Паведамленне анкалагічнага дыягназу ў любога чалавека выклікае псіхалагічны крызіс, і каб пераадолець яго, трэба ад некалькіх месяцаў да 1,5 года. Як псіхолагі і псіхатэрапеўты анкадыспансераў вучаць з ім спраўляцца, якія ўскладненні ўзнікаюць пасля аперацый, прамянёвай і хіміятэрапіі, дзе анкахворыя могуць прайсці рэабілітацыю і каму яна паказана, а таксама што самае цяжкае ў жыцці пасля таго, як лячэнне скончана, расказалі ўрачы-анколагі, псіхатэрапеўты і рэабілітолагі.
Псіхалагічны крызіс у дадатак да дыягназу
— Анкалагічнае захворванне заўсёды прыходзіць знянацку, і чалавек страчвае кантроль над сваім жыццём. Ён існуе з адчуваннем нявызначанасці, звыклая карціна свету цалкам разбураецца. Надыходзіць псіхалагічны крызіс, які адчуваецца як абсалютная бязвыхаднасць, бездапаможнасць, — расказвае загадчык медыка-псіхалагічнага аддзялення РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава Эвеліна Сінкявічутэ. — Справа ў тым, што з псіхалагічнымі крызісамі кожны чалавек сутыкаецца пастаянна на працягу жыцця. Але калі размова ідзе пра маштабную падзею, напрыклад цяжкае захворванне, то запускаюцца доўгія механізмы адаптацыі — ад двух-трох месяцаў да 1,5 года. Нельга сказаць, што псіхалагічны крызіс — гэта адназначна дрэнна, ён неабходны, каб чалавек выпрацаваў іншыя навыкі ў новай жыццёвай сітуацыі. Сутыкаючыся з любой цяжкасцю, мы імкнёмся неяк з ёй справіцца. З анкалагічным дыягназам таксама неабходна справіцца. Мы вучым гэтаму пацыентаў.
Ірына ЖЫХАР перажыла тры анказахворванні. Фота Таццяны Ткачовай.
Трэба адзначыць, што ў РНПЦ анкалогіі псіхалагічную дапамогу хворым прапаноўваюць на кожным этапе: як падчас абследавання і лячэння, так і пасля. І калі пацыент пагаджаецца, з ім працуюць спецыялісты. У клініцы псіхалагічны крызіс выяўляюць пры дапамозе «тэрмометра дыстрэсу». Гэта суб'ектыўная ацэнка пацыентам узроўню свайго стрэсу ў дадзены момант і вызначэнне сфер жыцця, якія ўплываюць на такое адчуванне. Такі скрынінг на наяўнасць дыстрэсу важны як для пацыента, так і для псіхолага, псіхатэрапеўта, і для ўрача-анколага. Ён дапамагае сфарміраваць індывідуальны падыход да пацыента і максімальна паўплываць на якасць яго жыцця ў лепшы бок.
Праводзіцца ў клініцы і сямейнае кансультаванне, псіхалагічная дапамога аказваецца сваякам хворага.
— Якасць жыцця аднаго чалавека ўплывае на жыццё іншых членаў сям'і. І калі хварэе нехта адзін, разам з ім пакутуюць усе, бо ў такой сітуацыі немагчыма заставацца раўнадушным і абыякавым, — кажа Эвеліна Сінкявічутэ. — Усім вядомы этапы перажывання гора: спачатку стадыя адмаўлення і шоку, затым агрэсіі, торгу, дэпрэсіі і апошняя стадыя — прыняцця. Члены сям'і, блізкія перажываюць усе гэтыя этапы, але не заўсёды яны супадаюць у розных людзей. Таму псіхалагічная дапамога неабходна блізкім, сваякам, сужыцелям.
Але галоўнае, што павінны памятаць і хворыя, і іх блізкія, — для сучаснай медыцыны многія анкалагічныя дыягназы — не прыгавор.
— Паведамленне анкалагічнага дыягназу нярэдка ўключае ў свядомасці чалавека такую тоеснасць — «Рак = смерць». Справа ў тым, што ў рэальнасці гэта не так. Медыцына рухаецца наперад у лячэнні анкалагічных захворванняў, а падсвядомасць пацыента сфарміравана 20-30 гадоў таму, калі на працягу жыцця назапашваліся нейкія веды. Малая інфармаванасць у пытаннях лячэння анкалогіі вядзе да таго, што ў няведанні чалавек выстройвае пэўныя страшныя ілюзіі. І пры такім мысліцельным працэсе, безумоўна, непазбежны моцны псіхалагічны крызіс, — тлумачыць Эвеліна Сінкявічутэ.
Прадухіліць ускладненні
Паралельна з работай з псіхолагамі пацыент павінен праходзіць і рэабілітацыю. Яна пачынаецца адразу пасля хірургічных аперацый і звычайна праводзіцца ў анкалагічных стацыянарах.
— Рэабілітацыйныя цэнтры бяруць звычайна пацыентаў 3-й клінічнай групы — да яе адносяцца тыя, хто скончыў лячэнне і з'яўляецца практычна здаровым. А гэтаму папярэднічае доўгі час: хірургічная аперацыя, правядзенне 6-8 курсаў хіміятэрапіі з 21-дзённымі перапынкамі, прамянёвая тэрапія на працягу месяца. Усё займае да 8-9 месяцаў, — расказвае ўрач-анколаг кансультатыўна-паліклінічнага аддзялення РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава Валянціна Суравікіна. — Пацыентаў з пасляаперацыйнымі, хіміятэрапеўтычнымі, прамянёвымі ўскладненнямі рэабілітацыйныя цэнтры не бяруць. Што рабіць такім хворым? На базе нашага цэнтра няма рэабілітацыйнага аддзялення. Гэты клопат кладзецца на фізіятэрапеўтычны кабінет. У штаце ўсяго адзін урач-фізіятэрапеўт, дзве медсястры, тры інструктары-метадысты па ЛФК і масажыст. Вельмі малыя сілы, якія ажыццяўляюць вялікі аб'ём работы. За 10 месяцаў гэтага года праз яго прайшло 1050 першасных пацыентаў і ў 5-6 разоў больш паўторных, якія звяртаюцца як амбулаторна, так і ў стацыянары.
Рэабілітацыю пажадана пачынаць ужо на другі дзень пасля аперацыі. Гэта лячэбная фізкультура ў ашчадным рэжыме, а таксама масаж, неабходны, каб зняць ацёк пасляаперацыйных тканак і прадухіліць развіццё кантрактур і лімфедэм. Праз невялікі прамежак часу выконваецца лакальная магнітатэрапія, каб зняць запаленне і ацёк.
— Ёсць цяжкія пацыенты, асабліва ў аддзяленнях вертэбралогіі і нейрахірургіі. Самыя цяжкія, на мой погляд, хворыя з пухлінамі галавы і шыі: ім выконваюцца аперацыі, якія калечаць. Людзям даводзіцца вучыцца нанава дыхаць, гаварыць, глытаць. Гэта стрэсавыя сітуацыі, і тут без аддзялення медыка-псіхалагічнай падтрымкі не абысціся. У рэабілітацыйныя цэнтры такіх пацыентаў на стадыі 3-й клінічнай групы не бяруць. Ім не паказаны фізіятэрапія, гімнастыка. Звычайна пытаюць: «Што яны будуць там рабіць? Есці, адпачываць, дыхаць свежым паветрам?» Так! Чамусьці мы не ўлічваем, што ім неабходна псіхалагічная дапамога. Але пры накіраванні ў рэабілітацыйныя цэнтры гэта, на жаль, не з'яўляецца паказаннем для рэабілітацыі. Лічыцца, што яна праводзіцца ва ўстановах, дзе пацыент назіраецца, і дома. Калі чалавек жыве ў вёсцы, якая псіхалагічная дапамога яму будзе аказвацца? — акрэсліла праблему Валянціна Суравікіна.
Хворым з пухлінамі галавы і шыі на базе РНПЦ праводзяцца аперацыі па пластыцы мяккіх тканак, сківічна-тваравая рэканструкцыя, пратэзаванне. Усё робіцца бясплатна. Гэтак жа, як і эстэтычная рэабілітацыя пры выдаленні малочнай залозы, — жанчына аплачвае толькі кошт імплантаў. Паралельна пры жаданні пацыенткі праводзіцца карэкцыя другой малочнай залозы.
Пацыенты з анкалагічным дыягназам праходзяць рэабілітацыю пераважна ў РНПЦ медыцынскай экспертызы і рэабілітацыі ў Гарадзішчы. Часам іх накіроўваюць у рэабілітацыйны цэнтр, які размяшчаецца ў Атоліне (Мінскі раён).
— Часта рэабілітацыйныя працэдуры прызначаюцца амбулаторна. Але не кожны можа вазіць сваю бабулю з умоўнага Крупскага раёна на амбулаторную рэабілітацыю да нас. Размясціць у стацыянары мы таксама не можам — ложкі ў нас заняты пацыентамі, якія маюць патрэбу ў аперацыі. Таму мы накіроўваем такіх пацыентаў у Атоліна. Нядаўна на тэрыторыі нашага цэнтра ўступіла ў строй гасцініца. Спадзяёмся, што можна будзе праводзіць рэабілітацыю амбулаторна для тых, хто пражывае ў ёй. Для беларусаў пражыванне каштуе каля 20 рублёў у суткі, — падзялілася думкамі анколаг.
Паводле яе слоў, 60 % пацыентаў, якім праводзіцца прамянёвая тэрапія, праходзяць паралельна і раннюю рэабілітацыю на базе РНПЦ анкалогіі. Прамянёвая тэрапія доўжыцца месяц і лічыцца прафілактычнай працэдурай. У гэты час пацыент ужо амаль здаровы і знаходзіцца ў 3-й клінічнай стадыі. Медыкі ўбачылі ў такім падыходзе вялікую карысць: адсутнасць ранніх ускладненняў.
— Калі рэабілітацыю не праводзіць, развіваюцца, напрыклад, лімфедэмы (ацёк канечнасці). Яны бываюць розныя: 1, 5, 20, 40 сантыметраў. Толькі ўявіце розніцу паміж рукамі ў 40 сантыметраў! І такіх пацыентаў у нас, на жаль, шмат. Ім можа дапамагчы толькі хірургічнае ўмяшанне. Мы ўвесь час спадзяёмся, што пацыентаў стане менш, але, на жаль, бачым адваротную сітуацыю. Таму хацелася б, каб у нас было больш рэабілітацыйных цэнтраў, бо нашым пацыентам патрэбны дапамога і падтрымка. Ведаю, што ёсць планы па іх будаўніцтве.
Дарэчы, у структуры інваліднасці дарослага насельніцтва новаўтварэнні займаюць другое месца. Паказчык, паводле інфармацыі вучонага-сакратара РНПЦ медыцынскай экспертызы і рэабілітацыі Аляксея Разуванава, 17,8 на 10 тысяч насельніцтва. Сярод людзей працаздольнага ўзросту — 11,3 на 10 тысяч насельніцтва.
Каб трапіць у цэнтр...
РНПЦ медыцынскай экспертызы і рэабілітацыі прымае пацыентаў з усёй краіны. Большасць з іх паступае на ранні этап з хірургічных стацыянараў — мінскага гарадскога анкадыспансера і РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава. Тут ёсць два рэабілітацыйныя аддзяленні на 110 ложкаў.
— Паказанні для правядзення ранняй медыцынскай рэабілітацыі адразу пасля заканчэння радыкальнага лячэння дастаткова шырокія, — тлумачыць загадчык анкалагічнага аддзялення № 2 РНПЦ медыцынскай экспертызы і рэабілітацыі Ганна Вараб'ёва. — Да нас прыязджаюць пацыенты з такімі паталогіямі, як рак малочнай залозы, мочапалавой сістэмы (жанчыны і мужчыны), бронхаў, лёгкіх, органаў стрававання (страўніка, стрававода, кішэчніка, шчытападобнай залозы). Акрамя рэабілітолагаў, дапамогу аказваюць псіхолагі і псіхатэрапеўты, фізіятэрапеўт, інструктары па ЛФК, неўролагі, отарыналарынголагі, фанапед, які дапамагае ў аднаўленні голасу.
Акрамя ранняй стацыянарнай рэабілітацыі, тут праводзіцца і позняя — для тых, у каго падчас радыкальнага лячэння развіліся ўскладненні і на працягу года пацыент не аднавіўся. На працягу першых трох-пяці гадоў з моманту ўзнікнення ўскладнення такія хворыя маюць права на рэабілітацыю ва ўмовах стацыянара. Тут працуюць і школы пацыента, дзе вучаць правільным паводзінам на працягу далейшага жыцця і даюць рэкамендацыі.
А гарантыі?..
Як важна змяніць свой лад жыцця і што ў гэтым самае складанае, расказала дырэктар Цэнтра падтрымкі анкапацыентаў «У імя жыцця», анкапацыентка, якая перажыла тры анкалагічныя захворванні, Ірына Жыхар.
— Мая пацыенцкая біяграфія пачыналася якраз з аддзялення пухлін галавы і шыі дваццаць шэсць гадоў таму. Вялікі прагрэс у тым, што сёння ёсць сківічна-тваравая рэканструкцыя. Пухліна, якая была ў мяне, пагражала стратай твару. Лячэнне пасля другой хваробы — раку малочнай залозы — доўжылася не 8-9 месяцаў, а год і тры месяцы плюс пяць гадоў гармонатэрапіі. Таму чалавека, больш зацікаўленага ў аднаўленні, напэўна, не знайсці. І тут вельмі складана прыняць, што новы лад жыцця — гэта назаўсёды. Ты павінен кожны дзень рабіць зарадку, піць пэўныя лекі, здаваць аналізы, праходзіць абследаванні. І задача нашай арганізацыі — расказваць пра гэта пацыентам, дапамагчы прыйсці да новых навыкаў, засвоіць іх і зрабіць часткай жыцця. У нас вельмі моцныя харчовыя і іншыя звычкі, якія з'явіліся з дзяцінства. Напрыклад, смажанае сала з бульбай — гэта не значыць, што ад яго варта адмовіцца назаўсёды, але ўжываць можна толькі як выключэнне з правілаў. Важна, каб цябе падтрымлівала сям'я, калі ты сам мяняешся. Калі вы робіце гэта разам, тады вяртання да мінулага не будзе. Многія пацыенты пытаюць: «А калі я ўсё буду рабіць, як рэкамендуеце, гэта гарантыя, што буду жыць?» Стапрацэнтнай гарантыі тут, на жаль, няма.
Алена КРАВЕЦ
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/alena-kravec
[2] https://zviazda.by/be/sacyyalnaya-padtrymka
[3] https://zviazda.by/be/tags/prafilaktyka-ankazahvorvannyau
[4] https://zviazda.by/be/tags/ankalagichnae-zahvorvanne
[5] https://zviazda.by/be/tags/ankalagichnyya-zahvorvanni-0
[6] https://zviazda.by/be/tags/reabilitacyya