ён заключае першы кантракт, трэба яго дастаткова сур'ёзна прастымуляваць. Скажам, заключаеш кантракт на тры гады — атрымліваеш адну суму, на пяць гадоў — большую суму. Грошы ўнутры сістэмы ёсць, трэба толькі іх правільна пераразмеркаваць.
Настаўнікі ці ўладальнікі дыпломаў?
Яшчэ адна тэма, якая выклікала гарачую дыскусію, — стварэнне на базе Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта вучэбна-навуковага інавацыйнага кластара, які б аб'яднаў педагагічныя класы і педагагічныя гімназіі, сярэднія спецыяльныя педагагічныя ўстановы (у краіне дзейнічае 12 педагагічных каледжаў), установы дадатковай адукацыі і павышэння кваліфікацыі, а таксама ўніверсітэты, якія рыхтуюць педагагічныя кадры. Аднак паколькі педагагічных ВНУ ў краіне ўсяго дзве, а ўсе абласныя ўніверсітэты даўно сталі класічнымі ўніверсітэтамі, то ў многіх прадстаўнікоў ВНУ ўзніклі пытанні наконт прапанаванай мадэлі.
— Мы маглі б аб'яднаць усе згаданыя падструктуры на аснове каардынацыі і сеткавага ўзаемадзеяння, — патлумачыў рэктар БДПУ Аляксандр Жук. — Выкарыстанне кластарнай мадэлі дазволіць нам аб'яднаць інтэлектуальныя і матэрыяльныя рэсурсы, педагагічную навуку і перадавую педагагічную практыку.
Ужо да канца гэтага года плануецца распрацаваць праект прафесійнага стандарту педагога, на падставе якога будзе перагледжаны змест педагагічнай адукацыі ў разрэзе ўсіх спецыяльнасцяў і спецыялізацый. Тым больш, што дырэктары школ канстатуюць: з пераходам абласных педагагічных універсітэтаў у статус класічных там аслабла псіхолага-педагагічная і метадычная падрыхтоўка будучых настаўнікаў. Агульная колькасць часу на вывучэнне педагогікі, прадугледжаная тыпавым вучэбным планам спецыяльнасцяў у класічных універсітэтах, амаль утрая меншая, чым у нас на спецыяльнасцях профілю "педагогіка". Псіхалогія вывучаецца ў аб'ёме ўдвая меншым, чым у педагагічных універсітэтах. І на педагагічную практыку ў нас адводзіцца значна больш часу.
Між іншым, у Гомельскай вобласці рэгулярна праводзіцца маніторынг па пытаннях якасці падрыхтоўкі спецыялістаў. Што цікава, кіраўнікі школ даюць прафесійнай падрыхтоўцы выпускнікоў педагагічных каледжаў больш высокую ацэнку, чым выпускнікам ВНУ. Таму пытанні да якасці работы вышэйшай школы, на жаль, застаюцца...
Спецыялісты "вузкага" профілю
Анатоль Тозік лічыць, што трэба вяртацца да падрыхтоўкі педагогаў па інтэграваных спецыяльнасцях — гэта вырашыць шэраг праблем, напрыклад, з той жа педагагічнай нагрузкай:
— Давайце дадзім студэнту на працягу першага ці другога года вучобы магчымасць выбраць сабе яшчэ адну спецыяльнасць, прычым неабавязкова інтэграваць фізіку і матэматыку або хімію і біялогію. Чаму нельга падрыхтаваць, скажам, настаўніка гісторыі і фізічнай культуры або скамбінаваць фізіку і выяўленчае мастацтва? У нас у краіне шмат невялікіх школ, дзе патрабуюцца шматпрофільныя спецыялісты. Можна выбіраць сабе другую спецыялізацыю ў залежнасці ад патрэб рэгіёна ці пэўнай школы, калі студэнт дакладна ведае, куды ён пойдзе працаваць пасля заканчэння вучобы.
У некаторых удзельнікаў нарады ўзніклі сумненні наконт таго, што за чатыры гады можна падрыхтаваць педагога па інтэграванай спецыяльнасці. Іх прапанова заключалася ў тым, каб другую спецыяльнасць педагог атрымліваў у межах перападрыхтоўкі.
— Перападрыхтоўка — гэта калі з адной спецыяльнасці чалавек перакваліфікуецца на іншую. А нам патрэбна, каб у дыпломе выпускніка былі запісаны адразу дзве спецыяльнасці, — парыраваў Анатоль Тозік.
Разышліся меркаванні членаў рабочай групы і ў пытаннях павышэння кваліфікацыі настаўнікаў. Знайшлося даволі шмат прыхільнікаў ідэі ўкаранення так званага "адукацыйнага ваўчара". Чаму педагог не можа самастойна выбіраць, дзе яму ўдасканальваць свой прафесійны досвед?
У апанентаў гэтай ідэі быў свой аргумент: паколькі павышэнне кваліфікацыі фінансуецца з мясцовых бюджэтаў, то ніхто не захоча "выпускаць" грошы са свайго рэгіёна.. Да таго ж у дырэктара ўстановы адукацыі або органаў кіравання можа быць сваё бачанне, што трэба рэгіёну, канкрэтнай школе і, адпаведна, педагогу.
"Выхаванне" бацькоў
Натуральна, што не маглі абысці сваёй увагай члены рабочай групы і пытанне павышэння сацыяльнага статусу педагога. Найбольш дзейсным спосабам насычэння кадрамі навучальных устаноў было і застаецца павышэнне заробкаў. Урад паставіў перад сабой задачу давесці сярэдні ўзровень заробкаў у галіне адукацыі да сярэдняга заробку ў рэгіёне.
— Мы будзем прымаць меры па павышэнні заработнай платы, але толькі ў спалучэнні з мерапрыемствамі па аптымізацыі выдаткаў. Трэба шукаць рэзервы ў межах галіны, — падкрэсліў Анатоль Тозік. — У Беларусі заработная плата педагогаў разлічваецца на стаўку, якая складае зараз 20 гадзін. У Германіі нагрузка на настаўніка вагаецца ад 24 да 27 гадзін, у Англіі яна складае каля 30 гадзін. Прывяду і яшчэ адну лічбу: у Беларусі на аднаго настаўніка прыпадаюць 9 вучняў, а ў еўрапейскіх краінах — ад 14 да 16.
— Павышэнне прэстыжу працы настаўніка напрамую звязана з адказным бацькоўствам. Трэба павышаць адказнасць бацькоў за выхаванне сваіх дзяцей, а не перекладаць увесь цяжар на плечы настаўніка, — падзялілася сваім меркаваннем намеснік начальніка ўпраўлення адукацыі Гомельскага аблвыканкама Жанна ЖДАНОВІЧ. — Калі ў 21.00 міліцыя затрымлівае на вуліцы падлетка, які распівае спіртныя напоі, каму тэлефануюць у першую чаргу? Не бацькам, а класнаму кіраўніку! А калі міліцыя ўстанаўлівае факт спажывання падлеткам наркотыкаў, то каго вінавацяць і просяць разабрацца? Правільна, школу. Упэўнена, што калі бацькі будуць больш часу надаваць выхаванню сваіх дзяцей, калі настаўнікам не давядзецца хадзіць па дамах і правяраць пажарныя апавяшчальнікі і пячное ацяпленне, а таксама выконваць розныя даручэнні сельсаветаў, то ў іх будзе больш часу, каб займацца сваімі непасрэднымі прафесійнымі абавязкамі: рыхтавацца да ўрокаў, займацца самаадукацыяй і павышаць сваю кваліфікацыю.
Надзея НІКАЛАЕВА.
Традыцыя Дня Кастрычніцкай рэвалюцыі.
Пенсіі працоўным — без абмежаванняў, дадатковая падтрымка — сем’ям.
У апошнія гады колькасць чаргавікоў істотна памяншаецца
Для Блізнятаў падзеі на гэтым тыдні складуцца на іх карысць.