Эмацыянальныя арэлі, альбо Цэнтралізаванае тэсціраванне гледачоў

З дня прэм’еры спектакля «Тэсты для дарослых» у Рэспубліканскім тэатры беларускай драматургіі прайшло некалькі месяцаў, а цікавасць да пастаноўкі не змяншаецца. Зазвычай поўная зала, а гледачы выходзяць нязменна ў добрым настроі, успа­мінаючы самыя цікавыя моманты і трап­ныя жарты. Чым адметная новая камедыя ў рэпертуары тэатра і як у харвацкіх дарогах пазнаць беларускія?

Рэжысёрам-пастаноўшчыкам спектакля «Тэсты для дарослых» выступіла вядомая тэатральная дзяячка Святлана Навуменка, уладальніца медаля Францыска Скарыны, аўтар больш чым трыццаці пастановак у РТБД, Маладзёжным тэатры і Мінскім абласным драматычным тэатры ў Маладзечне.

Вядомая пастаноўшчыца ў якасці асновы выкарыстала п’есу харвацкага пісьменніка і драматурга Міра Гаўрана «Не да смеху». У 2004 годзе за згаданы твор Міністэрства культуры Харватыі ўзнагародзіла аўтара прэміяй імя Марына Држыча.

Нечакана высветлілася, што харвацкія рэаліі, праблемы і жыццё звычайных людзей вельмі нагадваюць беларускія. Калі звярнуцца да перакладаў з харвацкай на рускую, то лёгка заўважыць, наколькі больш скупы, сухі і неяскравы атрымаўся тэкст. Перакладчык Сяргей Грын змог узмацніць яго толькі лаянкай і абразлівымі выразамі.

Беларуская мова, на якой спектакль ідзе на сцэне РТБД, мае дастаткова характэрных і неабходных афарбовак, каб паўнавартасна і без страт перадаць інтанацыйна і эмацыянальна харвацкую гаворку, адметную сваімі маўленчымі паўтонамі. Вельмі цікава гэтае моўнае супадзенне праяўляецца ў згадцы гарадоў, якія наведваюць галоўныя героі. Птуй, Забок, Пастойна, Айдаўшчына — славенскія і харвацкія турыстычныя невялікія мястэчкі. Нашы Жлобін, Бешанковічы, Рагачоў і Капыль складуць добры працяг, а можа, і канкурэнцыю.

У цэнтры гісторыі «самы хітры муж у Еўропе», які з часам раскрываецца як «самы скупы палюбоўнік Еўропы». Барысу 48 гадоў, працуе гандлёвым агентам, мае жонку і двух дзяцей — хлопчыка і дзяўчынку. Толькі галоўнымі для яго з’яўляюцца не сям’я, працоўныя поспехі ці трохпакаёвая кватэра ў Заграбе. Самы важны здабытак у яго жыцці — палюбоўніца Ніна.

— Калі ў мяне не было палюбоўніцы, то ўсё маё жыццё не мела сэнсу і было змрочным і шэрым, — ахвотна прызнаецца гледачам «самы хітры муж у Еўропе».

У ролі Барыса на сцэне абаяльны і яркі акцёр Андрэй Дабравольскі, які хоць знешне і адпавядае прадстаўленаму вобразу, але ўнутрана ўступае з ім у канфлікт. Несупадзенне ўнутраных матывацый яшчэ мацней падкрэслівае карыкатурнасць і спрэчнасць «самага скупога палюбоўніка Еўропы». Нават фінальныя падзеі п’есы не прымушаюць спачуваць няшчаснаму мужчыну, хутчэй хочацца згадзіцца з вынікам, маўляў, так яму і трэба.

Востра стаіць і пытанне статусу, ахвярай якога стала мяккасардэчная і эмпатычная Ніна. Варта дадаць, што хоць у Барыса і маюцца трохпакаёвая кватэра і паспяховая гандлёвая дзейнасць, але ў апартаментах жыве ён з жонкай і дзецьмі, а тавары кампаніі не каціруюцца нідзе, акрамя Харватыі і Славеніі. Аднак яго жыццё набыло патрэбны баланс, калі з’явілася менавіта «палюбоўні­ца». Самае вялікае выдаткаванне на жанчыну — аркуш паперы, каб занатаваць верш, і торбачка. Ніна вельмі добра разумее ўсю праблему свайго становішча.

Ёй 32 гады, яна працавала школьным псіхолагам, а цяпер адкрыла сваю практыку сямейнага псіхолага. Гэта менавіта той выпадак, пра які кажуць: «шавец у падзёртых ботах ходзіць». Яна і сама прызнаецца спалохана ці разгублена, што пабачыць у страшным сне не магла, у якой якасці аднойчы акажацца. У ролі Ніны — артыстка, уладальніца медаля Францыска Скарыны Наталля Халадовіч.

Гісторыя, верагодна, магла б і не распачацца, калі б жанчына не вырашыла прыпыніць адносіны з гандлёвым агентам. Барыса нечаканая, падступная і аглушальная здрада з боку каханай жанчыны, якой ён гатовы быў аддаваць усю пяшчоту і лагоду, прымушае вярнуцца да жонкі, з якой яны суіснавалі апошнія пяць гадоў.

Калісьці бацька Міі, жонкі «самага хітрага мужа у Еўропе», сказаў, што Барысу часова неабходна зло. Тым не менш няма нічога больш вечнага, чым часовае. Сужэнцы ўжо адсвяткавалі 25-годдзе шлюбу. Аднак вяртанне галавы сям’і не прыносіць радасці блізкім. Дзеці выраслі і ўспрымаюць памкненні бацькі да ўз’яднання як прыкмету цяжкай хваробы. Жонка ж увогуле займела іншыя інтарэсы: канцэрты, тэатр, іпадром. Мія ў выкананні актрысы Ганны Анісенкі зусім не падобна да жанчыны, якая магла вярнуць у сваё жыццё мужчыну з такімі характарыстыкамі.

Разгарманізацыя адносін прымушае Мію здзейсніць надзвычайны ўчынак. У кааперацыі з падступнай палюбоўніцай мужа яна бярэ сітуацыю ў свае рукі.

Аўтары пастаноўкі хітра і ў пэўнай ступені маніпулятыўна ўцягваюць гледача ў сваю гульню. Чаму ж спектакль атрымаў назву «Тэсты для дарослых»? Ніна актыўна звяртаецца да залы, праводзячы хуткія тэсты на асацыяцыі з выкарыстаннем так званых праектыўных методык. Напрыклад, гледачы маглі праверыць свае прыярытэты з дапамогай крыху змененага колеравага тэста Люшара, дзе замест каляровых кардонак з’яўляюцца дзверы.

Нацэленасць на псіхалагізм і непрыхаваную, падкрэсленую адкрытасць падкупляе. І без глядзельнай залы занадта шмат людзей знаходзіцца ў схеме Мія — Барыс. Туды ж дадаецца элемент Ніна, а жанчыны за спінай маюць таксама свае пэўныя таямніцы, якія любоўны трохкутнік трансфармуюць у любоўны тэсеракт, які яшчэ і рухаецца ў трохмернай прасторы.

Сакавітая беларуская мова, пераплеценая з харвацкімі песнямі, жартаўлівыя размовы аб непрыстойна балючых тэмах, разгубленае пазнаванне сябе і адмаўленне ад падобнага параўнання складаюць схему поспеху і ўздзеяння спектакля «Тэсты для дарослых» на публіку.

Яна ЦЭГЛА

Фота Уладзіслава РАХУБЫ