Сцэнарыі — яго работа, літаратурная творчасць — пакуль хобі, а «Жывое слова» — яго тэатр

«Крытыка мяне стымулюе на творчасць і натхняе на новыя эксперыменты», — адзначае мой суразмоўца. І па тым, дзе рэалізоўвае сябе сёння Алесь Мойскі, можна добра прасачыць яго працавітасць, творчы запал і, галоўнае, любоў да ўсяго, за што ён бярэцца. Сцэнарыі — яго праца, літаратурная творчасць — пакуль хобі, а марыў ён у дзяцінстве ўвогуле пра футбол. Але, як кажуць, нічога не бывае проста так... Таму пры сустрэчы распытала ў рэдактара Белтэлерадыёкампаніі і мастацкага кіраўніка Народнага літаратурнага тэатра «Жывое слова» пра закуліссе творчага працэсу, любімых класікаў роднай літаратуры і эксперыменты, якія даюць глебу для адкрыцця новага.

— Тое, адкуль я родам, на многае паўплывала ў маім лёсе. Я сам з Мінска. Але мая мама нарадзілася на Лагойшчыне, а бацька — у Вілейскім раёне. Мама з вёскі Мачаны. У часы Янкі Купалы там быў хутар, дзе будучы паэт (паколькі яго бацька быў беззямельны арандатар і пераязджаў з месца на месца) пэўны час жыў са сваімі роднымі. І Купала тады вучыўся ў Бяларуцкім народным вучылішчы. Пасля мая мама хадзіла ў Бяларуцкую школу імя Янкі Купалы. Вілейшчына з Мядзельшчынай — суседнія раёны, там, у Пількаўшчыне, нарадзіўся Максім Танк, імя якога таксама стала знакавым у маім лёсе (акрамя таго, што я скончыў Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Максіма Танка, яшчэ і кандыдацкую дысертацыю пісаў па яго творчасці). Таму першыя свае вершы на беларускай мове ў 15 гадоў я пачаў пісаць, натхнёны мясцінамі вялікіх класікаў. Кожнае лета праводзіў у бабулі ў Мачанах і сузіраў, мабыць, тыя ж краявіды, што і Купала, адчуваў смак калодзежнай вады, пах хваёвага лесу пасля дажджу, прыгажосць возера Вяча...

Класа да 9-га ў школе я быў проста хлопчыкам, які вельмі хацеў вучыцца, шмат чытаў. А пасля настаўніца па гісторыі Іна Бранштэйн (дачка літаратурнага крытыка Якава Бранштэйна) натхніла мяне займацца даследчыцкай дзейнасцю. Я даследаваў пытанні Халакосту на тэрыторыі Беларусі і пісаў для міжнародных вучнёўскіх канферэнцый навуковую працу пра беларускіх Праведнікаў народаў свету (беларусаў, якія ратавалі яўрэяў падчас Вялікай Айчыннай вайны). І мае першыя публікацыі ў перыядычным друку былі аб Праведніках свету. Тады ж пачаў весці школьныя канцэрты, хадзіць у тэатральны гурток, дзе іграў ролі ад Маленькага прынца да князя Мышкіна. У выніку вырашыў, што пасля школы буду паступаць на журфак. Але падчас першай спробы мне не хапіла аднаго бала, каб прайсці на бюджэт. На платнае вучыцца я не пайшоў, бо не такі высокі дастатак быў у сям'і. Бацькі — простыя рабочыя на заводзе. Таму год працаваў пазаштатным карэспандэнтам газеты «Раніца». Паралельна ўладкаваўся ў сваю родную школу начным вартаўніком. І працягваў ім працаваць яшчэ і на першым курсе ўніверсітэта. І вось калі ўжо паступаў другі раз, то не рызыкнуў ісці ў БДУ, а пайшоў у педуніверсітэт, дзе была спецыяльнасць «Беларуская мова і літаратура. Журналістыка».

— А калі трапіў у народны літаратурны тэатр «Жывое слова?

— Туды мне параіў пайсці мой аднагрупнік Леанід Падукоў. Я прыйшоў у 2007 годзе і так і застаўся. Спачатку, як і многія, хто прыходзіць, ты стаіш на святле, на гуку, пасля з'яўляюцца другасныя ролі. А курсе на чацвёртым-пятым дарастаеш да галоўных роляў. І тады я ўжо іграў у спектаклях «Злавіць будучыню» паводле твораў Рэя Брэдберы і «Афарызм» паводле твораў Уладзіміра Караткевіча. Апошні быў знакавы для тэатра «Жывое слова», таму што тады ў калектыве засталося мала людзей, пераважна выпускнікі. Калі паставілі «Афарызм», на спектакль прыйшло столькі гледачоў, што не змаглі ўсіх змясціць, і давялося ў адзін вечар двойчы іграць прэм'еру. А потым і новыя ўдзельнікі сталі прыходзіць у тэатр.

— Чым жыве сёння «Жывое слова»?

— Тэатр студэнцкі, існуе больш за 56 гадоў. У нас пастаянная цякучка, бо выпускнікі сыходзяць і прыходзяць першакурснікі. Як мы ні стараліся трымаць у рэпертуары тэатра некалькі спектакляў, не атрымліваецца. У кожным з іх замацаваны ролі за пэўнымі людзьмі, а калі яны выпускаюцца, увядзеш на іх месца новага чалавека, аднак пасля параўноўваеш і разумееш, што атрымліваецца ўжо зусім іншая пастаноўка. Таму пастаянна абнаўляемся. Так, у нас зараз у рэпертуары спектакль «Цень» паводле п'есы Яўгена Шварца. Там беларускія рэаліі з персанажамі, якія маглі б быць у нашай гістарычнай прасторы XVІ стагоддзя. Такі постмадэрнізм і ў нашых з Алесяй Сівохінай сумесных пастаноўках, як спектакль «Дудар», дзе знітаваны творы васьмі аўтараў.

— Чым абумоўлена ваша цяга да такога кшталту эксперыментаў?

— Наш тэатр занесены ў дзве энцыклапедыі — «Тэатральная Беларусь» і «Беларуская мова». Выступаем выключна па-беларуску. Вырашылі, што будзем ісці на эксперымент са словам, гуляць з тэкстамі. Не заўсёды нашы эксперыменты — новае. Напрыклад, Андрэй Каляда, заснавальнік «Жывога слова», некалі вырашыў зрабіць харавое чытанне, падгледзеўшы тое ў нейкім маскоўскім тэатры. У яго пастаноўцы, прысвечанай 80-годдзю з дня нараджэння Максіма Багдановіча, было задзейнічана каля ста чалавек, Андрэй Каляда дэбютаваў там як аўтар сцэнарыя і вядучы тэлевізійнай праграмы «Беларуская літаратура ў школе», якую вёў 20 гадоў. Кампазіцыя называлася «Вянок». Мы вярнулі гэтае харавое чытанне, хоць у нас было 20 чалавек. Паставілі паэму «Страцім-лебедзь». І тым самым атрымалася паказаць, што і пісьменнік мае нашчадкаў, і традыцыі Андрэя Каляды доўжацца.

Зараз працягваецца наша супрацоўніцтва з многімі бібліятэкамі, музеямі, школамі Мінска. Робім кампазіцыі да юбілеяў пісьменнікаў, ставім урыўкі паводле іх твораў. Напрыклад, да юбілею Якуба Коласа рабілі кампазіцыю «Водгулле сэрцаў». Абыгралі ў назве не толькі юбілей самога класіка, але і юбілей яго кнігі паэзіі «Водгулле» (1922 г.). У выніку атрымаўся паўнавартасны міні-спектакль.

— Ведаю, што вы праводзіце клуб творчых дыялогаў, займаецеся валанцёрскай дзейнасцю...

— Фармат творчых дыялогаў узнік яшчэ да майго прыходу ў тэатр. Распытваў пра яго ў нашых кіраўнікоў Наталлі Кухаравай і Уладзіміра Трапянка. Аказалася, былі сустрэчы з пісьменнікамі, якіх запрашалі да студэнтаў, і ў тэатры рабілі нейкую пастаноўку ці кампазіцыю па іх творах. Пасля гэты фармат у нас часова знік. Але да 100-годдзя Максіма Танка ў 2012 годзе мы вырашылі зрабіць кампазіцыю па яго творах і запрасілі на сустрэчу даследчыка яго творчасці Анатоля Вераб'я. І клуб творчых дыялогаў зноў аднавіў сваю дзейнасць.

Пра валанцёрства... Быў у нас новы праект гэтай зімой. Тэатр «Жывое слова» ажыццявіў яго сумесна з народным ансамблем беларускай песні і музыкі «Ярыца». Гэта таксама калектыў пры БДПУ. У іх ёсць праграма з народных песень, але яны хацелі яе тэатралізаваць. Разам мы зрабілі праект «Цуд перад Калядамі», у якім удзельнікі нашага тэатра пераўвасабляюцца ў кананічныя вобразы вешчуноў, Дзевы Марыі, мядзведзя, што ходзіць з калядоўшчыкамі, Казы і іншых персанажаў. Атрымалася цікавая праграма, якую паказвалі і ў дамах састарэлых, і дзіцячых дамах.

— А як ты адрэагаваў, калі Алеся Сівохіна прапанавала табе кіраваць разам з ёй тэатрам «Жывое слова»?

— З ахвотай пагадзіўся. Паколькі я на той час ужо пісаў вершы і прозу, мог паспрабаваць сябе ў новай якасці — драматурга. Спачатку для некаторых канцэртных праграм пісаў вясёлыя мініяцюры, а потым наважыўся на п'есу. Мы яе паставілі ў фармаце «Атрасін» (вечарыны ўласнай творчасці студэнтаў). Так я сам напісаў і сам зрэжысіраваў, як мы яго назвалі, «Эпісталярны дэтэктыў», а пасля шматлікіх дапрацовак ён стаў п'есай «Хрыстос пад вадой». Гэта адзіная п'еса па-беларуску, якая была надрукавана ў альманаху кінасцэнарыяў «Адваротная перспектыва», што выйшаў у Санкт-Пецярбургу. Я разумеў, што мне цікава паспрабаваць сябе і ў якасці рэжысёра, каб потым паставіць свой твор. Калі мы з Алесяй прыдумваем новыя праграмы, існуе і раздзяленне абавязкаў: я больш выступаю ў якасці сцэнарыста выступаю, яна — як пастаноўшчык лепш бачыць сцэнаграфію, касцюмы, дэкарацыі, музычнае афармленне... Калі пачаў пачаў кіраваць тэатрам, некаторы час не выходзіў на сцэну. Але ў нас, бывае, не хапае хлопцаў у пастаноўках. Тады ролі даставаліся мне. Напрыклад, у кампазіцыі па творах Якуба Коласа «Водгулле сэрцаў» Андрэя Лабановіча граў я. І ў «Цудзе перад Калядамі» ў мяне была роля Чорта.

— Ці не думаў ты пра тое, што з дадатковай адказнасцю часу на творчасць стане менш? Плюс пасля ж з'явілася ў тваім жыцці тэлебачанне...

— Мае бацькі Валянціна Іванаўна і Чэслаў Станіслававіч выхоўвалі ўва мне з дзяцінства нейкую ўнутраную адказнасць, арганізаванасць. І ў тэатры мае арганізатарскія рысы праявіліся. Дапамагло мне тое пасля і ў Белтэлерадыёкампаніі. Я, па сутнасці, прыйшоў з вуліцы на праект «Хачу ў тэлевізар» (гэта быў конкурс, у якім шукалі новых вядучых). Тэлеканалам, які запусціў праект, кіравала Наталля Марынава (сёння дырэктар «Беларусь 3»), якая мне сказала, што работа за кадрам не менш важная, а можа, і больш адказная, чым у кадры. Ішоў на тэлепраект з думкай, што гатовы ўзяцца за любую працу на тэлебачанні. Толькі вазьміце мяне. Прыйшоў і сказаў, што хачу быць спартыўным каментатарам. Беларускамоўных спартыўных каментатараў не так шмат у нас, да таго ж у дзяцінстве і ў юнацтве я гуляў за аматарскія міні-футбольныя каманды. Удалося прайсці кастынг, трапіў у рэаліці-шоу. А потым фіналістам прапанавалі работу ў Белтэлерадыёкампаніі. Я ўладкаваўся спецыяльным карэспандэнтам прэс-службы Белтэлерадыёкампаніі. Там праявіў свае здольнасці па арганізацыі нейкіх праектаў і мерапрыемстваў, але душа цягнулася да творчасці. Тады я паралельна пачаў быць аўтарам сцэнарыяў некаторых тэлевізійных праектаў. І ў выніку цяпер займаюся гэтым у аддзеле рэдактараў.

— Сёння ты працуеш на некалькіх праектах. Як удаецца сумяшчаць і не губляць творчага запалу?

— Усё пачыналася з працы ў прэс-службе, што дазволіла пазнаёміцца са структурай Белтэлерадыёкампаніі, зразумець, якія творчыя каманды над якімі праектамі працуюць, дзе можна сябе праявіць. І дзякуй той жа Алене Мужычэнцы, якая была рэжысёрам праекта «Хачу ў тэлевізар» на «Беларусь 2» і якая першая прапанавала мне паспрабаваць сябе ў якасці аўтара сцэнарыя праграмы «Тэлебарометр». Там я зараз з'яўляюся шэф-рэдактарам. Прычым робім мы праграму практычна з той жа камандай, якая працавала на праекце «Хачу ў тэлевізар». Нам камфортна разам. З Наталляй Марынавай супрацоўнічаем на тэлеканале «Беларусь 3», якому сёлета спаўняецца 10 гадоў. Напрыклад, у праграме «Святыні Беларусі» я выступаю ў якасці дыктара. На «Навінах культуры» я і аўтар сцэнарыя, і карэспандэнт. Дарэчы, з лютага ў нас пачне выходзіць «Культурны тыдзень». З творчай камандай «Навін культуры» мы рыхтуем новы праект, з новай падачай матэрыялу пра культурныя падзеі, якія адбыліся за бягучы тыдзень. На праграме «Суразмоўцы» я працую як рэдактар. Навум Гальпяровіч — аўтар і вядучы праекта, а я вяду закадравую падрыхтоўку перад сустрэчай у эфіры. Летась удалося выказацца пра Коласа і Купалу ў іх юбілейны год — з'явіўся дакументальна-публіцыстычна-мастацкі цыкл праграм пра двух класікаў, які мы рабілі з творчай камандай «Беларусь 3».

— Каго і за што ты любіш з беларускіх класікаў?

— Максіма Багдановіча люблю за эксперымент, бо многія жанры, якія ён у паэзіі ўвёў, не былі распрацаваны да яго ў нашай літаратуры. Таксама за тое, што яго вершы, хоць могуць падавацца сумнымі, але ў іх заўсёды ёсць надзея. А вось Янка Купала як аўтар мне блізкі тым, што ў яго паэзіі я згадваю родныя і мне мясціны. Трэцім можна было б назваць Максіма Танка. Люблю яго, як і Багдановіча, за эксперымент. Калі паэзію часам разгадваеш як нейкі культурны код. Таксама назваў бы і Уладзіміра Караткевіча. Чалавек, які здольны сваімі творамі зацікавіць беларускай гісторыяй больш, чым любы школьны падручнік.

Бліц-апытанне:

1. Найлепшы суразмоўца для цябе — Мама, жонка, сям'я.

2. У дажджлівае надвор'е я люблю... — Пісаць уласныя творы.

3. Тры творы, якімі табе запомніцца мінулы год? — З задавальненнем перачытаў «Маленькага прынца» ў перакладзе Ніны Мацяш на беларускую мову. Яшчэ вылучу спектакль Дагестанскага тэатра лялек «Дзюймовачка», які я паглядзеў летам у Віцебску. І сюды ж дадам наведванне юбілейных выставак кніжнай графікі Валерыя Славука, творчасць якога вельмі люблю.

4. На сцэне ці на экране ты хацеў бы стаць знакамітым? — Зараз ужо разумею, што аднолькава паспяховым можна быць і за кулісамі, і за кадрам, да чаго і імкнуся.

5. Каго марыш перакласці на беларускую мову? — Я б хацеў працягнуць працу Андрэя Каляды над перакладам твораў Салтыкова-Шчадрына, якія ён не паспеў дарабіць...

Алена ДРАПКО

Фота з архіва Алеся МОЙСКАГА