Імунная сістэма пакуль яшчэ недастаткова вывучана, і нават у спецыялістаў застаюцца пытанні без адказаў. Што ж казаць пра людзей, якія не маюць медыцынскай адукацыі?
Як фарміруецца імунітэт, ці можа ён мяняцца на працягу жыцця? Чаму не варта пераацэньваць значэнне імунаграмы? З якім міфам часцей за ўсё даводзіцца сутыкацца імунолагам? Пра гэта і многае іншае наша размова з загадчыкам кафедры прапедэўтыкі ўнутраных хвароб БДМУ, доктарам медыцынскіх навук, прафесарам Эдуардам Дацэнка.
— Эдуард Анатолевіч, мы часта гаворым і чуем аб імунітэце, маючы на ўвазе пад гэтым здольнасць арганізма супраціўляцца розным хваробам. Можна сустрэць і сцвярджэнне: імунітэтаў у нас шмат.
— Так, імунная сістэма складаецца з многіх кампанентаў. Неспецыфічны (прыроджаны, спадчынны) імунітэт спрацоўвае незалежна ад паталагічных агентаў (вірусаў, бактэрый, грыбоў, паразітаў, г. д.). Спецыфічны (адаптыўны, набыты) абараняе нас ад канкрэтных вірусаў і бактэрый. Клетачны — адказвае за знішчэнне клеткамі імуннай сістэмы (напрыклад, фагацытамі) мікробаў і інфікаваных вірусамі клетак арганізма, гумаральны — за іх выдаленне з дапамогай антыцелаў, якія дастаўляюцца крывёй. Наогул, паняцце імуннай сістэмы, уяўленне аб яе функцыях за апошнія 100 гадоў прыкметна пашырэлі. Раней пад імунітэтам мелі на ўвазе, перш за ўсё, абарону ад інфекцый, сёння — абарону сталасці ўнутранага асяроддзя. Часцей за ўсё яе мяняюць бактэрыі, радзей — ракавыя клеткі, уласныя змененыя антыгены, імунасупрэсіўную прэпараты.
— Да якога ўзросту фарміруецца імунітэт? Ці мяняецца ён на працягу жыцця?
— Імунная сістэма немаўляці недасканалая, і ў першыя гады жыцця ахова ажыццяўляецца, у першую чаргу, з дапамогай антыцелаў, якія змяшчаюцца ў матчыным малаку. Паступова імунная сістэма спее. Але калі дзіця ідзе ў дзіцячы садок, то звычайна пачынае хварэць, таму што яго імунная сістэма сутыкаецца з новымі вірусамі і бактэрыямі, «навучаецца» таму, як рэагаваць на іх. Часцей за ўсё імунітэт больш-менш стабілізуецца да 5-7 гадоў. Першасныя імунадэфіцыты (недахоп супраціўляльнасці арганізма ў адносінах да інфекцый — Заўв. аўтара) звязаныя з генетычнымі зменамі. Іх, як правіла, складана распазнаць і лячыць. Другасныя імунадэфіцыты развіваюцца на фоне першапачаткова нармальнай сістэмы, якая па нейкіх прычынах дае збоі. У пажылым узросце імунная сістэма пачынае пакрысе згасаць.
— Калі ў дарослых імунітэт больш стабільны, чым у дзяцей, чаму яны пераносяць каранавірусную інфекцыю значна цяжэй?
— Парадокс COVID-19 у тым, што вірус не аслабляе, а актывізуе асобныя звёны імуннай сістэмы, і яна пачынае сама сябе знішчаць. Гэта адзін з варыянтаў аутаімуннай паталогіі. Не трэба забываць, што ў 80% хворых (у тым ліку ў дзяцей) COVID-19 працякае ў лёгкай форме, і толькі 20% патрабуецца шпіталізацыя.
— Што часцей за ўсё выклікае збоі імуннай сістэмы?
— Недахоп бялку, вітамінаў, прымяненне імунасупрэсіўных прэпаратаў, цяжкія паталогіі ўнутраных органаў (напрыклад, сэпсіс), апёкі.
— Які імунітэт пераважней — пасля хваробы або ў выніку вакцынацыі?
— Адназначнага адказу няма. Пасля хваробы імунітэт некалькі мацнейшы, чым пасля прышчэпкі. Але ў першым выпадку высокія пагроза жыццю і рызыкі ўскладненняў. Вакцынамі мы прадухіляем такую небяспеку, хоць імунітэт можа быць менш устойлівым. Існуючы ў нас каляндар прышчэпак уключае ў сябе, у першую чаргу, такія захворванні (слупняк, поліяміеліт, сухоты, дыфтэрыя і г. д.), наступствы якіх уяўляюць пагрозу жыццю, і, безумоўна, ад іх трэба засцерагчы сябе. Пералік вакцынацый вызначаецца рызыкамі паталогій і ўстойлівасцю імунітэту. Напрыклад, ад поліяміеліту дастаткова прышчапіцца ў дзяцінстве, а ад грыпу лепш прышчапляцца штогод, паколькі ён увесь час муціруе.
— Але прынцыпова імунітэт пасля хваробы і пасля прышчэпкі не адрозніваецца?
— Не. І ў выніку хваробы, і пасля вакцынацыі выпрацоўваецца імунны адказ да інфекцыйнага агента. Дзеці хварэюць часцей за дарослых. На мой погляд, калі ў дзіцяці прастуда праходзіць кампенсавана, то лепей не ўмешвацца. Хай паляжыць дома, пап’е журавінавага морсу, цёплай гарбаты і паправіцца. А вось калі пасля трох дзён пачынаецца бранхіт ці пнеўманія, то трэба ўжо задумацца аб візіце да імунолага і аб вакцынацыі.
— Ці можна апісаць тыповага пацыента з праблемамі імунітэту? Ці ёсць нешта, што аб’ядноўвае тых, хто звяртаецца да вас па дапамогу?
— Не. Сярод маіх пацыентаў — дарослыя мужчыны і жанчыны самых розных прафесій, з розным анамнезам. Нельга нават сказаць, што большасць з іх часта хварэюць на працягу ўсяго жыцця, пачынаючы з ранняга дзяцінства. Многія сталі пакутаваць ад хранічных паталогій толькі ў сталым узросце.
— Да якога спецыяліста павінен звяртацца пацыент, калі ён западозрыў у сябе праблемы з імунітэтам?
— Пачынаць я рэкамендаваў бы з візіту да тэрапеўта, а потым ужо да імунолага-алерголага. Двойчы на год гаймарыт можа абвастрацца, напрыклад, з-за скрыўленай насавой перагародкі, якая парушае адток слізі. Выключыўшы такія выпадкі, а таксама стадыю абвастрэння (гэта таксама ў кампетэнцыі тэрапеўта), можна звяртацца да імунолага. Мы займаемся хранічнымі формамі захворванняў, для якіх характэрны частыя абвастрэнні.
— Якія даследаванні і аналізы звычайна прызначае імунолаг?
— Як правіла, нашым пацыентам прапануюць зрабіць імунаграму. Не стаў бы, прызнаюся, пераацэньваць яе значэнне. Для дыягностыкі паталогіі, яе лячэння самае галоўнае ўсё ж такі — клінічная карціна, сімптомы, якія турбуюць чалавека. Імунная сістэма вельмі рухомая. Яна шматразова дубляваная, як сістэмы кіравання ў самалёце. Судзіць аб яе стане па некалькіх няшчасных паказчыках наўрад ці апраўдана. Увесь жа масіў даных пра імунітэт, як правіла, складана ацаніць. Нярэдка ў пацыентаў, якія часта хварэюць, не знаходзіш прычын для гэтага: іх аналізы адпавядаюць норме. А бывае, імунаграма не дае падстаў турбавацца, а тым часам чалавек жаліцца на дрэннае самаадчуванне.
— Наколькі дапамагаюць вашым пацыентам імунамадулятары?
— Пры прызначэнні адных груп прэпаратаў я бачу эфект, пры іншых — не. Імунамадулятараў вельмі шмат. За мяжой многія з тых, якімі карыстаемся мы, не лічацца эфектыўнымі лекамі. І ў любым выпадку іх бескарысна прымаць для прафілактыкі. Няма сэнсу іх піць і падчас вострай формы праходжання хваробы.
— Ці падрывае імунітэт частае ўжыванне антыбіётыкаў?
— Падрывае. Антыбіётыкі варта даваць толькі ў тых выпадках, калі ВРВІ ўскладняюцца бактэрыяльнай інфекцыяй. Пры вірусных захворваннях гэтыя прэпараты бескарысныя.
— А да БАДаў варта звяртацца, калі ёсць праблемы з імунітэтам?
— Я б раіў праяўляць асцярожнасць, паколькі іх хімічны склад не правяраецца.
— Ці часта вам атрымоўваецца дапамагчы складаным пацыентам пераадолець праблемы з імуннай сістэмай?
— Ёсць пацыенты, якія пасля курсу лячэння не звяртаюцца гадамі, да чарговага абвастрэння. Але ёсць і такія, каму хутка падабраць эфектыўную тэрапію не атрымліваецца.
— З якім міфам у дачыненні да імунітэту вам часта даводзіцца сутыкацца, і вы хацелі б яго абвергнуць?
— Варта выкрыць міф аб умацаванні, павышэнні імунітэту. Калі ён выконвае сваю функцыю, засцерагае арганізм ад іншародных агентаў, то навошта яго ўмацоўваць і павышаць? Калі на цябе «чыхне» хворы, то ты рызыкуеш заразіцца нават пры «рабочым» імунітэце. А вось калі ён разладзіўся, калі арганізм уразлівы для вонкавых агентаў, то трэба разабрацца ў прычынах «паломкі» і паспрабаваць «паправіць» яго.
— У імуналогіі яшчэ шмат незразумелага?
— Дастаткова. Але гэтая навука актыўна развіваецца. Даследаванні ў ёй высокатэхналагічныя і вельмі дарагія. Але дасягненні навукоўцаў прывялі да таго, што анкалогія, гематалогія, рэўматалогія сёння ў вялікай ступені заснаваны на імунных падыходах.
На праблемы з імуннай сістэмай могуць паказваць:
Для падтрымання імунітэту важныя:
Факт. Імунная сістэма ўключае ў сябе костны мозг, тымус або вілачкавую залозу (функцыянуе ў дзяцей да пубертатнага перыяду), лімфатычныя вузлы, міндаліны ў горле, лімфоідная тканіна кішэчніка, селязёнку.
Вольга ПАКЛОНСКАЯ
Фота: pixabay.com
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/volga-paklonskaya
[2] https://zviazda.by/be/gramadstva
[3] https://zviazda.by/be/tags/zdaroue
[4] https://zviazda.by/be/tags/imunitet
[5] https://zviazda.by/be/tags/hvaroby