Вы тут

Захаванне культурнай спадчыны краін СНД абмеркавалі ў Мінску


Няма нічога даражэйшага за сваё. Грыбное месца, куды кожны год прыходзіш шукаць краснюкі... Гаворка мудрага суседа-сябра Валеры, яго чуллівае «Божа, памажы», калі пачынае працу, і «Божа, прымі», калі падымае чарку... Печ у роднай хаце, адкуль патыхае казачнай утульнасцю і ціхамірнасцю... Смачная поліўка, калі не абыходзішся адной міскай... Пра ўсё гэта ўспамінаеш з цеплынёй, а расказваеш з гонарам. Усведамляць моц і непаўторнасць свайго — сталасць асобы. Міжнародны навукова-практычны семінар «Захаванне нематэрыяльнай культурнай спадчыны краін СНД у кантэксце глабальных выклікаў» і выстаўка «Нематэрыяльная культурная спадчына Беларусі» ў Мастацкай галерэі Міхаіла Савіцкага — выразнае сведчанне клопату дзяржавы пра сваё, калі гэта знаходзіць водгук неабыякавых з іншых краін, якія прагнуць падзяліцца досведам па захаванні ўласнай спадчыны.


Яўген Шунейка і Рэгіна Гамзовіч.

Беларусь у ліку першых дзесяці краін у 2006 годзе ратыфікавала Канвенцыю аб ахове нематэрыяльнай культурнай спадчыны. На сёння статус гісторыка-культурнай каштоўнасці Рэспублікі Беларусь маюць 164 элементы нематэрыяльнай культурнай спадчыны. Сярод іх чатыры ўключаны ў Спіс ЮНЕСКА: Будслаўскі фэст, «Калядныя цары», «Юраўскі карагод», культура ляс­нога бортніцтва.

Унікальнасць выстаўкі, што была прымеркавана да міжнароднага семінара і разгарнулася ў галерэі Міхаіла Савіцкага, у тым, што ўпершыню ў Мінску разам прадстаўлена нематэрыяльная культурная спадчына ўсіх рэгіёнаў Беларусі: Брэсцкая, Віцебская, Гомельская, Гродзенская, Мінская, Магілёўская вобласці і Мінск. Разнастайнасць і адметнасць — красамоўнае ўвасабленне памкненняў кожнага апантанага энтузіяста, хто далучыўся да семінара і стварэння экспазіцыі выстаўкі.

Семінар, арганізаваны Міністэрствам культуры Рэспублікі Беларусь, БДУКМ пры падтрымцы Міждзяржаўнага фонду супрацоўніцтва дзяржаў — краін СНД, сабраў экспертаў з краін Садружнасці — Арменіі, Казахстана, Таджыкістана, Кыргызстана, Узбекістана, Расіі і Беларусі і паслужыў пляцоўкай, дзе можна было параўнаць нематэрыяль­ную культурную спадчыну айчынную і іншых краін, заўважыць адметнасці.

— Эксперты з розных краін прэзентавалі самабытнасць сваёй культуры на аснове нематэрыяльнай спадчыны, — адзначыла Алена Каліноўская, вядучы спецыяліст Інстытута павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі кадраў БДУКМ. — Удзельнікі семінара падзяліліся плённымі праектамі музейнай дзейнасці, ідэнтыфікацыі каштоўнасцей. Іншыя краіны працуюць вельмі паспяхова. І нам варта было б у іх шмат чаму павучыцца. Я спецыяльна прааналізавала колькасць элементаў у спісах ЮНЕСКА. Беларусь сярод краін СНД мае найменшую колькасць, а шмат якія краіны — Казахстан і Сярэдняй Азіі, закаўказскія рэспублікі — 8—10— 15 элементаў. А мы пакуль — толькі чатыры. Ды сёлета будзе пяты! У нас няма, на жаль, такой цэнтральнай структу­ры, якая займаецца пытаннямі нематэрыяльнай спадчыны, хоць цудоўна працуюць рэгіёны, метадычныя цэнтры народнай творчасці.

Аглядаючы экспазіцыю.

Такім чынам, нам ёсць да чаго імкнуцца, пераканана Алена Каліноўская: «Мы навучыліся паказваць спадчыну на абласным узроўні. А на рэспубліканскім можна было б і больш. Бо людзі прыходзяць і здзіўляюцца: у нас столькі ўсяго? А дзе яшчэ можна паглядзець? Нават у абласцях гэта ўсё толькі часовыя выставы. Пастаяннага месца, акрамя як на сайце “Жывая спадчына Беларусі”, няма».

Можа, варта было б стварыць адмысловы музей, дзе будзе прадстаўлена ўся нематэрыяльная спадчына Беларусі? «Закрыць нематэрыяльную культурную спадчыну ў музеі — не варыянт, — лічыць Алена Каліноўская. — Хутчэй — розныя формы сучаснага распаўсюджвання інфармацыі. Нават на гэтай выстаўцы: не ўсе наведвальнікі адразу разумеюць, што прадстаўлены жывыя традыцыі, якія сёння існуюць у канкрэтнай мясцовасці. Таму ёсць сэнс побач з такой экспазіцыяй размяшчаць банер з адсылкай, дзе можна гэтыя традыцыі паглядзець у рэальнасці». Такім чынам, ёсць магчымасць узаемадзейнічаць са спадчынай. Таму важна прымяняць для гэтага сучасныя тэхналогіі.

У 2023 годзе будзе адзначацца 20-годдзе Канвенцыі аб ахове нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА — чакаецца шэраг мерапрыемстваў, пераважна ў рэгіёнах. Будзе новая магчымасць асэнсаваць вопыт. Па вялікім рахунку, 20 гадоў — не так шмат для стварэння сістэмы, але добры трамплін для далейшага развіцця. «Калі мы збіраем усё ў адным месцы, бачым, наколькі гэта багата, разнастайна, цікава, — зазначае Алена Каліноўская. — Задача далей — зрабіць спадчыну, прадстаўленую пераважна ў рэгіёнах, больш бачнай і зразумелай».

Нам ёсць чым ганарыцца — варта гэта паказаць. Такую місію абрала для сябе дбайная збіральніца народных скарбаў Рэгіна Гамзовіч. Яна першая праторвала сцяжынку захавання жывых традыцый, прытым як у вёсках, мястэчках, так і ў гарадах. Філолаг па адукацыі, працавала стылістам у «Народнай газеце», аглядала мову і фальклор. На радыё вяла цыкл праграм «Радавод». Ездзіла ў экспедыцыі і ўсё жыццё збірала матэрыялы, курыравала праекты, натхняла супольнасці, заахвочвала да збірання спадчыны, уласнаручна рыхтавала дакументы. Думаецца, яна ведае больш, чым усе спецыялісты, разам узятыя.

— Я з 1990-х гадоў працую на Тураўшчыне, здымаю фільмы, пішу кнігі, апісваю элементы нематэрыяльнай культурнай спадчыны. Памятаю, у 2004 годзе, каб пачаць працу над афармленнем элементаў, трэба было сабраць аўдыя-, відэамэтэрыялы, фотаздымкі. Шмат паклапаціліся фотамастакі Анатоль Кляшчук, Алег Белавусаў. Першы элемент — абраднае свята «Юр’я» ў вёсцы Пагост Жыткавіцкага раёна Гомельскай вобласці. Вельмі каштоўна, калі гэта ў вуснай форме захоўваюць жыхары, экскурсаводы, у школах — вялікая падмога для даследчыкаў.

Пачуццём пераемнасці традыцый гарыць і Яўген Шунейка, беларускі мастацтвазнаўца. Не адзін год ён прысвяціў арганізацыі выстаў народнай творчасці. Сёння выкладае ў Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў і завітаў на выстаўку.

— Вяршыня маёй дзейнасці прыпала на першую палову 1980-х гадоў, калі ў Маскве, у новай Траццякоўцы — грандыёзным выставачным комплексе, — цэлы паверх аддалі народным майстрам Савецкага Саюза, і ўсе рынуліся глядзець на іх, — дзеліцца Яўген Шунейка. — Я да гэтага дня помню пазітыўны шок, што народнае мастацтва можа любую прастору ажывіць, перадаць пасыл, які зыходзіць з найстаражытнейшых часоў. Гэта нацыянальная моц, але ў гэтым і свой мадэрнізм. У пачатку стагоддзя ён абапіраўся на самыя простыя рэчы двухмернай формы і закрануў народныя традыцыі. Нам, усходняй Еўропе — Балканам, Літве, Расійскай імперыі — пашчасціла: больш архаікі. Мадэрнізм у Савецкім Саюзе стаў самым радыкальным — супрэматызм, дзе найбольш прамыя кантакты з народам.

Пытанні захавання традыцый — на рэспубліканскім кантролі. «Ствараюцца аддзелы нематэрыяльнай спадчыны: дзесьці пры Міністэрстве культуры, дзесьці пры Рэспубліканскім метадычным цэнтры, якога ў нас, дарэчы, няма, — канстатуе Алена Каліноўская. — Дзесьці такі абавязак ускладзены на музей. Напрыклад, у Казахстане ў 2014 годзе пабудавалі новы сучасны шыкоўны музей, як расказала яго прадстаўніца на семінары. І аднаму з аддзелаў даручана весці нематэрыяльную культурную спадчыну як цэнтралізаваную дзейнасць. Супрацоўнікі хутка ў гэта паглыбіліся і ўзялі на сябе адказнасць. Такім чынам, заканадаўча вызначана, хто з’яўляецца цэнтральным звяном у справе. А ў нас пакуль яшчэ не».

Поспех справы — ва ўзаемадзеянні. «Пра гэта ўвесь час гаворыць і ЮНЕСКА: трэба наладжваць супрацоўніцтва — з мясцовымі, абласнымі, рэспубліканскімі ўстановамі культуры, навукі, органамі дзяржаўнай улады, — заўважае Алена Каліноўская. — І сённяшяя выстаўка — прыклад таго, што адна арганізацыя не можа зрабіць такі маштабны праект».

БДУКМ прыклаў шмат намаганняў, каб паказаць не толькі знешні бок мерапрыемства, але і змястоўны. Выдадзены зборнік матэрыялаў семінара, куды ўвайшло больш чым 50 артыкулаў, і буклет «Нематэрыяльная культурная спадчына Беларусі». Матэрыялы будуць апублікаваны ў рэпазіторыі БДУКМ, на сайце «Жывая спадчына Беларусі» і стануць даступнымі для ўсіх.

— Многія нашы структуры — Акадэмія мастацтваў, галерэя Міхаіла Савіцкага — упершыню адкрылі для сябе рэсурсы нематэрыяльнай культурнай спадчыны: вельмі каштоўна — убачыць гэта на свае вочы, — разважае Алена Каліноўская. — Не ва ўсіх ёсць уяўленне, што ў нас гэта настолькі маштабна. Наступіў час расказаць пра беларускія скарбы!

Прэзентацыя і шанаванне культурнай разнастайнасці — дабратворная глеба для наладжвання дыялогу паміж краінамі, а таксама стымул развіцця рэгіёнаў, на чым і мацуецца нацыянальны культурны багаж.

Наталля СВЯТЛОВА

Фота аўтара

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».