Восень — сапраўднае выпрабаванне для арганізма: светлавы дзень памяншаецца, імунітэт аслабляецца, а замест сонца за акном шэрасць і дождж. Але варыянты сустрэць змену сезона ў бадзёрым настроі ёсць. Пра іх мы распыталі тэрапеўта вышэйшай катэгорыі Алену БУРАК.
— Алена Міхайлаўна, як мяняецца наш арганізм восенню? Яму сапраўды патрэбна адаптацыя ці гэта адгаворкі занадта адчувальных асоб?
— З надыходам восені наш арганізм перабудоўваецца. Бо мяняецца надвор'е, зніжаецца тэмпература навакольнага асяроддзя і павялічваюцца сярэднясутачныя ваганні тэмператур. Мае свае змяненні і атмасферны ціск. Аднак асноўны фактар — скарачэнне працягласці светлавога дня. І менавіта гэта адыгрывае ключавую ролю ў змяненні нашых біялагічных рытмаў і адпаведна рабоце ўнутраных органаў.
Што ж прыносіць змяншэнне светлавога дня? Усім вядомы гармон мелатанін, які выпрацоўваецца ў галаўным мозгу, з'яўляецца інфармацыйным носьбітам для ўсяго арганізма і паведамляе нашым органам і сістэмам, што адбываецца на вуліцы: дзень ці ноч, холадна ці цёпла. Са змяненнем сезона мяняецца і хуткасць метабалізму гэтага гармону, і яго колькасць. Восенню колькасць мелатаніну ў арганізме павялічваецца, і, з аднаго боку, гэтым можна растлумачыць тое, што нам больш хочацца спаць. З іншага боку, хуткасць абменных працэсаў у чалавека дастаткова высокая, і санлівасць можа вынікаць з іншых прычын.
— Ці трэба нам больш спаць увосень і зімой?
— У пачатку змены сезона такім чынам мы можам кампенсаваць сваю стомленасць і лепш адаптавацца да змены тэмператур, больш актыўнага рэжыму працы ці вучобы, і лішняя гадзіна сну, магчыма, дапаможа адчуваць сябе больш камфортна. Мы рэкамендуем нават дзённы сон, але ён мусіць быць непрацяглы — каля 30 хвілін. У норме ж начны сон аднолькавы як летам, так і зімой — 7-8 гадзін.
— Восень — час прастуд і вірусных хвароб. Як ім супрацьстаяць? Ці трэба ўжываць вітаміны і імунастымулятары?
— Сапраўды, кожнай восенню мы назіраем уздым вірусных і прастудных хвароб. Канешне, кожны з нас спадзяецца, што ўмацаваў свой імунітэт за лета. Але гэта бывае не заўсёды з-за індывідуальных асаблівасцяў, ладу жыцця і якасці харчавання. З іншага боку, восень — гэта час, калі вірусы і бактэрыі трапляюць у сваё любімае асяроддзе, вільготнае і прахалоднае, хутка размнажаюцца і распаўсюджваюцца. Людзі вяртаюцца з адпачынкаў і дачных участкаў і ідуць у калектывы, што таксама садзейнічае хуткай перадачы вірусных інфекцый.
Што датычыцца прыёму пэўных сродкаў, то вітамінна-мінеральныя комплексы можна ўжываць без сур'ёзных прызначэнняў. Хоць лепш карыстацца натуральнымі прадуктамі, тым больш што восень багатая на іх. А вось прэпараты для павышэння работы імуннай сістэмы мусіць прызначаць урач. Яны маюць свае супрацьпаказанні, таму патрэбна хаця б мінімальнае абследаванне і кансультацыя спецыяліста. Іх уздзеянне не заўсёды такое простае і адназначнае, як можа падавацца.
— Ці трэба з надыходам халадоў мяняць свой рацыён? Ці дапамагаюць сагрэцца тлустая ежа, гарачыя супы?
— З паніжэннем тэмпературы паветра наш арганізм імкнецца сагрэцца і запасціся энергіяй, таму рацыён мяняецца незалежна ад нашага жадання, выключэнне хіба што — людзі, якія адмыслова прытрымліваюцца дыет. Сапраўды, восень і зіма — час, калі мы ўжываем больш гарачай і тлустай ежы, каб супрацьстаяць неспрыяльным умовам надвор'я. Аднак не трэба налягаць на каларыйныя прадукты, лепш імкнуцца рацыянальна харчавацца ў залежнасці ад сваіх фізічных нагрузак і штодзённай актыўнасці.
— У халодны час года мы расходуем больш энергіі альбо ўзмоцнены рацыён, наадварот, вядзе толькі да набору вагі?
— На жаль, дастаткова часта за восень—зіму многія набіраюць лішнія кілаграмы. У гэты перыяд зніжаецца наша фізічная актыўнасць і больш часу мы праводзім дома, а не на свежым паветры, у рацыёне з'яўляюцца не самыя карысныя прадукты. Таму варта сачыць за фізічнай актыўнасцю, яна мусіць быць рэгулярнай. Абярыце для сябе найбольш прымальны спосаб яе падтрымліваць: колькасць пройдзеных крокаў штодня або заняткі 3-4 разы на тыдзень у спартыўнай ці трэнажорнай зале, або іншы спорт, або проста штодзённыя пешыя прагулкі. Важна сачыць, колькі вы з'ядаеце і ці адпавядае гэта вашым фізічным затратам.
— Калі восенню пачынаецца выпадзенне валасоў, з чым гэта можа быць звязана і як сабе дапамагчы?
— Валасы дастаткова актыўна рэагуюць на ўсякія змены, у тым ліку сезонныя. І перш за ўсё адной з прычын павышанага выпадзення валасоў з'яўляецца зніжэнне ў арганізме колькасці вітаміну D. Таму важна падтрымліваць яго на ўзроўні нормы. Акрамя таго, селен, цынк і жалеза — асноўныя элементы, якія патрэбны для здаровай скуры, валасоў і пазногцяў. Таксама на выпадзенне валасоў могуць уплываць і змены гарманальнага спектра, у прыватнасці гармонаў шчытападобнай залозы. Таму моцнае выпадзенне валасоў — нагода звярнуцца да спецыяліста і правесці хаця б мінімальныя абследаванні.
— З наступленнем халадоў і адсутнасцю сонца мяняецца і наш настрой. Што рабіць, каб не сысці ў дэпрэсіўны стан?
— Сапраўды, сырое надвор'е і воблачнасць спрыяюць таму, што настрой у нас падае, з'яўляюцца раздражнёнасць, стомленасць, санлівасць. Віной таму і гарманальныя змены, у прыватнасці сінтэз мелатаніну. Гэтаму можна супрацьстаяць: шукаць станоўчыя эмоцыі, наведваць карысныя і цікавыя мерапрыемствы, сустракацца з сябрамі і людзьмі, з якімі вам прыемна кантактаваць. Вядома, займацца фізічнай актыўнасцю, бо гэта садзейнічае выпрацоўцы рэчываў, якія паляпшаюць настрой, спальваюць лішнія калорыі і павышаюць наш жыццёвы тонус.
— Якія хранічныя захворванні абвастраюцца восенню? Каму варта ўважліва сачыць са сваім станам?
— Людзям з хранічнымі захворваннямі варта прыслухоўвацца да свайго арганізма. Змена сезонаў, у прыватнасці, восень — перыяд абвастрэння многіх хвароб у сувязі з пахаладаннем і вільготнасцю. Гэта датычыцца большасці сістэм, у тым ліку бронха-лёгачнай (у многіх пацыентаў узмацняецца кашаль) і сардэчна-сасудзістай (больш частыя гіпертанічныя крызы, болі ў вобласці сэрца). Восень — час абвастрэння гастрытаў, язваў як наступства змены рэжыму харчавання, больш актыўнай працы ці вучобы і інш. Таксама гэта сезон абвастрэння артрытаў і артрозаў, для людзей з хворымі суставамі гэта вельмі неспрыяльны сезон. Таму амаль усім можна парэкамендаваць загадзя пачынаць падрыхтоўку, карэкціраваць лячэнне, параіцца з урачом наконт прафілактычных прызначэнняў, не чакаючы абвастрэння.
— Наколькі хутка адбываецца гэта перабудова — з лета на восень?
— Тут усё індывідуальна. Камусьці дастаткова тыдня, а некаму і месяца мала. Каб настроіцца на актыўны рабочы лад, мы рэкамендуем рацыянальна падыходзіць да планавання адпачынку, правільна складаць рабочы графік, прытрымлівацца рэжыму працы і адпачынку. Камусьці, магчыма, трэба ўзяць дадатковы выхадны, калі цяжка ўваходзіць у асенні актыўны рытм. Важна паўнацэнна адпачываць у выхадныя, рацыянальна харчавацца.
І многае залежыць ад кліматычных умоў. Часта мы назіраем надыход бабінага лета, калі надвор'е раптам паляпшаецца, а з ім — і наш настрой, а ўсе непрыемныя адчуванні самі па сабе праходзяць.
Алена КРАВЕЦ
Відэаназіранне, празмерныя запыты, публічнае распаўсюджванне.
Ацяпляльныя «лайфхакі» вяскоўцаў.
