У Мінску на базе Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце прайшоў выязны семінар «Рэспубліка Беларусь: ад вытокаў да сучаснасці (гістарычны шлях дзяржаўнага будаўніцтва)», які арганізаваў Савет Рэспублікі сумесна з Нацыянальнай акадэміяй навук, Акадэміяй упраўлення пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь, Нацыянальным цэнтрам заканадаўства і прававых даследаванняў. Размова ішла аб вытоках беларускай дзяржаўнасці, гісторыка-культурнай і археалагічнай спадчыне, шляху да нацыянальнай дзяржаўнасці і яе ключавых вехах, духоўнасці нацыі і выкліках сучаснасці, станаўленні і развіцці беларускай дзяржаўнасці ў перыяд незалежнасці Беларусі.
Як адзначыла звяртаючыся да прысутных Старшыня Савета Рэспублікі Наталля Качанава, сімвалічна, што мерапрыемства праходзіць тады, калі 2022 год, аб’яўлены Годам гістарычнай памяці перадаў эстафету 2023-му — Году міру і стварэння.
— Можна па праву лічыць гэта чарговым момантам ісціны ў гісторыі беларускай дзяржаўнасці, пошукам адказаў на лёсавызначальныя пытанні: хто мы, адкуль мы, і куды ідзём. І гэтаму садзейнічалі тыя мерапрыемствы, якія былі праведзены ў межах Года гістарычнай памяці. Ключавая роля належыць двум унікальным падзеям — адкрытаму ўроку ў Дзень ведаў «Гістарычная памяць — дарога у будучыню» і патрыятычнаму форуму «Гэта наша гісторыя». Менавіта тады Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка, сапраўдны лідар нацыі, па-бацькоўску давёў да кожнага адзіна дакладныя і гістарычна праўдзівыя адказы, заснаваныя на шматвяковым вопыце розных пакаленняў беларусаў, на іх гістарычным выбары, на подзвігах продкаў, на прыкладах сапраўднай любові да сваёй Радзімы, — падкрэсліла Наталля Качанава.
Яна нагадала, што першая дзяржава — Полацкае княства — узнікла яшчэ ў Х стагоддзі. Гэта святая зямля — калыска беларускай дзяржаўнасці. Полацк быў адным з трох ключавых цэнтраў Старажытнай Русі нароўні ў Ноўгарадам і Кіевам і заўсёды адрозніваўся самастойнасцю. Таму ніхто не мае права папракнуць беларусаў у тым, што яны нібыта не маюць права на сваю незалежную, суверэнную дзяржаву. Уласны беларускі шлях сапраўды ўнікальны і можа служыць прыкладам для многіх іншых краін і народаў.
— Наша дзяржава з’яўляецца носьбітам і захавальнікам базавых традыцыйных хрысціянскіх каштоўнасцяў. Больш за тое, і сёння беларусы беражліва абараняюць і культывуюць іх, у той час як у «новай Еўропе» пад прыкрыццём барацьбы за правы і свабоды чалавека насаджаецца антыхрысціянскі светапогляд, які супярэчыць каштоўнасным асновам і традыцыям еўрапейскай цывілізацыі, — падкрэсліла Наталля Качанава.
Спікер Савета Рэспублікі засяродзіла ўвагу на тым, што беларусы — народ з вялікай гісторыяй, які валодае каласальным інтэлектуальным і эканамічным патэнцыялам, працавітасцю, народ, які з годнасцю і мужнасцю перанёс найцяжэйшыя нягоды і жахі войн, што неаднаразова развязваліся на беларускай зямлі не па нашай волі. Толькі ў гады Вялікай Айчыннай вайны беларускі народ страціў кожнага трэцяга, пасля стаў адным з заснавальнікаў Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, перажыў Чарнобыльскую катастрофу. І пры гэтым не азлобіўся, а, наадварот, праявіў вялікую чалавечнасць, спачуванне і дабрыню падчас усіх выпрабаванняў.
— Знаходзячыся ў самым сэрцы Еўропы, на стыку дзвюх цывілізацый — Захаду і Усходу, — мы паслядоўна і нязменна ажыццяўляем сваю гістарычную місію — садзейнічаем мірнаму суіснаванню ўсіх членаў міжнароднай супольнасці, дээскалацыі існуючых канфліктаў, увасабляем прынцып узаемнай падтрымкі дзяржаў у барацьбе з выклікамі сучаснасці, — адзначыла Наталля Качанава.
Спікер падкрэсліла, што беларуская міралюбнасць і добрасуседства з’яўляюцца характэрнай рысай беларусаў і вызначаюць палітыку краіны на сучасным этапе. Але мала здабыць перамогу. Яе разам з правам на самастойнае вызначэнне свайго лёсу, трэба ўмець абараніць. Таму Беларусь стала больш актыўна дамагацца прызнання і асуджэння на міжнародным узроўні генацыду беларускага народа, а таксама ўмацоўваць добрыя сувязі паміж нашчадкамі пераможцаў.
У мінулым годзе Савет Рэспублікі сумесна з Саветам Федэрацыі Расіі упершыню рэалізаваў маладзёжны патрыятычны праект «Цягнік Памяці», які кожны раз будзе прырастаць новымі ўдзельнікамі. У гэтым годзе плануецца сабраць дзяцей з пяці дзяржаў Еўразійскага эканамічнага саюза, у 2024-м — з 10 краін СНД, а да 80-годдзя Вялікай Перамогі — запрасіць удзельнікаў з 15 былых саюзных рэспублік, якія атрымалі Перамогу над фашызмам. Сумесна з расійскімі калегамі летась было арганізавана пахаванне знойдзеных у Геленджыку астанкаў беларускага лётчыка Сцяпана Каваленка на яго Радзіме — у Бешанковіцкім раёне.
Адным з ключавых напрамкаў умацавання гістарычнай памяці Наталля Качанава назвала сумесную распрацоўку дзяржавай і зацікаўленымі арганізацыямі адэкватных мер абароны ад інфармацыйнага націску і процідзеяння фальсіфікацыі гісторыі. Яна адзначыла работу Рэспубліканскага савета па гістарычнай палітыцы пры Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь і Рэспубліканскага міжведамаснага каардынацыйнага савета па патрыятычнаму выхаванню насельніцтва краіны, якія ўносяць важкі ўклад у выкананне гэтай гістарычна важнай і адказнай задачы.
Акрамя гэтага, паводле меркавання Старшыні Савета Рэспублікі важкі ўнёсак у папулярызацыю гістарычных ведаў робяць, у прыватнасці, выданне Нацыянальнага архіва «Без тэрміну даўнасці. Беларусь»; сумесныя праекты БЕЛТА з Генеральнай пракуратурай «Апошнія сведкі» і Міністэрствам юстыцыі «Архівы. Нічога, акрамя праўды»; спецыяльны праект выдавецкага дома «Беларусь сегодня» «Вечныя агні», праекты пры падтрымцы Генеральнай пракуратуры «Сапраўдны генацыд» і сумесна з Нацыянальным архівам «Партызаны Беларусі»; праект газеты «Звязда «Вогненныя вёскі. Нельга забыць»: праекты Сталічнага тэлебачання «Каб памяталі» і «Героі майго лёсу».
Сярод самых маштабных ініцыятыў, якія аб’ядноўваюць неабыякавых і актыўных грамадзян у імкненні захаваць гістарычную — прапанова Беларускага саюза моладзі аб наданні аб’ектам «Хатыні» статусу Усебеларускай маладзёжнай будоўлі.
Пры гэтым Наталля Качанава заўважыла, што з завяршэннем Года гістарычнай памяці шырокая цікавасць да вывучэння гісторыі беларускай дзяржаўнасці не толькі не скончылася, а няўхільна расце. Адначасова важна, каб усе рашэнні па рэалізацыі дзяржаўнай гістарычнай палітыкі і ў далейшым садзейнічалі кансалідацыі грамадства, умацаванню духоўна-маральнага стрыжня беларускага народа, фарміраванню трывалага патрыятычнага фундамента для процідзеяння выклікам сучаснасці і забеспячэнню паступальнага стваральнага развіцця рэспублікі.
Як адзначыў рэктар Магілёўскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя А.А.Куляшова Дзяніс Дук, Беларусь прайшла доўгі шлях развіцця дзяржаўнасці, якая ўключае ў сябе гістарычныя і нацыянальныя формы. Полацкае і Тураўскае княствы з’яўляліся першымі гістарычнымі формамі беларускай дзяржаўнасці. Гэтыя два ўсходнеславянскія княствы займалі асноўную частку тэрыторыі сучаснай Беларусі, у асноўным паўночныя і паўднёвыя яе часткі. Першая летапісная згадка Полацка ў 862 годзе ў поўнай меры пацверджана археалагічнымі крыніцамі і з’яўляецца пачаткам гісторыі беларускай дзяржаўнасці.
Паводле яго слоў, як пераканаўча пацвердзілі даныя археалагічных раскопак, скандынавы (або вікінгі) не пакінулі ў Полацку ІХ-Х стагоддзяў масавых сведчанняў сваёй матэрыяльнай культуры. Пры гэтым у Ноўгарадзе і Кіеве было інакш. Так, матэрыяльная культура скандынаваў у поўнай меры прадстаўлена на Рурыкавым гарадзішчы — гэта папярэднік Ноўгарада. Па словах навукоўца, гэта значыць, што першы полацкі князь Рагвалод, які прыйшоў, паводле летапісаў, з-за мора, абапіраўся не на прышлую скандынаўскую дружыну, а на мясцовае полацкае баярства. Інстытут княжацкай улады Рагвалодавічаў, мясцовае баярства і народнае веча сталі вызначаць асаблівасці палітычнага ладу полацкага княскага дома.
Як падкрэсліў старшыня Пастаяннай камісіі па адукацыі, культуры і навуцы Палаты прадстаўнікоў, член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Ігар Марзалюк, гісторыя дзяржаўнасці — гэта заўсёды адказ на некалькі фундаментальных пытанняў: адкуль мы; чаму мы такія, якія ёсць; якая наша стратэгія развіцця на будучыню; з кім нам сябраваць і як выбудоўваць гэтыя адносіны; а таксама што самае важнае мы павінны пакінуць ад продкаў.
Ён расказаў пра фарміраванне Вялікага княства Літоўскага як гістарычнай формы беларускай дзяржаўнасці, адзначыўшы, што ВКЛ — гэта другі цэнтр аб’яднання ўсходніх славян, і такім ён успрымаўся яшчэ ў Маскве ў XVI-XVII стагоддзях. А таксама пра набыткі і страты, якія былі ў ВКЛ, у прыватнасці, пасля таго, як гэтыя землі аб’ядналіся з Польшчай у Рэч Паспалітую.
Дырэктар Інстытута гісторыі НАН Вадзім Лакіза адзначыў, што Беларусь можа ганарыцца сваёй унікальнай археалагічнай спадчынай. Цяпер у дзяржаўным спісе змяшчаецца больш за 5,6 тысячы аб’ектаў культурнай спадчыны, больш за 2,2 тысячы помнікаў археалогіі, а таксама некалькі тысяч аб’ектаў, пра якія вядома з літаратуры па археалогіі.
— У Беларусі знаходзіцца самая буйная калекцыя духавых музычных інструментаў эпохі неаліту. Акрамя таго, ёсць пацвярджэнне, што першыя шахцёры на беларускіх землях з’явіліся ў канцы ІІІ тысячагоддзя да нашай эры. Да таго ж на тэрыторыі нашай краіны знойдзена вялізнае мноства ўнікальных артэфактаў, сярод якіх наканечнікі стрэл XIII стагоддзя, шабля часоў Напалеона Банапарта і іншыя каштоўнасці, — дадаў Вадзім Лакіза.
Духаўнасці беларускай нацыі быў прысвечаны выступ Праасвяшчэннага архіепіскапа Феадосія, ганаровага настаяцеля прыходу храма іконы Божай Маці «Неспадзяваная Радасць» г.Наваполацка.
— Мы мусім даследаваць вытокі беларускай дзяржаўнасці, і канешне ж, іх духоўны аспект. Бо дух чалавека — той бок яго асобы, якая мае стваральны характар. У цяперашні час гэта вельмі актуальна, бо ў свеце, у грамадстве, у галовах гаспадарыць разруха. З’явілася думка, што ісціна не адна, а быццам бы яна множная. Гэта, канешне, вялікая памылка і няправільнае суджэнне. Ісцін шмат быць не можа. Яна адна — божая, духоўная, стваральная. І толькі знішчыўшы разруху ў галаве, у нашым мысленні, знайшоўшы ісціну і сэнс жыцця — і асобы, і дзяржавы, — мы можам з упэўненасцю глядзець у будучыню. І на дадзеным этапе супрацьстаяць той сіле разбурэння, якая дзейнічае. Гэта неабходна для нашага выжывання. Калі мы паглядзім на нашу гісторыю, мы ўбачым, што мы нашчадкі выдатных пакаленняў, якія цягам стагоддзяў, у розных гістарычных умовах атрымлівалі перамогу над ворагамі. І ў нас ёсць гэты патэнцыял, дзякуючы якому мы можам зноў атрымаць перамогу над усімі сіламі разбурэння.
***
Падводзячы вынікі семінара, Наталля Качанава падкрэсліла, што беларусы жывуць ва ўнікальнай дзяржаве са сваімі гістарычнымі каранямі і ганарацца краінай.
— Задача ўсіх тут прысутных, і перш за ўсё гэта датычыцца нашых гісторыкаў, — пісаць праўдзівую гісторыю нашай сучаснай дзяржавы, каб заўтра нікому не прыходзіла ў галаву яе перавярнуць. У аснове павінна быць сумленнасць, прыстойнасць і справядлівасць, — адзначыла Старшыня Савета Рэспублікі.
Па выніках семінара ўдзельнікі падпісалі Рэзалюцыю.
Алена КРАВЕЦ
Фота: БелТА
У лясніцтвах ужо тыдзень кіпіць работа.
«Адно немагчыма без другога».
Ужо традыцыя з нагоды Дня роднай мовы прапаноўваць чытачам праверыць свае веды.
