Выстава пра жыццё Купалы ў сяле Пячышчы праходзіць у Мінску

Айчыннай войнаў стала прытулкам для многіх бежанцаў з Беларусі. Іх цяжкі лёс падзяліў і Янка Купала, які жыў у сяле Пячышчы Верхняўслонскага раёна з 13 лістапада 1941 да 13 чэрвеня 1942 года. Гэта адносна малавядомая старонка жыцця паэта. Пра яго побыт у эвакуацыі можна даведацца як у экспазіцыі Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы ў Мінску, так і ў адзіным музеі песняра Беларусі за межамі краіны — Мемарыяльным музеі Янкі Купалы ў сяле Пячышчы. Ён быў створаны ў 1975 годзе і з’яўляецца філіялам Нацыянальнага музея Рэспублікі Татарстан.

Абодва музеі яднае даўняе сяброўства і супрацоўніцтва. Сёлета ладзіцца сумесны выставачны праект «Тут усякая рэч як гавора з табой...», які ў красавіку экспанаваўся ў Казані, а з 12 да 25 верасня — у Дзяржаўным літаратурным музеі Янкі Купалы ў рамках Дзён культуры Рэспублікі Татарстан у Рэспубліцы Беларусь. Калегі з Пячышчаў прывезлі з сабой шум волжкіх хваляў, унікальнае відэа землякоў з аповедам пра Янку Купалу і анімацыйныя ролікі па яго творах, даступныя праз QR-коды. 

Самае кранальнае, пра што сведчаць успаміны, — ідэя музея над Волгай пачала выспяваць як жывая памяць людзей, асабіста знаёмых з Янкам Купалам. Па ўспамінах мастака Канстанціна Елісеева ведаем цікавы выпадак, пра які сам паэт распавёў сябру 26 чэрвеня 1942 года пры сустрэчы ў Маскве: «Гуляю аднаго разу па беразе Волгі, а мне насустрач чалавек, мясцовы жыхар, татарын. Падышоў да мяне, прывітаўся і пакланіўся. Я яму адказаў на прывітанне і пайшоў. Іду назад, а ён зноў мне на спатканне і зноў пакланіўся. Я спыніўся і кажу: „Выбачайце, скажыце, дзе мы з вамі сустракаліся, не прыпомню нешта?“. А ён кажа: „Мы з вамі нідзе не сустракаліся, і вы мяне не ведаеце, а я вас пазнаў па пар¬трэце ў нашай газеце, вы — Янка Купала?“ — „Але, — кажу, — Янка Купала“. — „Ну вось, значыць, я не памыліўся і адразу пазнаў вас, а пакланіўся таму, што чытаў вашы вершы — у нас ёсць татарскія пераклады вашых вершаў, ну і, значыцца, лічу, што вы мой знаёмы, і, як свайму знаёмаму, якога я вельмі паважаю, я і пакланіўся“». 

Першым крокам мемарыялізацыі стала ўсталяванне мемарыяльнай дошкі на доме, дзе жыў Янка Купала, у маі 1950 года. На ўрачыстасці прысутнічала жонка паэта, стваральніца і першы дырэктар Музея Янкі Купалы Уладзіслава Францаўна Луцэвіч. Зробленыя тады фотаздымкі захоўваюць памяць пра яе сустрэчы з даўнімі знаёмымі. Сярод іх — прафесар Аляксандр Вазнясенскі (1888— 1966), даследчык творчасці Янкі Купалы, знаёмы з паэтам з 1926 года, аўтар даследавання «Нарысы па гісторыі навейшай беларускай літаратуры» (Казань, 1944); сябар паэта медыявіст Уладыслаў Чаржынскі і яго жонка Яўгенія, сястра Змітрака Бядулі; перакладчык твораў Янкі Купалы Закі Нуры, дырэктар Музея Максіма Горкага ў Казані Марыя Елізарава. 

Музей у Пячышчах мемарыяльны. Сярод асабістых рэчаў паэта зберагаецца рэпрадуктар, які, па успамінах відавочцаў, яму ўстанавілі як ганароваму госцю. І рабочым ужо не трэба было ісці да сельсавета, каб паслухаць навіны: Янка Купала ставіў рэпрадуктар на акно, выходзіў у двор, частаваў усіх махоркай, і яны разам слухалі зводкі. 

Наблізіць да нас вобраз Янкі Купалы, яго думкі і настроі дапамагаюць успаміны цёзкі паэта, дырэктара Мельзавода № 1 Івана Наякшына, напісаныя 10 ліпеня 1942 года, верагодна, па просьбе Уладзіславы Луцэвіч. Дзевяць машынапісных аркушаў маюць уліковы нумар КП 1416 у зборы Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы. З іх даведваемся, што надвор’ем у лістападзе 1941 года завалодаў сцюдзёны паўночны вецер, хвалі Волгі пачаў апаноўваць лёд, дождж і слота змучылі ўсіх, хто чакаў пераправы, каб дабрацца ў Казань. Завочна знаёмы з Янкам Купалам па яго творах, Іван Наякшын запрасіў паэта ў свой кабінет і ўбачыў стомленага, змерзлага чалавека, на якім было «доўгае футравае паліто, на галаве малахай, на нагах фетравыя боты ў галошах». За кубачкам гарбаты Янка Купала з удзячнасцю прыняў прапанову спыніцца на кватэры ў Пячышчах. Так, следам за Вязынкай і Мінскам, у яго лёсе з’явілася яшчэ адна незвычайная «хатка над рэчкаю» — будынак прадпрыемства Гандлёвага дома «Іван Аконішнікаў і сыны», які ў 1895 годзе збудавалі ў Пячышчах, на правым беразе Волгі, найбуйнейшы ў свеце паравы вальцавы млын — унікальны помнік прамысловай гісторыі. 

У першыя месяцы жыцця ў Пячышчах Янка Купала хварэў, чытаў кнігі і працаваў у ложку. І асабліва цяжка перажываў, што «пакінуў на радзіме сваю старую матулю і згінуў яго велізарны багаты архіў». Паэт прагна лавіў кожны выпуск навін і, як даведаўся пра пераможныя баі пад Масквой і Растовам, стаў здаравейшы, маладзейшы і больш бадзёры. Пазнаёміўся з многімі рабочымі, а таксама вельмі цікавіўся ўсім тэхналагічным працэсам, работай і адметнасцю кожнага механізма — «ён любіў сябе называць волжскім мукамолам і ў апошні час стаў патрыётам нашага завода». 

З надыходам вясны Янка Купала часта гуляў па гарыстых ваколіцах. Любімае месца яго адпачынку — «на гары, ля клуба, на лаўцы ля крутога берага Волгі, там яго можна было часта сустрэць у 5–6 гадзін раніцы, дзе ён любаваўся прыродай». 

Выстаўка «Тут усякая рэч як гавора з табой...» дае магчымасць убачыць унікальныя дакументы, фотаздымкі, рэчы, якімі карыстаўся Янка Купала ў эвакуацыі, а таксама прадстаўляе дзейнасць Музея Янкі Купалы ў сяле Пячышчы. 

Выказваю шчырую падзяку калегам з Татарстана за захаванне памяці, папулярызацыю асобы і творчасці Песняра Беларусі. І, канечне, запрашаю чытачоў пры нагодзе абавязкова наведаць абодва музеі песняра. 

Марыля БАРТКОВА, загадчык аддзела навуковаэкспазіцыйнай і выставачнай работы Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы