Як правільна суперажываць блізкім? Чаму не працуе звычайнае «Вазьмі сябе ў рукі!»?

Вельмі часта мы чуем ад родных і блізкіх: «Вазьмі сябе ў рукі!», «Не адчайвайся, не хвалюйся, не перажывай», «Твая праблема — гэта яшчэ нічога, а вось у мяне сітуацыя значна горш, і я ж не плачу! « Але звычайна чалавек, пачуўшы падобныя словы, адчувае раздражненне, злосць, адчай, разгубленасць, сум, ён абясцэньвае свае перажыванні, душачы і назапашваючы іх, ці адчувае крыўду і расчараванне ў чалавеку, які яго не разумее. Што такое падтрымка, навошта яна неабходная і як правільна яе аказваць, а таксама як устрымацца ад «прычынення дабра» і чаму гэта важна, расказала ўрач-псіхатэрапеўт УЗ «Гарадскі клінічны псіхіятрычны дыспансер Мінска» Іна Целеш.

— Іна Валер'еўна, каму патрэбна падтрымка?

— У падтрымцы звычайна маюць патрэбу ўсе жывыя людзі ў складаныя перыяды жыцця. Падтрымка — гэта прыняцце чалавека яго суразмоўцам, прызнанне яго асобаснай, чалавечай каштоўнасці і значнасці незалежна ад таго, якімі якасцямі ён валодае, хворы ён ці здаровы. Пры гэтым трэба разумець, што чалавек, які вам скардзіцца, па нейкіх прычынах не гатовы прадпрымаць дзеянні, накіраваныя на змену сітуацыі, або гэтых намаганняў недастаткова. Інакш бы ён не скардзіўся, а дзейнічаў. Але дзеянне павінна саспець, сфарміравацца, напоўніцца энергіяй, а да таго моманту ўсякаму яшчэ трэба справіцца з цяжкімі перажываннямі. Для гэтага і патрэбна эмацыянальная падтрымка.

— Здаецца, у нашым грамадстве скардзіцца ўвогуле не прынята...

— Гэта так, некаторыя нават лічаць падобнае непрыстойным. Гэта можа ўспрымацца як праява слабасці характару і ўразлівасці. Але мы жывыя людзі, і ў нас ва ўсіх здараюцца цяжкасці. Наша здаровая псіхіка імкнецца знізіць напружанне, выкліканае стрэсам. І самы просты спосаб справіцца з перажываннямі — паскардзіцца камусьці. Так, у сваім «хворым месцы» мы сапраўды ўразлівыя, але давайце не блытаць прычыну і наступствы. Мы ўразлівыя не таму, што скардзімся, а таму, што сутыкнуліся з цяжкасцямі і болем. Жалячыся, мы агаляем свой боль перад іншымі. І трэба паклапаціцца, каб гэты іншы быў досыць чулы і мог аказаць эмацыянальную падтрымку. Так што скардзіцца карысна, але важна выбіраць падыходзячых людзей і абставіны для скаргі.

— Чаго не трэба рабіць, калі выслухваеш скаргу?

— Тлумачыць прычыны. Калі дзяўчыне, якая скардзіцца, што набрала пяць лішніх кілаграмаў, сказаць, што гэта адбылося таму, што яна есць на ноч салодкае, то яна, верагодна, раззлуецца, кінуўшы ў вас нешта цяжкае, або канчаткова засмуткуе. Яна і так гэта ведае! Часцей за ўсё людзі не маюць патрэбы ў тым, каб ім патлумачылі, у чым корань іх праблем і што яны робяць не так. Часцей за ўсё яны разумеюць прычыны, але ці не могуць прыняць сітуацыю, ці не гатовыя змяніць яе. Ды і само тлумачэнне вытокаў праблемы не з'яўляецца спосабам яе рашэння.

Аднак можна ўявіць сабе і такі варыянт развіцця падзей, калі чалавек прыходзіць і кажа: «Вось у мяне ёсць праблема, але я ўсё роўна не разумею, чаму гэта са мной адбываецца, ты можаш дапамагчы мне разабрацца?». Вось тады, калі ласка, шукайце, аналізуйце, мяркуеце. Але толькі не пераблытайце адчайнае «Чаму гэта са мной адбываецца!» з рэальнай гатоўнасцю разабрацца ў прычынах. У першым выпадку гэта скарга, і да яе трэба падыходзіць па-іншаму.

Не трэба і даваць парады. Хоць гэта звычайна першае, што прыходзіць многім людзям у галаву. І кіруюцца яны самымі добрымі намерамі. Шмат каму здаецца, што парады і рэкамендацыі — гэта тая дапамога, якую яны могуць аказаць. Але, на жаль, парады, хутчэй за ўсё, будуць бессэнсоўныя. Альбо чалавек іх не пачуе, альбо адчуе сябе яшчэ горш ад таго, што не зможа іх выканаць, а, магчыма, нават раззлуецца на вас.

Па-першае, дарадчыкі часта забываюць, што мы ўсе вельмі розныя: у нас розная асабістая гісторыя і вопыт, розныя фізічныя магчымасці і абмежаванні, розныя перавагі і мэты ў жыцці. Раім мы заўсёды зыходзячы са свайго ўяўлення пра жыццё і памылкова думаючы, што іншыя людзі мала чым ад нас саміх адрозніваюцца. Але гэта не так.

Па-другое, скарга мае месца, калі дзеянне па нейкай прычыне немагчымае. З прычыны ці абставінаў, ці проста таму, што яго час яшчэ не прыйшоў, чалавек не даспеў да таго, каб змяніць сітуацыю або ён проста не здольны. А, можа быць, яго дзеянні аказаліся не такія паспяховыя, як хацелася б.

Але калі чалавек наўпрост пытаецца падказкі, калі не ведае, што рабіць у сітуацыі, якая склалася, — райце на здароўе. Хоць, зноў жа, не прымайце за просьбу даць параду эмацыянальны выкрык накшталт: «Ну што ж мне рабіць!». Пераканайцеся, што гэта было пытанне, перш, чым раіць.

— Яшчэ адзін прыём тых, хто выслухоўвае, — параўнанне. Маўляў, твая праблема ў параўнанні з іншымі — дробязь...

— І гэтага таксама трэба пазбягаць. Зразумела, мы ўсе ведаем, што «а ў Афрыцы дзеці галадаюць» і «а дзесьці ідзе вайна» і, напэўна, нашы сутыкненні, нечаканасці і няўдачы — дробязь ў параўнанні з пастаяннай барацьбой за жыццё. Але нагода для перажывання не заўсёды адпавядае яго інтэнсіўнасці. І тое, з-за чаго чалавеку дрэнна, можа кардынальна не вязацца з тым, як яму дрэнна. І тое, што для аднаго становіцца трагедыяй, для іншага — толькі ўкус камара. Успомніце, як плачуць дзеці з-за зламанай цацкі.

Параўнанне крыўднае яшчэ і таму, што яно вельмі блізкае да абясцэньвання. Жаданне падбадзёрыць чалавека, паказаўшы яму, што бываюць праблемы і горшыя, хутчэй за ўсё, будзе ўспрынята як няздольнасць пачуць, прыкмеціць важнае, падзяліць каштоўнасць вашага суразмоўцы.

Яшчэ важна не асуджаць. Трэба спыніць свае намеры расказаць, у чым вінаваты той, хто скардзіцца, і як ён сваімі рукамі стварыў гэтую цяжкую сітуацыю, з якой складана выбрацца, і як ён памыляецца ў сваіх спосабах справіцца з праблемай, збоку гэта ж лепш відаць.

— Як тады правільна аказваць падтрымку?

— Найперш — актыўна слухаць. Гэта праўда важна. Часам чалавеку проста неабходна быць пачутым. Адчуць, што ў яго бядзе побач з ім ёсць хто-небудзь іншы. Нездарма ходзяць легенды пра тое, як лёгка расказаць усё сваё жыццё выпадковаму спадарожніку. Доўга-доўга расказваць пра сябе, выкласці ўсе свае беды і сумневы, і каб цябе слухалі. Слухачу ж важна праяўляць знакі сваёй прысутнасці і шчырай цікавасці, падтрымліваць зрокавы і маўленчы кантакт, задаваць пытанні для ўдакладнення.

А таксама спачуваць. Гэта значыць, даць зразумець суразмоўніку, што вы ўяўляеце, як яму няпроста ў сітуацыі, якая склалася. Вядома, да канца зразумець вы гэтага не можаце, нават калі былі ў падобнай сітуацыі, бо гэта была іншая сітуацыя. Але, магчыма, вам таксама было няпроста, і вы знаходзіце ў душы ўнутраны водгук на скаргу. Дайце зваротную сувязь, падзяліцеся тым, што вас кранае сказанае вашым суразмоўнікам.

Часам нават простае «Эх, і праўда не пашанцавала» ці «Цяжка табе» можа аказацца тым сігналам, які чалавек успрыме як спачуванне, як тое, што яго не абясцэнілі і пацвердзілі яго права адчуваць, што ён адчувае, што ёсць побач нехта, каму ён не абыякавы.

Ну, і прапанаваць рэальную дапамогу. Калі ў вас ёсць такая магчымасць, вядома. Гэта можа быць дапамога грашыма, рэчамі ці тым, каб прыехаць і зрабіць нешта для іншага. Можа быць, вашай сяброўцы няма калі выйсці з хаты, каб вырашыць праблему, а вы можаце пасядзець з дзецьмі. Ці вы можаце прыехаць і дапамагчы ў прыборцы. Або з'ездзіць разам да ўрача, каб не было так страшна. Падумайце, што вы можаце зрабіць для іншага, калі вам сапраўды не ўсё роўна, што з ім адбываецца. Але перш чым гэта рабіць, не забудзьцеся спытаць, ці можа гэта быць карысна для вашага блізкага, ці хоча ён вашай дапамогі. Будзьце гатовыя да адмовы. Памятайце, што не ўсе і не заўсёды гатовы прымаць нават самыя лепшыя прапановы аб дапамозе.

Выступаць у ролі чалавека, які падтрымлівае, сапраўды цяжкая праца, большая частка якой заключаецца ў тым, каб утрымаць сябе ад «прычынення дабра» іншаму. Мы звычайна робім гэта з прычыны ўласнай трывогі, разгубленасці перад чужой бядой і сваёй уразлівасці. Важна заставацца ў гэтых пачуццях самім сабой, а не спрабаваць кампенсаваць свой асабісты дыскамфорт за кошт уладкавання жыцця іншага чалавека.

Алена КРАВЕЦ