Выстаўка скульптуры і графікі Аляксандра Фінскага ў Нацыянальным мастацкім музеі, прымеркаваная да 70-годдзя аўтара, атрымалася незвычайнай... І не толькі таму, што некаторыя экспанаты, выкананыя ў бронзе і дрэве, з дазволу аўтара адкрытыя для тактыльнага агляду — іншымі словамі, іх можна мацаць, гладзіць... Аўтар яшчэ і сам правёў экскурсію па сваіх работах. Многія з іх пазнавальныя, бо з'яўляюцца эскізамі да вядомых помнікаў. А такіх шмат... Аляксандр Фінскі — адзін з аўтараў мемарыяла «Яма. Мінскае гета», знака «Нулявы кіламетр» на Кастрычніцкай плошчы ў Мінску, комплексу ў пасёлку Красны Бераг, прысвечанага дзецям — ахвярам Вялікай Айчыннай вайны, помніка Сімяону Полацкаму ў Полацку, і гэта далёка не ўсё...
У чытачоў «Звязды» ёсць магчымасць здзейсніць падарожжа па скульптурах выстаўкі з каментарыямі аўтара.
«Адлічваць мой шлях у мастацтве можна з пятага класа Рэспубліканскай мастацкай школы, гэта 1971 год. Займаюся не толькі станковай скульптурай, у мяне шмат манументальных прац, помнікаў, мемарыяльных знакаў і ў Беларусі, і за яе межамі, у Кітаі, Германіі, у Маскве... Не ўсё ў манументальным мастацтве можна выказаць, таму што яно грамадскае, часта робіцца на замову. Як правіла, заказчык можа дыктаваць нейкія ўмовы, ты працуеш у пэўных рамках... Таму ў кожнага скульптара за жыццё назапашваюцца ідэі і думкі, якія ён не выказаў у манументальным мастацтве. Гэтая выстаўка, фактычна, — экскурс у такія выказванні, хоць большасць скульптур зроблены за апошнія два гады.
Я працую ў розных матэрыялах. Матэрыял для скульптара — суаўтар, калі ты разумееш яго пластычныя магчымасці. Калі не разумееш — ён будзе табе ворагам. Напрыклад, калі гэта дуб, тэхніка працы залежыць нават ад таго, якую частку дрэва бярэш. Часам скульптары, захапляючыся тэхнікай, забываюць пра пластыку, і механічны падыход не заўсёды стварае жывую скульптуру — гэтаму, дарэчы, мы сярод іншага вучым у Акадэміі мастацтваў, дзе я даволі доўга ўжо выкладаю.
Што датычыцца графікі, якая прысутнічае на выстаўцы, яна ў мяне спецыфічная. Калі з'яўляюцца ідэі, не заўсёды пад рукамі пластылін ці гліна... А аловак ці ручка заўсёды ёсць. І ты фіксуеш ідэю ў малюнку. Але ўсе мае малюнкі ў перспектыве — скульптура. Ёсць тут і жывапіс, пастэллю часам малюю, алеем. Але гэта толькі дапаўняе творчую палітру».
«Гэта работа — прысвячэнне Максіму Танку. На ёй пазнака — «1936 год». Час быў смутны для паэта... Ён жыў у Заходняй Беларусі, у любы момант мог трапіць у польскую турму. Таму ён ідзе па шкле. Гэта сімвалізуе і лёд, на якім можна паслізнуцца, упасці... Гравіроўка па шкле нагадвае замець, калі снег ляціць па слізкім лёдзе. Я ўбачыў фота Максіма Танка ў гэткім картузе, і яно мяне закранула... Паэт нагадаў Маякоўскага. Потым неяк я гаварыў з сынам Максіма Танка, і аказалася, што ў Танка сапраўды любімы паэт быў Маякоўскі».
«Скульптура была зроблена для сусветнага парку скульптуры ў Пекіне. Постаць саксафаніста адкідвае доўгі цень ад заходзячага сонца, уманціраваны ў тратуар. Вы ж ведаеце, што такое блюз? Гэта споведзь. Джаз — увогуле ў многім споведзь. Вячэрні блюз... Час, калі дзень прайшоў, трэба задумацца, што адбылося, што ты за гэты дзень зрабіў? Часта пытаюцца, хто прататып музыканта. Ён у прынцыпе ёсць, але я люблю рабіць вобразы зборныя. Музыцы прысвечана некалькі маіх работ... Вось тая скульптура, у форме камертона, — «Прадчуванне гука». Постаць хлопчыка, які яшчэ не ведае, што будзе з яго жыццём, як ён загучыць. У мяне ёсць працяг гэтай тэмы — я хачу зрабіць некалькі такіх камертонаў. Акрамя прадчування гуку, увасобіць момант, калі гук узнікае, гучыць».
«Над кампазіцыяй у Красным Беразе, былым дзіцячым канцлагеры, я працаваў з Леанідам Левіным, гэта чалавек быў надзвычай вопытны і аўтарытэтны. Умелы арганізатар, архітэктар-рэжысёр, я б сказаў. Гэта была няпростая тэма... Пачыналі ляпіць адну кампазіцыю... Але праз некалькі гадоў, пакуль вырашаўся лёс праекта, задума змянілася. І ўзнікла вось такая постаць дзяўчынкі. Я ўвогуле ніколі не прыступаю да працы, калі ў мяне не склаўся ясны вобраз, які будзе чытацца, бо скульптура павінна глядзецца з розных бакоў. Зірніце вось на гэтую скульптуру — сімвал сям'і... Трансфармаваная форма яйка. Паліраваная ўнутраная паверхня — гэта той свет сям'і, які аберагаецца, ствараецца ўнутры. А знешняя абалонка, звернутая да сусвету, — шурпатая, якая трывае ўдары.
«Усе ведаюць песню Уладзіміра Мулявіна на словы Юрыя Рыбчынскага «Крык птушкі» пра чараўніка, які за здраду ператварыў каханую ў птушку... Гэтая песня і стала тэмай скульптурнай кампазіцыі. Не такі ўжо Уладзімір Мулявін быў улюбёнец лёсу, як усе ўяўляюць. Я яго не раз бачыў, нават неяк размаўляў, хоць блізка знаёмыя не былі. І для мяне ён трагічны чалавек. Яму было вельмі цяжка, жыццё не было для яго вялікім святам. Зрэшты, таленту заўсёды няпроста. Таму і ў скульптуры хацелася адлюстраваць перажыванні».
«А гэта мадэль помніка рэфарматару XVІІІ стагоддзя Антонію Тызенгаўзу ў Паставах, дзе ён заснаваў мануфактуры. Там ёсць цудоўна захаваная рэзідэнцыя гэтага дзеяча. Мне хацелася не проста зрабіць помнік, а прывязаць да часу і прасторы, да існуючай гістарычнай сітуацыі. Найлепшае месца я ўбачыў там, дзе каля палаца раслі вялікія елкі... І мясцовыя ўлады пайшлі насустрач, тыя елкі перасадзілі…
І помнік выдатна ўпісаўся ў прастору. Скульптары кажуць, што калі помнік удала ўпісаўся ў прастору, гэта пяцьдзясят працэнтаў поспеху. Таму што ёсць работы, якія нібыта і няблага зробленыя, але яны «не сядзяць» у прасторы, «не жывуць» там. Бывае, калі ты сам можаш прапанаваць месца, і з табой згаджаюцца. Але часцей, асабліва ў горадзе, табе загадзя вылучаюць месца для помніка, і ты павінен знайсці вобраз, які б там жыў. У Мар'інай Горцы хачу паставіць помнік Ігару Лучанку. Гэта фігура глабальная, сусветнага ўзроўню. Там ёсць музычная школа, якой добра было б таксама даць імя Лучанка. Вось перад гэтай школай выдатна стаў бы гэты помнік.
«Да гэтай скульптуры наведвальнікі асабліва часта датыкаюцца... Можа, прываблівае выява вавёркі? У маім родзе былі людзі, звязаныя з лесам. Брат майго дзеда скончыў у Піцеры Інстытут лесу, яшчэ да рэвалюцыі. Ён быў вельмі цікавым чалавекам, распавядаў, як слухаў Шаляпіна, спявачку Гальцаву, паэтаў Срэбнага стагоддзя. У часы рэпрэсій прасядзеў пятнаццаць гадоў у лагерах. Дзед уражваў мяне тым, што ў яго заўсёды ляжалі на стале свежыя літаратурныя часопісы, ён пытаўся, ці я чытаў той ці іншы новы твор: «Ты не разумееш, што ты ўпускаеш!». Цудоўна размаўляў на беларускай мове. У маёй жонкі таксама дзед быў звязаны з лясніцтвам. І ўзнік такі збіральны вобраз. Тэма адзінства нас з прыродай».
«Аднойчы я быў на Браслаўскіх азёрах. Мы прыехалі позна, але вырашылі паплаваць. Вада — чыстая, як люстэрка. І вось ты плывеш, і нібыта ў зорным небе. Зоры люструюцца ў вадзе... Плывеш — і разграбаеш зоры. Гэта было так незвычайна... І ўзнікла ідэя скульптуры, метафары дзяцінства, калі свет адлюстроўваецца ў возеры... Метафара мары, калі дзіця ўяўляе будучае сваё жыццё. Калі гэта жыццё ў мастацтве, важна, каб знайшоўся добры настаўнік. Дзяцей, якія лепяць, нашмат меней, чым дзяцей, якія малююць. Таму, калі дзіця пачынае ляпіць раней, чым маляваць, гэта добрае прадвесце — можа, такое дзіця і не стане скульптарам, але аб'ёмнае прасторавае мысленне ў яго будзе. Можа быць архітэктарам, інжынерам... Сцвердзіцца ў любой прафесіі, дзе трэба арганізоўваць прастору».
«Тры рукі, якія трымаюць адна адну... Гэтая скульптура — філасофская прыпавесць. Філосафы гавораць, што, калі чалавек псіхалагічна раб, свабода да яго прыйдзе толькі ў трэцім пакаленні. Дарэчы, партрэт рукі зрабіць складаней, чым партрэт твару. Рукі таксама непаўторныя, гэта таксама партрэт чалавека, па руках жа нават жыццё чытаюць. Калісьці я прапаноўваў зрабіць у якасці помніка знакамітаму дырыжору Міхаілу Дрынеўскаму яго рукі. На жаль, сваякі не пагадзіліся. А было б цікава...»
«Рука Творцы»... Творца ўсё бачыць, таму і прысутнічае вока на гэтай бронзавай далоні. Гэты вобраз яшчэ наклаўся і на маё ўласнае жыццё. У мяне вялікія праблемы з вачыма. Калі мне зрабілі аперацыю, я гэтую работу падарыў афтальмалагічнаму цэнтру. У скульптуры выкарыстаны розныя матэрыялы: бронза, шкло, камень. Увогуле, матэрыял часта дыктуе форму. Камень для вырабу піраміды — знака на Кастрычніцкай плошчы Мінска, які сімвалізуе нулявы кіламетр, прывезлі з Партугаліі. Калі я гляджу на той знак, заўсёды ўспамінаю словы Несцеркі, які сцвярджаў, што цэнтр Зямлі, «пуп Зямлі», знаходзіцца там, дзе ты стаіш».
Людміла РУБЛЕЎСКАЯ
Відэаназіранне, празмерныя запыты, публічнае распаўсюджванне.
Ацяпляльныя «лайфхакі» вяскоўцаў.
