Аўтабіяграфія брытанскага прынца Гары пад назвай Spare («Запасны») днямі афіцыйна паступіла ў продаж у Вялікабрытаніі. На сайце Amazon яна стала даступная за 14 фунтаў як у друкаванай, так і ў электроннай версіях і заняла першы радок у спісе бестселераў. Паводле інфармацыі брытанскіх СМІ, ганарар аўтара склаў 20 мільёнаў долараў, а выдавецтву Penguіn Random House трэба будзе прадаць 1,7 мільёна копій аўтабіяграфіі, каб пакрыць свае выдаткі. Расказаць сваю гісторыю прынцу Гары дапамагаў амерыканскі журналіст і пісьменнік, лаўрэат Пулітцэраўскай прэміі Джон Джозеф Морынгер. Урыўкі з кнігі прынца ўцяклі ў сетку яшчэ да афіцыйнага пачатку продажаў і выклікалі скандал (пагадзіцеся, насамрэч класіка хайпу). 415 старонак выкрыццяў члена брытанскай каралеўскай сям'і распавядаюць пра «брудную бялізну», якая на працягу дзесяцігоддзяў была схавана ад грамадства. Чым жа так шакіравалі скандальныя мемуары брытанскага прынца?
Пра тое, што ў вялікай брытанскай каралеўскай сям'і вялікія праблемы, стала вядома яшчэ ў 2019 годзе, калі герцаг і герцагіня Сасекскія (такі тытул быў у прынца Гары і яго жонкі Меган у бытнасць іх членамі сям'і) з'ехалі ад герцага і герцагіні Кембрыджскіх нібыта на фоне сваркі. Пасля адбыўся падзел іх агульнага дабрачыннага фонду The Royal Foundatіon, і Каляды 2019 года каралеўская сям'я адсвяткавала без Гары і Меган.
У студзені 2020 года пара афіцыйна абвясціла, што складае паўнамоцтвы членаў каралеўскай сям'і і з'язджае ў Амерыку. Прэса неадкладна ахрысціла тое, што адбываецца, «мегсітам» — па аналогіі з «брэксітам». Пасля звальнення з «раялаў» пара метадычна занялася злівам падрабязнасцяў аб жыцці сям'і. Іх выступленні ў СМІ, якія прэтэндавалі на сенсацыйнасць, пачалі з'яўляцца з той жа рэгулярнасцю, што і новыя эпізоды вядомага серыяла «Карона».
Ужо летам 2020 года ў Вялікабрытаніі выйшла біяграфія зорнай пары «У пошуках свабоды», напісаная журналістамі Амідам Скобі і Кэралін Дзюран. Фармальна гэта была незалежная журналісцкая праца, але многія (у тым ліку прынц Уільям) лічылі, што Гары і Меган садзейнічалі яе выхаду. Наступным эпізодам гэтай мыльнай оперы стала інтэрв'ю, якое Гары і Меган далі Опры Уінфры, — яно выйшла ў сакавіку 2021 года. Пасля — дакументальны серыял аб іх нягодах у коле каралеўскай сям'і, які выйшаў у снежні 2022-га — усяго праз тры месяцы пасля смерці каралевы Лізаветы ІІ. Праўда, публіка была расчараваная: аб жыцці каралеўскай сям'і не было расказана нічога прынцыпова новага. Але затое Гары і Меган атрымалі ад Netflіx за гэтую гісторыю 100 мільёнаў долараў.
Амаль адразу пасля гэтага было абвешчана аб новай кнізе прынца Гары. Дзеля раскруткі чарговай порцыі адкрыццяў ён быў гатовы пайсці на многае. Так, у інтэрв'ю журналісту Тому Брэдбі, з якім сябруе каля 20 гадоў, прынц зрабіў гучную заяву. Гары нагадаў, колькі болю яму прынеслі інтрыгі палаца, ад якіх пакутавала і яго жонка. Ён абвінаваціў сям'ю ў тым, што яны былі саўдзельнікамі іх «болю і пакутаў», таму і мае намер казаць пра гэта больш. Гары выпаліў, што сваякі нават «ляглі ў ложак з д'яблам», каб рэабілітаваць свой імідж.
Неверагодным чынам мемуары прынца Гары з'явіліся спачатку ў кнігарнях Барселоны, а потым ужо ў афіцыйным продажы ў Злучаным Каралеўстве. Менавіта іспанцы атрымалі шанц першымі прачытаць пікантныя падрабязнасці біяграфіі прадстаўніка знакамітага роду. Аднак памылку хутка выправілі, і іспанамоўныя версіі прыбралі на склад, але некалькі копій аказаліся ў распараджэнні брытанскіх журналістаў, якія і злілі грамадскасці самае «смажанае».
На англійскай мове мемуары называюцца Spare («Запасны»). Тэрмін паходзіць ад старадаўняй англійскай фразы «спадчыннік і запасны» (the heіr and the spare), якую выкарыстоўвалі манархі, кажучы пра сваіх дзяцей — звычайна двух сыноў. Герцаг Сасекскі распавёў аб канфлікце са старэйшым братам Уільямам, цяпер — прынцам Уэльскім. Інцыдэнт адбыўся ў 2019 годзе ў яго лонданскім доме. Тады Уільям назваў жонку Гары Меган Маркл «рэзкай» і «грубай». Пасля чаго паміж братамі пачалася слоўная сварка, якая перайшла ў бойку. Па прызнанні аўтара мемуараў, усё здарылася за лічаныя секунды. «Ён схапіў мяне за каўнер і паваліў на падлогу. Я прызямліўся на сабачую міску, якая трэснула ў мяне пад спінай. Аскепкі ўпіліся ў мяне», — згадвае прынц.
У кнізе герцаг Сасекскі распавядае і пра складаныя ўзаемаадносіны з мачахай Камілай. Ён абвінавачвае яе ў тым, што менавіта яна шмат гадоў злівала прэсе падрабязнасці яго адносін з сям'ёй. На думку аўтара, на такі крок жонка Карла ІІІ пайшла дзеля рэабілітацыі ўласнага іміджу. У сваёй кнізе герцаг называе цяперашнюю каралеву-кансорта «небяспечнай зладзюжкай». Вядома, што Каміла сустракалася з Чарльзам да яго жаніцьбы на прынцэсе Дзіяне, маці прынца Гары. Аднак тады бацькі будучага брытанскага караля не злічылі яе роўняй для будучага спадчынніка пасаду. Сувязь Камілы і Карла аднавілася пасля таго, як ён ажаніўся з Дзіянай. Праз некаторы час пасля гібелі лэдзі Дзі цяперашні манарх і Каміла ажаніліся. Многія жыхары Туманнага Альбіёна лічылі, што менавіта Каміла разбурыла шлюбнае жыццё Дзіяны і Чарльза. Аднак пазней грамадскасць усё ж змяніла да яе стаўленне. Заваяваць сэрца брытанцаў Каміле ўдалося дзякуючы свайму такту і сціпласці. Аднак для Гары, як высвятляецца, гэта не мела эфекту.
38-гадовы Гары адкрыта апісвае ў кнізе розныя выпадкі са свайго жыцця. Напрыклад, прызнаецца, што ўжываў наркотыкі прынамсі да 2016 года. Упершыню ён паспрабаваў какаін у 17-гадовым узросце падчас візіту ў загарадны дом свайго прыяцеля. Ён таксама паліў марыхуану ў Ітане (дзе вучыўся) і на тэрыторыі Кенсінгтонскага палаца. Адзін з момантаў у «Запасным» — апісанне, як Гары ўжываў наркатычныя грыбы ў доме зоркі серыяла «Сябры» Кортні Кокс у Каліфорніі. Гары быў закаханы ў актрысу, а грыбы на вечарынцы запіваў тэкілай. У сваёй кнізе герцаг Сасекскі падрабязна распавёў, як пазбавіўся нявіннасці ў падлеткавым узросце. Упершыню малодшы сын караля ўступіў у інтымную блізкасць з жанчынай нашмат старэйшай за яго. Любоўным уцехам, як прызнаецца Гары ў сваіх мемуарах, яны аддаліся ў полі побач з пабам. «Напэўна, нас нехта бачыў», — згадвае прынц.
Разважае Гары і пра самыя трагічныя выпадкі свайго жыцця. Расказваючы аб ваеннай службе ў Афганістане, ён прызнаўся, што забіў 25 чалавек: «Я заўсёды мог дакладна сказаць, колькі варожых камбатантаў забіў... Такім чынам, мой лік — 25. Гэта не напаўняла мяне задавальненнем, але я і не адчуваў сораму». 38-гадовы прынц таксама прызнаўся, што ставіўся да «сваіх» забітых не як да людзей, а як «да шахматных фігур, якіх прыбіраюць з дошкі».
Гэтыя ўспаміны выклікалі бурную рэакцыю не толькі ў Вялікабрытаніі, але і за яе межамі. Адстаўныя брытанскія вайскоўцы заявілі, што прынцу не варта было быць настолькі адкрытым. Палкоўнік у адстаўцы Рычард Кемп, які камандаваў войскамі ў Афганістане, заявіў у інтэрв'ю каналу Sky News, што такія падрабязныя ўспаміны Гары могуць нашкодзіць рэпутацыі прынца і «несправядліва афарбаваць у негатыўнае адценне» брытанскае войска. «Яго сцвярджэнні аб знішчэнні 25 чалавек могуць настроіць супраць яго шматлікіх людзей, — мяркуе палкоўнік у адстаўцы. — Хачу спадзявацца, што ён знаходзіцца пад надзейнай аховай ні ў кога не атрымаецца адпомсціць яму. Але гэта толькі адна праблема. Другая праблема такіх адкрыццяў — яны могуць быць успрыняты так, як быццам у брытанскім войску яго навучылі такім чынам, што ён не лічыў сваіх ворагаў людзьмі, а толькі шахматнымі фігурамі на дошцы». Ваенны эсперт заўважыў, што «словы герцага Сасекскага могуць павялічыць рызыку тэрактаў супраць грамадзянскіх асоб і вайскоўцаў Злучанага Каралеўства».
Вядома, рэзкая рэакцыя была і ад прадстаўнікоў руху «Талібан», якія цяпер знаходзяцца ва ўладзе ў Афганістане. Прадстаўнік руху Сухаіл Шахін заявіў, што прынц павінен адказаць на пытанні «суда, які займаецца злачынствамі супраць чалавечнасці». «Містар Гары! Тыя, каго вы забівалі, — не шахматныя фігуркі — яны былі людзьмі! У іх былі сем'і, якія чакалі іх вяртання дадому», — заявіў саветнік міністра ўнутраных спраў Афганістана Анас Хакані. Міжнародная супольнасць павінна пакараць брытанскага прынца Гары за забойствы жыхароў Афганістана падчас шматгадовай аперацыі міжнародных сіл на тэрыторыі краіны. Як паведамляе ў панядзелак брытанскі тэлеканал Sky News, з такім заклікам выступілі ўлады афганскай правінцыі Гільменд. Талібы заклікалі судзіць прынца Гары, які распавёў пра свае забойствы ў Афганістане. У Гільмендзе, дзе служыў прынц, прайшоў мітынг, для якога людзі падрыхтавалі плакаты з яго выявай і перакрэслілі твар чырвоным крыжам.
Мемуары прынца Гары выклікалі неадназначную рэакцыю не толькі з-за ўспамінаў пра Афганістан. У інтэрв'ю The Guardіan біёграф брытанскага караля Карла ІІІ (раней таксама вядомага як прынц Чарльз) Кэтрын Маер назвала магчымыя наступствы выхаду кнігі для каралеўскай сям'і катастрафічнымі». «Магчыма, гэта стане нечым, што паслужыць пачаткам канца манархіі. І менавіта гэта мы павінны зараз абмяркоўваць. Важна і тое, што гэта адбываецца на фоне падзення даверу да дзяржавы і росту радыкальна правых настрояў у палітыцы», — мяркуе эксперт.
Як перакананы старшы навуковы супрацоўнік Цэнтра брытанскіх даследаванняў Алег Ахошын, «гэты скандал можа прывесці да далейшай дыскрэдытацыі каралеўскай дынастыі ў Вялікабрытаніі, але ён не выкліча сур'ёзнага палітычнага дыспуту з нагоды формы праўлення ў краіне». «Брытанцы прывыклі да манархіі, гэта частка іх гістарычных традыцый. Манарх з'яўляецца для іх сімвалам адзінства нацыі, — заўважыў эксперт mіr24.tv. — Таму асобныя члены каралеўскай сям'і не могуць паўплываць на існаванне самога інстытута манархіі».
Па словах эксперта, матывацыя прынца Гары заключалася не столькі ў атрыманні дадатковых даходаў ад публікацыі гэтых мемуараў, колькі ў тым, што ў яго назапасілася даўняя крыўда ў адносінах да сваіх сваякоў, у прыватнасці да бацькі, які цяпер кіруе, караля Карла ІІІ, і да старэйшага брата — прынца Уільяма. «Невыпадкова мемуары ў рускім перакладзе называюцца «Запасны». Менавіта так прынц Чарльз называў свайго малодшага сына, надаючы яму значна менш увагі, чым яго старэйшаму брату, і маючы зносіны з ім больш фармальна, а не падтрымліваючы цёплыя бацькоўскія адносіны», — адзначае эксперт.
«Прынц Гары і так дастаткова скандальная асоба, наконт яго склалася даволі ўстойлівая грамадская думка. Скандалы вакол асобы прынца Гары часцей за ўсё звязаны з яго вечарынамі, ужываннем алкаголю і забароненых рэчываў, а таксама з іншымі яго выхадкамі. Прынц Гары запомніўся грамадству менавіта такім: яшчэ ў 2017 годзе ён атрымаў у брытанскай прэсе мянушку «шалёнае дзіця», і гэтая рэпутацыя ўсё жыццё за ім ішла. А шлюб з Меган Маркл толькі пагоршыў сітуацыю, таму што яна не хацела прытрымлівацца рэгламенту каралеўскай сям'і і грэбліва ставілася да брытанскіх традыцый. Меган успрымала жыццё ў палацы як жыццё прынцэсы з дыснэеўскага мульціка — у якой былі толькі правы і не было ніякіх абавязкаў», — тлумачыць Ахошын.
Даследаванне, праведзенае YouGov 5-6 студзеня, паказала, што толькі крыху больш за чвэрць з амаль 1,7 тысячы апытаных цяпер пазітыўна ўспрымаюць малодшага сына караля Вялікабрытаніі Карла ІІІ. Гэта найніжэйшы ўзровень з моманту пачатку правядзення такіх замераў у 2011 годзе. Адначасова рэкордна вялікая колькасць рэспандэнтаў — 64 працэнты — прызналіся, што адмоўна ставяцца да прынца, які займае пятае месца ў чарзе спадчыны прастола. Для параўнання: да 2017 года ўзровень адабрэння Гары брытанцамі вагаўся на ўзроўні 80 працэнтаў, а неўхвалення — у дыяпазоне ад 10 да 20 працэнтаў.
У брытанскіх сацсетках набірае папулярнасць хэштэг #shutupHarry («заткніся, Гары»), пад якім інтэрнэт-карыстальнікі дзеляцца сваім меркаваннем аб выкрыццях герцага. «Пачым гонар каралеўскай сям'і — свежыя пікантныя падрабязнасці ад прынца Гары», — піша адзін з каментатараў. «Часам яго хлусня крыўдная, часам яго хлусня дурная, а часам яго хлусня смешная!» — адзначае другі карыстальнік. «Цікава, ці шкадуюць тыя арганізацыі, якія ўзнагародзілі Гары гэтымі фальшывымі гуманітарнымі ўзнагародамі, пра гэтае рашэнне, даведаўшыся, што ён адкрыта кажа аб колькасці сваіх забойстваў і называе гэтых мёртвых людзей «шахматнымі фігурамі»?» — заўважае яшчэ адзін каментатар.
Тым часам, тэлеканал Sky New паведаміў, што «Запасны», па словах яго выдаўца, ужо стаў самай хутка прадаванай немастацкай кнігай у гісторыі. Transworld Penguіn Random House заявіў, што толькі за першы дзень былі прададзены рэкордныя 1 мільён 400 тысяч экзэмпляраў у цвёрдай вокладцы, электронных кнігах і аўдыяфармаце, поспех кнігі перасягнуў нават самыя аптымістычныя чаканні. На брытанскім сайце інтэрнэт-крамы Amazon «Запасны» адразу трапіў у спісы бестселераў і стаў галоўнай сенсацыяй месяца. Праект «брудны Гары» зарабляе грошы.
Захар БУРАК
Набор на бюджэтныя месцы павялічыцца.
Колькі ж каштуе гэты важны кампанент здаровага рацыёну зараз?
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
